Kasteel van Heeswijk: geschiedenis, bewoners en functies

Het Kasteel van Heeswijk is een complex van gebouwen en ruimten met talrijke mogelijkheden. Ooit opgezet als verdedigingswerk en later als verblijfsruimten voor hertogen en andere grootheden wordt het nu aangeprezen om er op allerlei wijzen van te genieten. Dat betreft cultureel, feestelijk, ingetogen en zakelijk. De Brasserie kenmerkt zich door Brabantse gastvrijheid en de omgeving bestaat uit schitterende natuur. Maar de geschiedenis van het kasteel was zeer bewogen en ook de bouw heeft veel te verduren gehad. Uiteindelijk is na veel restauratie een parel in het stroomdal van de Aa ontstaan.

Van motteburcht naar grachtenkasteel

Het Kasteel van Heeswijk ligt in het dal van de rivier de Aa op enkele kilometers noordwest van het Noord-Brabantse dorp Heeswijk. Het kasteel kent een lange geschiedenis die begon met een zogenaamde motteburcht in 1080. Een motteburcht is een soort verdedigingstoren die meestal van hout was opgetrokken. De toren stond op een kunstmatige heuvel. Gaandeweg de middeleeuwen werd de heuvel afgevlakt en ontstond in de vijftiende en zestiende eeuw een kasteel met een gracht er omheen. Overigens wordt vermoed dat er nog kelders zijn uit de veertiende eeuw.

Verbouwingen en uitbreidingen

Later vonden veel verbouwingen plaats maar het oorspronkelijke grondplan is nog steeds terug te vinden. Het kasteel heeft ronde hoektorens. In de zestiende eeuw werd een voorburcht met poort gebouwd uit baksteen. De oostvleugel is pas in de negentiende eeuw gebouwd. Op die vleugel sluit de zuidvleugel aan als een open neogotische pergola die verbonden is met een zware hoektoren aan de zuidwestkant van het kasteel.

Verschillende bewoners en functies

Het kasteel van Heeswijk was vanaf de veertiende eeuw een van de zetels van de hertogen van Brabant totdat Frederik Hendrik het in 1629 innam en van daaruit de stad ’s-Hertogenbosch belegerde. In 1672 deed het kasteel dienst als hoofdkwartier voor de legers van Lodewijk XIV, koning van Frankrijk, ook wel Zonnekoning genoemd. In 1794 werd het kasteel het hoofdkwartier van de Franse generaal Jean-Charles Pichegru.

Gouverneur van den Bogaerde van Terbrugge

Het later in verval geraakte kasteel werd in 1835 voor 72.500 gulden gekocht door baron André van den Bogaerde van Terbrugge.

Gouverneur

De Vlaamse edelman André van den Bogaerde van Terbrugge was in 1830 benoemd tot gouverneur van de provincie Noord-Brabant en bleef dat tot 1842. In 1840 trad hij toe tot de Ridderschap van Noord-Brabant. Een ridderschap was een college van edelen uit een bepaald gewest. Hij werd voorzitter van de ridderschap. Ook werd hij Staatsraad in Buitengewone Dienst en Kamerheer van de koning.

Verbouwingen

Hij startte na de aankoop van Kasteel van Heeswijk meteen met grootse verbouwingen en breidde het kasteel uit met de Wapenzaal en de IJzertoren. Hij had ruimte nodig voor zijn collectie kunstvoorwerpen en curiosia. Nadat hij van Gent naar Den Bosch was verhuisd en daar woonde in het Gouvernementshuis werd uiteindelijk het kasteel van Heeswijk zijn paleis om te wonen en te werken.

Verdiensten

Voor zijn grote verdienste werd hij in 1842, bij zijn afscheid als gouverneur, van diverse onderscheidingen voorzien door koning Willem II. Andere verdiensten van de gouverneur waren dat hij de zijdeteelt in Brabant introduceerde. Tevens zorgde hij ervoor dat er een vaste maat kwam voor de assen van alle voertuigen die van de verharde wegen gebruik maakten met uitzondering van de vrachtkarren. In zijn gouverneursperiode werd tussen 1838 en 1841 de eerste provinciale weg aangelegd van ’s-Hertogenbosch naar Veghel.

Collectie kunst en oudheden uitgebreid door zonen

De zonen Louis en Alberic van den Bogaerde van Terbrugge breidden de collectie kunst en oudheden van hun vader nog aanzienlijk uit. Om alles een plaats te kunnen geven werd ook het kasteel weer uitgebreid.

Museum met internationale faam

Door die collectie kreeg het kasteel als museum nationale en zelfs internationale faam en werd in 1860 vergeleken met het Parijse Musée de Cluny. De twee zonen bouwden tussen 1870 en 1880 nog verder uit om de alsmaar groter wordende verzameling een plaats te kunnen geven.

Uitpuilende collectie

Vertrekken met de uitpuilende collectie kregen namen als de Zilverkamer, Tinkamer en Porseleinkamer. Ook kreeg de grote verzameling rijtuigen, smeedwerk en folterwerktuigen een plaats in de ruimten van het kasteel.

Verkocht

Maar tussen 1897 en 1903 werd een groot deel van de collectie op een aantal veilingen verkocht. Veel aardewerk, beelden, duizenden sigaren, harnassen, meubels, porselein, schilderijen, smeedwerk, wapens, zilverwerk en enkele duizenden flessen wijn, brachten meer dan zeshonderdduizend gulden op en raakten wereldwijd verspreid.

Herstelwerkzaamheden door Van den Bogaerde van Terbrugge

Aan het eind van de zestiger jaren van de twintigste eeuw werden enige herstelwerkzaamheden verricht door Willem baron Van den Bogaerde van Terbrugge. De spitsboogvensters werden vervangen door vensters met een rechte hoek. Ook liet hij veel decoratieve ornamenten van de gevel van het kasteel verwijderen. Een twintigtal jaren later werden nog de fundamenten hersteld.

Van adellijk bezit naar stichting

Vanaf de aankoop in 1835 tot 1976 bleef het kasteel eigendom van de nazaten van baron Van de Bogaerde. In 1976 riep Albertine de Stichting Kasteel Heeswijk een Stichting Kasteel Heeswijk in het leven die in 1987 volledige eigenaar van het kasteel werd. Albertine was de weduwe van de twee jaar eerder overleden Willem Van den Bogaerde van Terbrugge.

Restauratie door Stichting Kasteel Heeswijk

Omdat er gevaar voor instorting bestond van de uit de negentiende eeuw stammende aanbouw werd in 1997 begonnen met de restauratie daarvan. Daarna werd nog het middeleeuwse gedeelte gerestaureerd. In 2003 startte de laatste fase van de herstelwerkzaamheden en werd de voorburcht aangepakt. Uiteindelijk opende Medy van der Laan als staatssecretaris van OCW het gerestaureerde kasteel op 26 oktober 2005.

Functies kasteel vanaf 2005

Sindsdien worden rondleidingen georganiseerd die een goed beeld geven van de woonsituatie en de verzameltraditie uit het midden van de negentiende eeuw. De Wapenzaal doet dienst als trouwlocatie van de gemeente Bernheze en er worden in de keldergewelven feesten en recepties gehouden. In het Koetshuis vinden vergaderingen, congressen en diverse presentaties plaats. Ook worden regelmatig concerten georganiseerd. Verwacht kan worden dat ook in de komende jaren (na 2016) deze functies gehandhaafd zullen blijven.

Lees verder

• Kasteel voor veiligheid of pracht en praal
• Kastelen duur maar romantisch wonen