Verschillende factoren die de Hongerwinter beïnvloedden

Tijdens de laatste winter van de Tweede Wereldoorlog ontstond er een ernstig tekort aan voedsel. Deze oorlogswinter wordt ook wel 'de Hongerwinter' genoemd. Er werden allerlei maatregelen getroffen om te kunnen overleven omdat er steeds minder voorzieningen aanwezig waren. Men probeerde het voedsel door het oorlogsgebied te vervoeren, echter kwam dit voedsel vaak niet bij de bevolking terecht. Tijdens de Hongerwinter stierven er uiteindelijk tienduizenden mensen aan de hongersnood. Welke belangrijke gebeurtenissen vonden er tijdens de Hongerwinter plaats die invloed hadden op het verloop hiervan?

De Hongerwinter

• Dolle Dinsdag
• Brandstoftekort
• De spoorwegstaking & de gevolgen hiervan
• De gevolgen van extreme weersomstandigheden
• Het einde van de Hongerwinter & de bevrijding

Dolle Dinsdag

De Nederlandse bevolking hoopte na de komst van de geallieerden op 6 juni 1944 in Normandië zeer snel van de Duitsers bevrijd te worden. Deze valse hoop ontstond omdat de geallieerden binnen een paar maanden Frankrijk hadden bevrijd. Tevens werden er op 5 september 1944 valse geruchten verspreid; Breda zou namelijk door de geallieerden bevrijd zijn. Deze historische dag staat bekend als 'Dolle Dinsdag'. De geruchten ontstonden omdat de geallieerden binnen enkele dagen België bevrijd hadden. Hierdoor ontstond er hoop dat de geallieerden op 5 september al Rotterdam zouden kunnen bereiken.

Plunderingen

Zowel eenheden van het Duitse leger als NSB'ers waren tijdens Dolle Dinsdag gevlucht waardoor er allerlei plunderingen konden plaatsvinden. Hierdoor ontstond er chaos en moest men extra waakzaam zijn.

Evacuatie Zaltbommel

Als gevolg van Dolle Dinsdag werd de volgende dag de stad Zaltbommel ontruimd omdat er hier een snelle opmars van de geallieerden werd verwacht. Burgers moesten noodgedwongen naar het noorden vertrekken waardoor zij hun voedselvoorraden moesten achterlaten die zij voor de winter hadden opgespaard.

Een langdurige bezetting

Voor de geallieerden was de strijd uiteindelijk moeizamer dan gedacht omdat de Duitsers zich na de bevrijding van Frankrijk en België konden reorganiseren. Hierdoor werd uiteindelijk duidelijk dat het noordelijk deel van Nederland nog voor een lange periode door de Duitsers bezet zou blijven. Dit betekende dat de Nederlandse bevolking een zware winter zou krijgen.

Brandstoftekort

Op augustus 1944 werd de gaskraan dichtgedraaid omdat er vanwege de oorlog een tekort aan brandstof was ontstaan. Het gas werd op deze wijze door de Duitsers in beslag genomen. De Nederlandse bevolking kon hierdoor geen gasfornuis meer gebruiken om voedsel te koken. Tevens moesten er noodkachels ingezet worden. In dezelfde periode ontstond er een tekort aan kolen waardoor het nóg moeizamer werd om voedsel op te kunnen warmen.

De spoorwegstaking & de gevolgen hiervan

Op 17 september 1944 werd er een grootschalige spoorwegstaking georganiseerd. Deze staking werd vanuit Londen omgeroepen en had als doel om het de Duitsers moeilijker te maken om Nederland bezet te kunnen houden. Het verzet werd groter omdat in deze periode al een grote hoeveelheid NSB'ers vertrokken waren. Zij wilden namelijk voorkomen dat zij door de geallieerden gevangen werden genomen. Veel historici zien deze dag als het moment dat de Hongerwinter in gang werd gezet omdat deze gebeurtenissen grote gevolgen had.

De scheepvaart werd stopgezet

De toenmalige Rijkscommissaris van Nederland, Arthur Seyss-Inquart, was een nazi die zeer loyaal aan Adolf Hitler was. Hij eiste dat schepen die bestemd waren voor het vervoer van voedsel niet meer mochten varen. Deze strafmaatregel werd ingevoerd omdat het transport van steenkool vanuit Zuid-Limburg vanwege de spoorwegstaking stil kwam te liggen. Vooral West-Nederland had onder de strafmaatregel te lijden. Het voedsel werd namelijk normaal gesproken vanuit Oost-Nederland geïmporteerd.

Geen stroomtoevoer

Vanaf oktober 1944 was er geen stroom meer beschikbaar. Het stoppen van de stroomtoevoer behoorde tot één van de maatregelen die tegen de bevolking getroffen werden. Dit verergerde de leefomstandigheden aanzienlijk.

Noodkachels

Omdat er geen stroom of gas beschikbaar was moest men hout verzamelen om kachels te kunnen gebruiken. Het gebruik van noodkachels was een manier om warm te blijven en voedsel enigszins op te warmen. Het hout werd illegaal gekapt. Het illegaal kappen ging vaak ongezien omdat de steden in deze periode niet meer verlicht waren. De Duitsers bevolen namelijk dat de huizen tijdens de avond en nacht niet verlicht mochten zijn. Dit zou namelijk een eventuele aanval van de geallieerden bemoeilijken.

Einde strafmaatregelen

De verschillende strafmaatregelen duurden in totaal zes weken. Er kwam een einde aan de strafmaatregelen toen de Duitsers merkten dat de opstand van de bevolking hierdoor juist groter werd. De voedseltoevoer kwam aan het einde van de strafmaatregelen vanwege de beschadigde infrastructuur echter alsnog niet op gang.

De gevolgen van extreme weersomstandigheden

Zowel november als december waren koude maanden. Het IJsselmeer was rond de kerstperiode van 1944 bevroren. Het ijs was te dik voor schepen om te kunnen varen en de vorst hield in totaal twee maanden aan. Hierdoor was het onmogelijk om door middel van boten voedsel vanuit het platteland naar het westen te vervoeren. Er werd vrijwel geen vlees meer gegeten en voedsel werd vaak met water verdund. In sommige gevallen werden er huisdieren geslacht om voedsel te bemachtigen. Rond dezelfde periode begon men suikerbieten en tulpenbollen te nuttigen omdat producten zoals aardappelen zeer schaars waren geworden. Tulpenbollen bleken ondanks de slechte smaak meerdere voedingsstoffen te bevatten.

Hongertochten

Stedelingen reisden vanwege het voedseltekort naar het platteland om voedsel te bemachtigen. Deze tochten werden 'hongertochten' genoemd. De stadsbewoners probeerden spullen zoals linnengoed met voedsel te ruilen. Er was steeds minder voedsel beschikbaar en de boeren accepteerden om deze reden uiteindelijk geen linnengoed meer.

Het einde van de Hongerwinter & de bevrijding

De strijd voor de bevrijding van Nederland werd een uitputtingsslag genoemd. West-Nederland werd hierbij als laatste bevrijd. De geallieerden waren uiteindelijk met de Duitsers overeengekomen dat er boven het bezet gebied voedsel vanuit vliegtuigen afgeworpen kon worden. De Hongerwinter was in april 1945 officieel afgelopen. Pas op 5 mei 1945 was Nederland geheel bevrijd en kon er aan de wederopbouw begonnen worden. Tijdens de Hongerwinter waren er in totaal zo'n 20.000 tot 25.000 personen omgekomen.