Delftse donderslag, herbouw Kruithuis en huidige bestemming

De wereld wordt één of gelukkig hooguit enkele keren per jaar opgeschrikt door een ontploffing die het leven eist van tientallen (of meer) mensen. Die ontploffingen zijn niet altijd ver weg want ook in Nederland heeft in de geschiedenis een aantal ontploffingen plaatsgevonden. Zo was dat nog niet zo lang geleden ook het geval in 2000 toen in Enschede de zogenaamde vuurwerkramp plaatsvond. Maar enkele eeuwen eerder was er ook een zware ontploffing in Nederland, namelijk in Delft. Een Kruithuis ontplofte zodanig dat het vele kilometers verder nog hoorbaar was. De schade aan gebouwen was hevig. Maar amper zes jaar later stond er een nieuw Kruithuis dat tegenwoordig onder meer thuisbasis is voor jeugdwerk, jongerenwerk en cultureel werk.

Delftse donderslag onderwerp in de kunst

Op 12 oktober 1654 vond in Delft een ramp plaats die ook wel Delftse donderslag wordt genoemd. Het bedrijvige Delft telde destijds 25.000 inwoners en was één van de grotere steden van Holland. In de ochtend van die fatale oktoberdag ontplofte om kwart over tien in het noordoosten van de binnenstad een opslagplaats voor buskruit. Overigens is de ramp later vele malen als onderwerp gekozen in de kunst. Er bestaat een aantal schilderijen waarop de donderslag is afgebeeld. Een speciale klaagzang werd gemaakt door Vondel rond het thema met als titel "Op het Onweder van 's Lants Bussekruit te Delft".

Hoorbaar tot op Texel

Het Kruithuis was sinds 1637 aan het eind van de Geerweg gevestigd en stond op een terrein van het vroegere Clarissenklooster. Slechts weinigen wisten van het bestaan van de opslagplaats die door hen Secreet van Holland werd genoemd ofwel het Geheim van Holland. Het lag voor een deel ondergronds. Het aantal doden dat er tijdens de ontploffing viel is niet bekend maar wordt geschat tussen de honderd en enige honderden.

Oorzaak ontploffing Kruithuis

Onder de doden was ook de kunstschilder Carel Fabritius die een atelier bewoonde in de Doelenstraat. Ook de beheerder van het kruithuis Cornelis Soetens viel bij de doden te betreuren en was tevens de veroorzaker van het kwaad. Hij ging op die bewuste ochtend met een brandende lantaarn de opslagruimte in om een monster buskruit te halen waarbij enkele vonken van zijn lantaarn oversloegen naar het kruit. In totaal ontplofte 90.000 pond buskruit met zo’n lawaai dat het tot op Texel te horen zou zijn geweest.

Weg glas in loodramen

Het gebied ten oosten van de Verwersdijk werd geheel platgelegd en bijna alle gebouwen in de binnenstad liepen schade op. Minstens 500 huizen werden onherstelbaar beschadigd en alle glas in loodramen van de Oude en Nieuwe kerk gingen geheel verloren. Dankzij geldinzamelingen in de steden van Holland kon snel met de wederopbouw van de stad worden begonnen maar het duurde toch jaren voordat het totale herbouwproject gereed was. Het zou nog tot in de twintigste eeuw duren voordat de Oude Kerk weer glas in loodramen kreeg. Een nieuw Kruithuis vond zes jaar na de ramp ver buiten de stadsmuren van Delft een plek aan de Schie op een afstand van meer dan een kanonschot van het centrum.

Nieuw Kruithuis van Pieter Post

In 1659 had de beroemde architect Pieter Post het grondplan voor het nieuwe Kruithuis klaar. Pieter Post was ook bekend door het ontwerp van Paleis Huis ten Bosch. Het nieuwe Kruithuis werd al snel gebouwd maar er werd in het ontwerp getracht om een nieuwe ontploffing tegen te gaan.

Snel nieuwbouw

Reeds een jaar na het ontwerpen van het Kruithuis was dit gereed en bestond uit een poortgebouw, pakhuis, kuiphuis, twee torens en een soldatenverblijf. Later werd nog een granaathuis gebouwd voor het opslaan van de gevulde granaten. De twee torens waarin het kruit werd bewaard stonden in het water.

Nieuwe ontploffing tegengaan

De ingangen hadden dubbele deuren waarvan de binnenste deuren waren voorzien van koperen platen. Ook het hang en sluitwerk was van koper om vonkvorming tegen te gaan. Elke toren kon 200.000 pond kruit bevatten. De muren waren veel massiever dan het dak waardoor bij een eventuele ontploffing alleen het dak de lucht in zou vliegen maar dat is gelukkig nooit gebeurd.

Huidige bestemming van gebouwen

De gebouwen worden tegenwoordig (2016) vooral gebruikt door jongerenorganisaties en scholen. Het werd vanaf 1964 gedeeltelijk, gedurende een dertigtal jaren, gehuurd door de studenten-roeivereniging en door de scouting, die er geleidelijk aan uitbreidde totdat ze in 1968 alle historische gebouwen in gebruik namen. Vanaf die tijd is er veel in noodzakelijke verbouwingen geïnvesteerd. In 1998 werd een start gemaakt met een grote restauratie en nog steeds worden verbeteringen aangebracht wat met beleid moet gebeuren omdat de gebouwen onder toezicht van Monumentenzorg staan. Formeel eigenaar van het complex is de gemeente Delft die ook verantwoordelijk is voor het onderhoud via de Monumentenwacht.

Ook overnachtingen

Het Kruithuis is met zijn bijzondere uitstraling zeer geschikt voor verblijf door scoutinggroepen, verenigingen en scholen. Ook kunnen er prima congressen, cursussen, seminars, symposia, trainingen en workshops plaatsvinden. Het complex heeft ook een mogelijkheid voor de overnachting van ruim 70 personen.