Huis te Merwede en haar ridders

Ten noordoosten van Dordrecht, op het grondgebied van de heerlijkheid Merwede, werd vanaf circa 1300 een burcht gebouwd. De eerste versie hield vanwege overstroming(en) niet heel lang stand. 'Huis te Merwede', zoals het genoemd werd, werd daarom herbouwd. Eén en ander onder beheer van de 'heren Van de Merwede, een adellijk geslacht dat kennelijk aanzien had. Momenteel is het een ruïne met monumentale status.

Ligging

De ruïne bevindt zich bezuiden de rivier Merwede en ten opzichte van Papendrecht ietwat oostwaarts. Vanaf de burcht hadden de heren Van de Merwede uitzicht op de driesprong van vaarwegen waarvan de rivier Merwede deel uitmaakte.

Context

Ten tijde van Huis te Merwede was er het leen- oftewel feodale stelsel: leenheren gaven leenmannen onroerende zaken in ruil voor tegenprestatie(s). Van de elfde tot de dertiende eeuw was zo'n tegenprestatie bijvoorbeeld ontginning van het veengebied of bedijking van in cultuur gebrachte grond.

De heren Van de Merwede hadden de heerlijkheid Merwede reeds vóór het jaar 1300 in leen van de heren van Voorne. Het 'huis' hadden ze in leen van de heren van Putten en Strijen. Vanaf 1371, toen het geslacht Van Voorne ophield te bestaan, waren ze leenmannen van de graven van Holland.

Graven van Holland, zoals Willem V, Albrecht en Willem VI) woonden onder meer in Dordrecht, een stad die stapelrecht had plus een aantal tollen.

Stapelrecht hield in dat de goederen die langs een stad werden verscheept dienden te worden gestapeld op het land en daar te koop werden aangeboden.

Bouw

Het 'huis' werd gebouwd met oranje en groene bakstenen, volgens de Kastelenstichting vanaf eind dertiende eeuw en elders spreekt men van 'vanaf 1307'.

Volgens meerdere bronnen mat het eerste huis 26 bij 27 meter, had het twee woonvleugels en was er op de zuidwesthoek een ronde toren, maar raakte het beschadigd door overstroming(en).

Medio de veertiende eeuw is het herbouwd na een ophoging van het maaiveld met enkele tientallen centimeters grond, werd het 34 bij 35 meter en kreeg het aan alle vier de zijden van de binnenplaats woonvleugels. Aan de noordwestzijde kwam een toren van tien bij tien meter die muren van twee meter dik had en was versierd met verglaasde stenen. De ingang bleef aan de oostzijde en daar was tevens de ophaalbrug.

Uit grondboringen kwam naar voren dat er een gracht om de burcht lag met een grachtbodem 2,75 meter onder het huidige maaiveld.

Archeologie

In de jaren veertig van de twintigste eeuw zijn bij opgravingen heel wat vondsten gedaan. In een waterput, bijvoorbeeld, werd een blokfluit gevonden en dat is mogelijk één van de oudst gevonden blokfluiten ter wereld. Maar ook fundamenten van de burcht zijn toen blootgelegd.

Ridders

Of deze burcht daadwerkelijk bewoond is geweest, wordt betwijfeld. De heren Van de Merwede vervulden her en der binnen de graafschap belangrijke functies. Die heren heetten opeenvolgend Daniel. Nabij de Nieuwkerk in Dordrecht hadden ze mogelijk een woonhuis.

De eerste Daniel van de Merwede voor wiens bestaan bewijs is gevonden door Lenselink in 1972, kwam voor in een oorkonde uit 1247. Dat feit dateert dus ruim voor de bouw van 'Huis te Merwede'. Het was echter wel een heer Van de Merwede.

De Daniel die als eerste het huis beheerde was getrouwd met Beatrijs van Alcemade en had een halfbroer Jan. Die halfbroer nam de naam 'van Muylwijck' aan, vernoemd naar een leen met ridderhofstede in het land van Altena (beoosten Dordrecht).

De volgende Daniel was de opdrachtgever van de herbouw van het huis. Hij had net als zijn vader de ridderstatus. In een oorkonde van graaf Willem IV uit 1341 valt te lezen dat Daniel getrouwd was met Johannen van Emeg, dat hij door de graaf beschouwd werd als trouw dienaar en dat hij baanderheer was geworden. In die oorkonde wordt de naam 'Marwede' gebruikt in plaats van 'Merwede', dat vermoedelijk meer aangesloten zal hebben bij de spreektaal. In 1345 nam hij deel aan de Slag bij Stavoren (Friesland), maar daar sneuvelde hij.

De zoon van die baanderheer trouwde met een dochter van heer van Steyn. Hij ging op bedevaart richting Jeruzalem en overleed nabij Rhodos.

En tenslotte was er een Daniel die behalve heer van de Merwede ook heer van Steyn was. Hij trok in 1396 met het leger van de graaf mee om revanche te nemen op Friesland. Ditmaal leverde het een overwinning op. Zeven jaar later overleed hij zonder zoon.

Het huis en de vondsten zeggen iets over de gebruiken van de Daniels en hun naasten.

De Daniel die het 'huis' eind veertiende eeuw bezat behoorde tot de Kabeljauwen en was mogelijk de Daniel die in 1403 overleed. Deze was dijkgraaf van de Grote of Hollandse Waard. Zijn schoonzoon, Willem van Brederode, stond daarentegen aan de zijde van de Hoeken.

In 1418 gebruikte Jacoba van Beieren de burcht als verblijfplaats, omdat ze haar oog had laten vallen op Dordrecht. De burcht stond mogelijk leeg voor de komst van Jacoba.

Verwording tot ruïne

Toen graaf Willem VI was overleden, verhevigde het conflict tussen de Hoeken en Kabeljauwen. Jacoba koos partij voor de Hoeken, omdat ze adellijke steun wilde behouden, en trouwde met haar neef Jan IV van Brabant. Haar ome Jan had daarentegen met steun van de Kabeljauwen Dordrecht en Brielle verkregen, alsmede, via de paus, het erfrecht van de graven van Holland en Zeeland. De Dortenaren waren woedend op Jacoba en plunderden een groot deel van de burcht plus andere burchten in de regio. De St. Elisabethsvloed verruïneerde de burcht 'Huis te Merwede' nog verder en het enige dat overbleef was een deel van de Donjon (de grote toren).

In het jaar 2000 werd het plan gemaakt om de ruïne te restaureren.