Vuurtoren van Alexandrië: Eén van de zeven wereldwonderen

De Pharos (ook wel vuurtoren) van Alexandrië was vermoedelijk de eerste vuurtoren die werd gebouwd. Het bouwwerk ging niet onopgemerkt voorbij aan reizigers die vanuit het Romeinse en Perzische Rijk naar Egypte trokken. De verscheidene reizigers beschreven allerlei fascinerende bouwwerken en er werd een gebundeld overzicht opgesteld. De vuurtoren van Alexandrië kwam als een van de zeven constructies op die lijst te staan. De toren was destijds bijna, op enkele tientallen meters na, het hoogste gebouw op Aarde. Onze hedendaagse vuurtorens zijn allemaal gebaseerd op de toren die ooit op het eiland voor de kust van Alexandrië stond.

Geschiedenis

De toren werd gebouwd in opdracht van de eerste koning van Egypte Ptolemaeus I Soter (367 - 283 v.Chr.). Ptolemaeus I Soter was van oorsprong een veldheer onder Alexander de Grote. Alexander de Grote (336 - 323 v.Chr.) was koning van Macedonië en zijn rijk reikte van de Ionische Zee tot aan de Himalaya. Hij wordt beschouwd als een van de meest succesvolle bevelhebbers aller tijden. Na zijn dood greep Ptolemaeus I Soter de macht over Egypte en regeerde van 305 v.Chr. tot 283 v.Chr.

Het ontwerp van de vuurtoren legde de Egyptische koning in handen van Sostratos van Knidos. Hij was een architect uit de Oud-Griekse stad Knidos, tegenover het eiland Kos. Bronnen zijn het oneens over de aanvang van de bouw. Wel is zeker dat de eerste steen werd gelegd tijdens de regeerperiode van Ptolemaeus I Soter en dat de bouw twaalf jaar duurde. De vuurtoren was gereed tijdens het bewind van zijn zoon Ptolemaeus II Philadelphus in 283 - 246 v.Chr.

De vuurtoren

Locatie

Kort nadat Ptolemaeus I Soter zichzelf tot koning had benoemd in 305 v.Chr. ging de bouw van start. De vuurtoren werd geplaatst op Pharos: een klein eiland gelegen in het noordwesten van de Nijldelta. Aan de andere zijde van de rivier lag Alexandrië, een stad gesticht door Alexander de Grote en vernoemd naar hemzelf. Het eiland en het vasteland waren verbonden door een smalle strook land (een landengte). In de 3e eeuw v.Chr. werd aan beide zijden van de landengte een dijk aangelegd die bekend kwam te staan onder de naam Heptastadion. De brug betekent letterlijk ‘zeven stadia’, waarbij stadia refereert naar een Griekse lengte-eenheid en overeenkomt met 180 meter. De brug werd 1260 meter lang en 200 meter breed en er werden twee havens gecreëerd. De haven in Alexandrië werd in gebruik genomen voor commerciële goederen en de haven op Pharos voor militaire doeleinden.

Ontwerp
Dankzij geschreven bronnen en Romeinse munten waarop de vuurtoren op werd afgebeeld, kan worden achterhaald hoe het bouwwerk eruit heeft gezien. De toren bestond uit drie verdiepingen: de onderste vierkante basis, de middelste achthoekige sectie en het ronde lichthuis op top. Op het lichthuis stond een groot standbeeld van Poseidon of Zeus. De toren werd omringd met veel beelden die goden en voormalig heersers voorstelden.

Het is onduidelijk wat de afmeting was van de vuurtoren. De onderste vierkante basis zou 30 maal 30 meter en ongeveer 50 meter hoog zijn geweest. Het middelste gedeelte en de top van de toren zouden een gezamenlijke hoogte hebben gehad van ongeveer 103 tot 118 meter.

Griekse historicus Strabo (ca. 64 v.Chr.–25 n.Chr.) meldde dat Sostratos een metalen plaat had bevestigd aan de vierkante basis met een toewijding aan de goden. Later schreef de Griekse satireschrijver Lucian (ca. 125–180 n.Chr.) dat Sostratos zijn naam onder het pleisterwerk had geschreven en dat als het pleisterwerk na verloop van tijd zou slijten Sostratos’ naam zichtbaar zou worden in de steen.

De vuurtoren werd opgebouwd uit solide blokken lichtgekleurd steen, wat kalksteen of marmer zal zijn geweest. Het totaalbedrag was 800 talent; een oude massa-eenheid die onder andere in de Griekse en Romeinse Oudheid werd gebruikt. De massa kwam overeen met de massa van edelmetaal, bijvoorbeeld zilver of platina. Een Egyptische talent was 27 kilogram.

Licht in de duisternis

Het licht werd weerkaatst door glanzende gepoetste platen van ijzer of brons die aan de binnenzijde van het lichthuis werden bevestigd. De platen dienden als spiegels en dit was een zeer uniek idee voor die tijd. Volgens beschrijvingen was het gereflecteerde zonnelicht tot 40 kilometer verderop nog zichtbaar. Het hart van de vuurtoren was, in tegenstelling tot de moderne trappenhuizen, een grote open ruimte waar brandstof naar boven werd gehesen. Deze brandstof (hoogstwaarschijnlijk olijfolie) werd in een aantal enorme olielampen gegoten, zodat er toch licht brandde in de duisternis.

Drie maal scheepsrecht

De vuurtoren van Alexandrië heeft het zwaar te verduren gehad. De toren raakte beschadigd in 956 naar aanleiding van een aardbeving. Vervolgens werd de toren opnieuw getroffen door hetzelfde fenomeen in 1303. De zware aardbeving in het jaar 1375 deed de toren uiteindelijk instorten. Een gedeelte van de vuurtoren viel in zee en het andere gedeelte bleef als ruïne op het eiland staan. Het materiaal van de ruïne werd in 17e eeuw verwerkt in een fort dat nog steeds op Pharos staat.

Wereldwonder

De vuurtoren van Alexandrië werd rond de 1e eeuw v.Chr. benoemd tot één van de zeven wereldwonderen van de antieke wereld. Deze lijst wordt aangevuld met de piramide van Cheops, de hangende tuinen van Babylon, de kolossus van Rodos, de tempel van Artemis in Efeze en het beeld van Zeus in Olympia. Alleen de piramide van Cheops is nog overgebleven. Om die reden werd er in 2007 een nieuwe lijst opgesteld met zeven wereldwonderen.

Onderzoek

Het bouwmateriaal dat in de oceaan was gevallen, werd voor een lange periode vergeten. In 1968 werden de restanten herontdekt, maar een onderzoek bleef uit wegens het gebrek aan marine-archeologen. Daarna besteedde de Egyptische regering voornamelijk aandacht aan de oorlog in 1973 en maatschappelijke onrusten in het land, zoals de broodoproer in 1977.

In 1994 daalde een onderzoeksteam af naar de bodem van de oceaan om de overblijfselen van de vuurtoren te zoeken; en met succes. Grote door de mens vervaardigde begroeide blokken werden gevonden die overeenkwamen met het bouwjaar en de antieke beschrijvingen van de toren. Ook lagen vele beelden op de oceaanbodem van onder andere Sethi I en Ramses II. Het beeld van Poseidon of Zeus bovenop de toren en de inscriptie van Sostratos werden (anno 2017 nog) niet gevonden. Het onderzoeksteam zoekt nog naar deze en de andere overblijfselen.

In 2015 besloot het Egyptische ministerie van Oudheden om de ondergedompelde ruïnes van de vuurtoren onderdeel te laten uitmaken van een onderwatermuseum.