Kruistochten: oorzaak, verloop en gevolg

In 1095 vernam de Byzantijnse keizer dat er ontelbare aantallen barbaren in aantocht waren. Hij wist dat ze dapper waren en de angst sloeg bij hem in. Hij had militaire steun gevraagd aan paus Urbanus II om het juk van de moslims van zich af te werpen maar kreeg deze troep onervaren plunderaars in ruil. Hele families waren op weg naar Azië op vraag van paus Urbanus II. Hij had zo zijn eigen redenen om het volk op te roepen tot deze kruistocht. Er zijn meerdere kruistochten geweest en zelfs een kinderkruistocht. Vele kruistochten waren echter roemloos en verliepen niet altijd even kosjer. Figuren zoals Godfried van Bouillon en Richard Leeuwenhart zijn klinkende namen in de geschiedenis van de kruistochten en hadden zo hun redenen om mee te doen. Maar wat dreef de andere kruisvaarders?

Bedevaart, voorganger van de kruistocht

Pelgrimstochten: lijden zoals Christus

In de middeleeuwen trokken heel wat mensen op bedevaart als boetedoening of straf. Vaak wilde men gewoon iets afdwingen van god door naar een bedevaartsoord te trekken.

Een ware pelgrim ging te voet naar één van de talkrijke bedevaartsoorden zoals Rome, Santiago de Compostella en ook Jeruzalem, de stad Gods. Ook al verliep de reis vaak vol ontbering en gevaar, toch geloofden de pelgrims dat dit de zekerste weg was naar het hemelse paradijs. Ten slotte benaderde deze tocht toch het lijden dat ook Christus heeft ondergaan. Deze manier van denken, verklaart waarom mensen later kruistochten ondernamen.

Toespraak van paus Urbanus II

In de toespraak van paus Urbanus II, die hij hield te Clermont in 1095, stelde hij het Heilige Land voor als een tweede, aards, paradijs. Het Oude Testament waar hij naar verwees, sprak over een land van melk en honing in overvloed. Wanneer men dit alles aanhoorde terwijl men zelf in economisch minder goede situaties, zoals overbevolking, werkeloosheid en voedseltekort, zat, klonken deze woorden dan ook als muziek in de oren.

Oorzaken van de kruistochten

Economisch slechte toestand in het Westen

In het jaar 1000 stond de landbouw in het Westen op een laag pitje. Na de val van het West-Romeinse Rijk hadden heel wat Germanen zich gevestigd in het Westen en leefden ze er een sedentair bestaan. Oorspronkelijk deden Germanen aan veeteelt maar al snel begrepen ze dat ze meer opbrengsten hadden uit akkerbouw. Ze misten alleen de kennis ervan en moesten op zoek naar landbouwtechnieken die werkten. Dit bracht dus een primitieve landbouweconomie met zich mee die gebaseerd was op het tweeslagstelsel, menselijke kracht en eenvoudige houten werktuigen.

Het zoeken naar betere landbouwtechnieken en materialen begon volop rond het jaar 1000. Ondertussen nam de bevolking toe en dreigde er hongersnood. Door de te grote bevolking was er ook een te groot aanbod aan werkkrachten. De gevolgen hiervan waren werkloosheid en armoede.

God wil het, volgens paus Urbanus II

Op 27 november 1095 riep paus Urbanus II de mensen op om op kruistocht te vertrekken richting Jeruzalem. De stad was in 1071 in de handen gevallen van de moslims. Sinds de stad in handen was van de Seltsjoeken bereikten wrede verhalen het westen waarin beweerd werd dat christenen er werden afgeperst, bestolen, afgeranseld, gemarteld en vermoord. Deze verhalen waren wellicht doorspekt met propagandistische overdrijvingen maar de paus kreeg toch gehoor bij de bevolking.

Het feit dat Jeruzalem in handen was van de moslims was een klap in het gezicht van het christendom en dat liet zelfs wereldlijke leiders zoals Godfried van Bouillon en Richard Leeuwenhart niet onberoerd. De paus riep dan ook op om onderlinge gevechten te staken en vroeg hen zich te verenigen in naam van God door op kruistocht te gaan.

Onveilige situatie?

Het is echter wel een feit dat het in 1071 onveilig was in Klein-Azië en het Midden-Oosten. Dit kwam vooral door onderlinge twisten tussen de Seltsjoeken. Bovendien hadden die Seltsjoeken eveneens twisten met Egyptische troepen. Telkens wanneer een stad in handen kwam van één van die partijen viel de lokale bevolking een tijd van ontbering te beurt. Zo werd er geplunderd en vrouwen werden er verkracht. Bij die lokale bevolking hoorden ook christenen.

Angst voor de islam

Het Byzantijnse rijk begon in de 11e eeuw steeds meer terrein te verliezen aan hun islamitische tegenstanders. Zo verloren ze heel wat gebied in Klein-Azië aan de Moorse legers. In 1071 leden ze een rampzalige nederlaag nabij Manzikert waarbij de Seltsjoeken de keizer van Byzantium gevangen hadden genomen. Wat erop volgde was het begin van het einde voor het Byzantijnse Rijk.

De Byzantijnse keizer Alexius Comnenus vroeg dan ook hulp aan het vroegere West-Romeinse Rijk. Daar had het christendom, de Roomse kerk, stand gehouden en had de paus veel macht en invloed op de leiders van de verschillende landen.

De dubbele agenda van paus Urbanus II

De vraag van de keizer wees op een wanhopige toestand waarin het Byzantijnse rijk zich bevond. De relaties tussen de paus en de patriarchen van Constantinopel waren de afgelopen twee eeuwen verzuurd omdat beiden het leiderschap van de christelijke kerk wilden opnemen. De paus zag dus het verzoek als een kans om zijn invloed te vergroten op de Byzantijnse kerk.

Terwijl de keizer enkel militaire hulp had gevraagd om Constantinopel te bevrijden van de moslims zou de paus de kans grijpen om via Constantinopel het Heilige land te veroveren waarbij zijn suprematie niet meer in vraag zou konden worden gesteld. Hij wilde dus niet enkel de Byzantijnse broeders helpen, hij wilde zijn eigen macht laten gelden om erkend te worden als overheersende leider van de christelijke kerk.

Het verloop van de kruistochten

De kruisvaarders

Niet elke kruisvaarder was afkomstig uit de hogere lagen van de maatschappij. Duizenden boeren en leden van de lagere adels maakten deel uit van één of meerdere kruistochten. Tijdens hun tocht rekruteerden ze andere kruisvaarders.

De meeste kruisvaarders waren arme boeren en werklieden die hun ouders, vrouw en kinderen meenamen. Ze waren vrome kruisvaarders die militaire opleiding en ervaring misten.

Ook waren er nogal wat criminelen mee op kruistocht omdat de paus had gezegd dat in ruil voor hun deelname hun zonden zouden worden vergeven en ze zo een plaatsje in de hemel zouden verdienen. Maar al snel vervielen ze in wat ze kenden aangezien de kruisvaarders zelf moesten voorzien in eten en drinken en hun geld snel op raakte. Dit gedrag moedigde ook anderen aan om minder vroom te zijn.

Niet altijd even koosjer

Tijdens hun tocht plunderden de kruisvaarders vaak de steden en gebieden waar ze doorheen trokken. Ze namen het graan op de akkers in beslag om zo de vele kruisvaarders te voeden waardoor de lokale bevolking geruïneerd achterbleef.

Groepen ridders gingen hun boekje dan weer te buiten door heel wat joden op hun tocht, vooral in Trier en Mainz, te vermoorden. Ze deden dit niet enkel omdat ze beschouwd konden worden, net zoals de moslims, als vijanden van het christendom. Ze wisten dat de joden nogal wat rijkdom hadden en grepen de kans om die rijkdom in te palmen. Omwille van dit bandeloos gedrag kregen kruisvaarders weerstand en werden ze vaak afgeslacht nog voor ze Constantinopel hadden bereikt.

Zeven of acht kruistochten?

De Eerste Kruistocht

De Eerste Kruistocht werd, ondanks het feit dat het een volkskruistocht was waarvan duizenden het niet eens haalden tot in Constantinopel, toch een succes. Na de inname van Jeruzalem vielen andere belangrijke kuststeden van het Heilige Land in christelijke handen. Van dit koninkrijk werd Boudewijn van Boulogne in 1100 tot koning gekroond.

Men stichtte eveneens drie christelijke graafschappen, namelijk Antiochia, Tripolis en Edessa en op strategische plaatsen bouwde men burchten.

Godfried van Bouillon: de christelijke held

Godfried van Bouillon was één van de eerste wereldlijke leiders die reageerde op de vraag van paus Urbanus II. Hij verkocht zijn kasteel in Bouillon, nabij Brussel, en alle andere bezittingen. Hij gebruikte de opbrengst van de verkoop voor de financiering van zijn legermacht en vertrok op kruistocht.

Het is onduidelijk of het hem nu om de roem of de buit ging. Sommigen beweerden dat hij als kind ooit ernstig ziek was geweest. Hierop beloofde zijn moeder in een smeekbede hem aan God als strijder van het geloof. Na de smeekbede genas Godfried.

Op 15 augustus 1096 vertrok hij samen met zijn broers Boudewijn en Eustace van Boulogne. Na een lange tocht vol plunderingen en moordpartijen kwamen vier grote legers samen bij Constantinopel. Godfried arriveerde als eerste bij de hoofdstad.

Nadat hij de sterke burcht van Antiochia zwaar had bevochten, viel hem het leiderschap over de laatste etappe van de kruistocht naar Jeruzalem te beurt. Godfried was een charismatisch figuur en een prima bevelhebber. Hij stond in voor de noordelijke aanval van Jeruzalem in 1099. Het was een bloedige aanval waarbij vrijwel alle inwoners meedogenloos werden omgebracht.

Na de aanval werd hij aangewezen als verdediger van de stad. Men bood hem ook het koningschap over de Heilige Stad aan maar dat weigerde hij. Hij zei dat hij geen kroon kon dragen op de plek waar Christus met doornen was gekroond. Hierdoor werd hij beschouwd als de edelste ridder aller tijden. Zijn broer Boudewijn had geen bezwaar tegen de kroon en werd koning van Jeruzalem.

Godfried stierf in 1100, op veertigjarige leeftijd, aan de pest.

De Tweede Kruistocht

Na het verlies van Edessa begon de Tweede Kruistocht. Deze was, net zoals alle kruistochten die nog zouden volgen, echter niet meer zo doeltreffend als de eerste.

Een Duits leger leed onder Konrad III von Hohenstaufen een zware nederlaag bij Doryleon. De soldaten die waren overgebleven sloten zich aan bij het achteropkomende Franse leger onder leiding van koning Lodewijk VII. Beide heren voerden een beleg op Damascus uit. Dit op zich was een politiek onverstandige beslissing aangezien de stad net wederzijdse handel opgestart had met het Westen en er vredesbetrekkingen aan de gang waren.

De Turkse krijgsheer Noer ed-Din trok met zijn leger naar Damascus en versloeg er het leger van Konrad en Lodewijk. Beiden keerden terug naar Europa en hadden begrepen dat er veel te verliezen viel in het Midden-Oosten.

De Derde Kruistocht

Sultan Saladin bracht in de 12e eeuw veel schade toe aan het christelijk koninkrijk, die nederlaag na nederlaag moest slikken. Saladin beheerste vrijwel geheel het Midden-Oosten en ook Egypte. De christenen hadden nog enkel controle over enkele kuststeden van Palestina en de graafschappen Tripolis en Antiochia. De val van Jeruzalem deed het heilige vuur weer aanwakkeren.

De Derde Kruistocht begon wat ongelukkig met de dood van de Duitse keizer Barbarossa nadat hij pas een maand eerder vertrokken was. Richard Leeuwenhart, koning van Engeland, en Filips-August, koning van Frankrijk bliezen de kruistocht echter opnieuw wat leven in. Ze veroverden Cyprus en bezetten de vesting in Akkra.

Deze kruistocht eindigde in 1192 met een wapenstilstand tussen Richard Leeuwenhart en sultan Saladin.

De Vierde Kruistocht

De Vierde Kruistocht had twee doelen. Zo wilde paus Innocentuis III uiteraard Jeruzalem terug in christelijke handen zien maar hij wilde eveneens Egypte terug veroveren in het belang van de Katholieke Kerk. De kruisvaarders veroverden Constantinopel in plaats van Jeruzalem en plunderden de stad, inclusief de kerken. Boudewijn I werd verheven tot keizer van het Latijnse Keizerrijk dat tot 1261 stand hield.

Laatste roemloze kruistochten: het begin van het einde

Kinderkruistocht

Tienduizenden kinderen uit Neder-Lotharingen, de staten langs de Rijn en Frankrijk namen in 1212 deel aan de Kinderkruistocht. Deze kinderen waren opgestookt door een aantal fanatiekelingen en enkele gemene zakenlui. Geestelijken en mensen uit de lage adel rekruteerden de kinderen.

Veel kinderen overleefden de tocht doorheen de Alpen niet. Heel wat van de kinderen bleven in Genua hangen of keerden terug. Een groot aantal kinderen werd in Marseille gered. Deze 'redders' hadden echter snode plannen met de kinderen en zetten hen op een schip naar Alexandrië waar ze verdwenen in de slavernij.

Door het feit dat de kruisvaarders kinderen waren en nooit hun bestemming haalden en de gevolgen voor de kinderen niet te overzien waren is het nog maar de vraag of men dit een kruistocht kan noemen.

De kruistochten van 1229-1270

De overige drie kruistochten waren een mislukking. Frederik II kreeg met de Vijfde Kruistocht opnieuw Jeruzalem, Betlehem en Nazareth in christelijke handen maar de roem was echter van korte duur. In 1244 namen de Mamelukken opnieuw Jeruzalem in en dit betekende het einde van het koninkrijk Jeruzalem.

Ook de Zesde Kruistocht was een ontgoocheling nadat de Franse koning Lodewijk IX, die er de leiding over had, gevangen werd genomen in Egypte.

De Zevende Kruistocht bleek ook de laatste te zijn nadat Mongoolse hulptroepen van de kruisvaarders onder controle werden gehouden door de Egyptische troepen. In 1270 bezweek de Franse koning, die de leiding had over deze kruistocht, net voor Tunis aan de pest.

De gevolgen van de kruistochten

Politieke gevolgen

Voor men begon met kruistochten waren er reeds politieke spanningen tussen Byzantium en de andere Europese machten. Omwille van het verloop van de kruistochten en vooral na de kruistochten laaiden die spanningen op. De ruzies omtrent de toegang van Europese machten tot de Zwarte Zee en de beheersing van de markten in het Midden-Oosten werden steeds scherper.

Religieuze gevolgen

De kerk slaagde er niet in om Jeruzalem ondanks de vele kruistochten in christelijke handen te houden. Ze konden echter wel de invloed van de Saracenen terugdringen in Italië en het Iberisch schiereiland.

Het is echter wel een feit dat heel wat kruisvaarders en de geestelijken hun fanatieke uitbarstingen hadden gericht tegen allen met andere opvattingen en religies. Moslims en joden werden hier het slachtoffer van en dit toont aan dat er behoorlijk wat sociale spanningen waren tussen de bevolking.