De geschiedenis van de Drachtstervaart in Drachten

De inwoners van het Friese Drachten hebben het tientalen jaren zonder Drachtstervaart moeten doen. Deze vaart werd oorspronkelijk in 1641 uitgegraven voor het vervoeren van turf, maar werd in de periode 1963-1971 stapsgewijs voor een groot deel gedempt. Veel Drachtsters vonden dit zonde, want hiermee is een stuk historie verloren gegaan. In 2002 werd besloten om toch weer een deel van de vaart te heropenen. Deze nieuwe vaart is helaas niet te vergelijken met de oude vaart. Hoe zag de "oude" Drachtstervaart er eigenlijk uit?

Inhoud

• Oude schrijfstijl
• Ontstaan Drachtstervaart
• Haagse koopman
• Eigenaren Drachtstervaart
• Verschillende benamingen
• Drachtstervaart: van Friesland naar Drenthe
• Meerdere sluizen
• Wat is een vallaat
• Sluiswachter
• Cultureel erfgoed
• Welvaart
• De Kaden langs de Drachtstervaart
• Demping Drachtstervaart
• Demping Noorder- en Zuiderdwarsvaart
• Demping Ureterpervaart en Langewijk
• Heropening
• Feiten vaart

Oude schrijfstijl

Tegenwoordig wordt er van Drachten gesproken, geschreven met ch. Zelfs de afkorting Dr8888 komt voor. Vroeger werd Drachten met een g geschreven, dus Dragten. In onderstaande informatie worden zowel de oude als de nieuwe schrijfstijl gebruikt.

Ontstaan Drachtstervaart

Vroeger bestond de plaats Drachten uit twee dorpjes Noorder Dragten - ook wel Noorder Drachten genoemd - en Zuider Dragten - ook wel Zuyder Drachten of Suider Dragten genoemd. Beide dorpjes lagen aan de rivier de Dracht. Die werd later ook wel de Drait genoemd. De omgeving van Drachten bestond uit veen. Van dit veen werd turf gemaakt en dat werd door heel Nederland vervoerd. De beste manier was via het water. In 1641 werd bij Drachten begonnen met het uitgraven van een vaart: de Drachtstervaart. In een jaar tijd werd dit met hulp van 100 man per dag gerealiseerd.

Haagse koopman

Diegene die de vaart mocht gaan uitgraven was een koopman uit Den Haag. Zijn naam was Passchier Hendriks Bolleman. Er zijn twee straten in Drachten naar hem vernoemd: Passchier Bollemanhaven en Passchier Bollemanweg. Op 5 oktober 1641 is er een contract opgesteld tussen de heer Bolleman en de inwoners van de beide dorpjes voor het realiseren van de vaart. De werkzaamheden begonnen in 1641, maar gingen niet vlekkeloos. De heer Bolleman kwam in financiële problemen terecht.

Eigenaren Drachtstervaart

Er zijn verschillende mensen eigenaar van de Drachtstervaart geweest. De eerste eigenaar was Passchier Hendriks Bolleman, maar doordat hij in 1653 failliet raakte werd de boel verkocht aan Feyo van Heemstra en Isbrandus Ecofeen tot Bergclooster. In 1674 werd Sjoerd van Aylva de eigenaar. In 1754 ging het eigendom over op Douwe Aukes en Sijtske Wiegers. Pas in 1858 werden de inwoners van Drachten eigenaar van hun vaart.

Verschillende benamingen

De officiële naam van de Drachtstervaart was de Drachtster Compagnonsvaart. Maar er werd ook gesproken van:

• Drachtster Vaert
• Drachtster Vaart
• Dragster Opvaert
• Dragster Vaart
• Dragtstervaart

Drachtstervaart: van Friesland naar Drenthe

De gehele vaart door Friesland heette de Drachtster Compagnonsvaart en de Drachtstervaart was daar eigenlijk een deel van.
De gehele vaart begon bij De Wijde Ee (Wide Ie in het Fries) vlakbij Drachten en liep door de gemeente Smallingerland via de gemeente Opsterland naar Haulerwijk en verder richting Drenthe en sloot daar aan op de Drentse Kolonievaart. Bij het Buitenstvallaat begon de daadwerkelijke Drachtstervaart. De vaart liep dwars door het centrum van Drachten langs de Kaden en daar vertakte hij zich in enerzijds de Zuiderdwarsvaart (richting Olterterp) en anderzijds de Noorderdwarsvaart. Iets verderop kwam een splitsing en daar begon de Langewijk. De Zuiderdwarsvaart liep nog een stuk verder door. De Langewijk werd ook wel de Bakkeveenstervaart genoemd. Via het Ureterpvallaat (vlakbij Ureterp) - het water heette daar Ureterpervaart en lag op de grens van van de gemeenten Smallingerland en Opsterland - stroomde het verder naar Haulerwijk.

Meerdere sluizen

Op een afstand van 15 kilometer (Drachten-Bakkeveen) bevonden zich vijf sluizen in de vaart. Hiervan waren er maar liefst drie in Drachten. Deze sluizen waren nodig om het verschil in hoogte van het water te overbruggen. De drie sluizen in Drachten waren:

1. Buitenstvallaat
2. Buurtstervallaat
3. Ureterpvallaat

Wat is een vallaat

Wat opvalt is dat er van vallaat wordt gesproken en niet van sluis. Een vallaat is wel een soort sluis, maar dan een eenvoudige. De term schutsluis wordt hiervoor ook wel gebruikt. Deze vorm werd vroeger veel gebruikt in gebieden met hoogveen. Bij een vallaat vaart een schip de sluis in en wordt de sluisdeur achter hem gesloten. Het schip moet een hoogteverschil in het water overbruggen en dit kan alleen door te wachten tot het waterpeil stijgt. Het gedeelte waarin het schip ligt stroomt vol water. Zodra het gewenste waterpeil is bereikt, gaat de sluisdeur voor het schip open en kan het schip verder varen.

Sluiswachter

De vallaten/sluizen werden door een sluiswachter bediend. Bij elke sluis stond een huisje, een zogeheten sluiswachtershuisje. Bij het Buitenstvallaat werd tol geheven. De schippers moesten betalen om gebruik van de sluis te mogen maken. Het innen van de tol behoorde ook tot de taak van de sluiswachter.

Cultureel erfgoed

Het sluiswachtershuisje bij het Buitenstvallaat is in 1893 gebouwd en is een rijksmonument. Het sluiswachtershuisje bij het Ureterpvallaat is in 1895 gebouwd en is in juli 2017 als gemeentelijk monument aangewezen.

Welvaart

Doordat de Drachtstervaart in 1641 werd uitgegraven, ging het steeds beter met de plaats Dragten. Er kwam meer bedrijvigheid in de vorm van onder ander zeil- en schuitmakerijen en touwslagers. Kortom: de plaats Dragten groeide. In 1743 werd de Grote Kerk gebouwd en deze kerk bestaat anno 2019 nog steeds.

De Kaden langs de Drachtstervaart

Aan weerszijden van de Drachtstervaart was een straat. De ene kant heette de Zuidkade en de andere kant had de naam de Noordkade. Beide straten bestaan nog steeds, alleen zonder water. Richting het centrum is een fietspad en in de richting van de Noorder- en Zuiderdwarsvaart is een weg. Vaak wordt er in die richting gesproken van de Kaden. Hier zijn diverse uitgaansgelegenheden in de vorm van kroegjes, restaurants en discotheken.

Demping Drachtstervaart

In december 1961 werd besloten dat de vaart en de dwarsvaarten gedempt moesten worden. Door de vaart ondervonden de inwoners meer last, dan plezier. De vaart werd gebruikt voor het dumpen van afval en er belandden wel eens dronken mensen in de vaart. Daarnaast nam de vaart te veel ruimte in, ruimte die gebruikt kon worden voor onder andere recreatie. Er is in totaal 11 jaar overgedaan om de betreffende waterwegen te dempen. Het dempen van de Drachtstervaart ging in meerdere fases.

• in 1966 van het Smelnehûs (voormalige gemeentehuis) tot de Torenstraat
• in 1967 van de Torenstraat tot de Singel
• in 1967/1968 vanaf het Smelnehûs (voormalige gemeentehuis) tot de Oliemolenbrug
• in 1970/1971 van de Oliemolenbrug tot de Pijpbrug
• In 1971 was de demping helemaal klaar

Demping Noorder- en Zuiderdwarsvaart

Op 8 mei 1954 werden zowel de Noorder- als de Zuiderdwarsvaart gesloten voor scheepsvaart. Het duurde nog een aantal jaren voordat er met de demping van de dwarsvaarten werd begonnen. De Noorderdwarsvaart is gefaseerd gedempt. De demping van het eerste deel vond plaats in 1960. Dit was nodig voor de aanleg van een rondweg. Het tweede deel werd in 1963 gedempt en het derde deel in 1967/1968. Dit laatste stuk was trouwens een tussenstuk. De Zuiderdwarsvaart werd deels in 1963 en 1967 gedempt.

Demping Ureterpervaart en Langewijk

In 1963 werd de Ureterpervaart gedempt en de Langewijk werd in 1964 gedempt. Dit laatste was nodig voor het bouwen van woningen.

Heropening

Al vrij snel na de demping zijn er mensen geweest die het over het heropenen van de vaart hadden. Het is toen heel lang stil gebleven over een mogelijke heropening van de Drachtstervaart. Rond 1994 begon het weer een beetje te kriebelen en werden er stilletjes plannen gemaakt. Pas in 2002 is er daadwerkelijk begonnen met de werkzaamheden die nodig waren voor het heropenen van de vaart. Door de economische crisis heeft het werk een tijd stilgelegen en pas in 2015 werd de nieuwe Drachtstervaart geopend. Het totale project was niet alleen het heropenen van de Drachtstervaart, maar ook het realiseren van een woonwijk met de naam de Drachtstervaart, waarbij voor sommige straten het wonen aan het water centraal staat.

Minder lang
De oude vaart uit 1641 ging door tot het einde van de Kaden en vertakte zich daar in de Zuider- en Noorderdwarsvaart. De vaart die in 2015 is heropend, houdt op vlakbij bij het Carillon en is 1100 meter lang. Op de plek van het Carillon was vroeger de hoofdbrug. Je kunt dus bijna met de boot in het centrum van Drachten komen. Speciaal hiervoor is een passantenhaven aangelegd.

Feiten vaart

Er zijn over zowel de oude vaart als de nieuwe vaart verschillende feiten te noemen:

• de vaart zou in 1641 ongeveer 8,9 meter breed worden
• de dwarsvaarten zouden een breedte krijgen van ongeveer 7,1 meter
• de heropende vaart zou rond 9 meter breed worden
• de oude vaart liep door tot aan het einde van de Kaden
• de "nieuwe" vaart stopt niet ver van het Carillon en is 1100 meter lang
• de kosten voor het dempen van de vaart bedroegen rond de 2,8 miljoen gulden
• het hele project rond de heropening van de vaart en het realiseren van een woonwijk heeft 200 miljoen euro gekost
• er is 11 jaar over gedaan om de Drachtstervaart en de dwarsvaarten te dempen
• het heropenen heeft vele jaren (2002-2015) in beslag genomen (onder andere door de economische crisis)

• op de plaats waar de heropende Drachtstervaart zou komen, werd in 2007 de weg blauw geschilderd over een lengte van 1 kilometer

Lees verder

• Drachten: twee na grootste stad in Friesland