Pinas 'Huis te Merwede': VOC-schip

De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) maakte gebruik van diverse soorten zeilschepen, waaronder een schip uit 1674 dat vernoemd is naar Huis te Merwede bij Dordrecht. Dit schip werd gebouwd voor de VOC-kamer te Rotterdam en werd gebouwd op de werf van de compagnie in die stad. Een pinas is verwant aan een jacht en was een slag kleiner dan een spiegelretourschip. Een bekende pinas was de Batavia, waarvan een replica te bezoeken valt bij het Amsterdamse Scheepvaartmuseum.

Pinassen

Ten behoeve van de VOC waren er tijdens de zeventiende en achttiende eeuw tientallen pinassen in gebruik. De pinassen waren uitgerust met bewapening, maar werden zowel voor oorlog als voor handel gebruikt.

Deze driemasters hadden een vrij hoge bog en twee dekken. Het onderste dek liep door over het hele schip. Ze waren er in 116 en 128 voet lengte.

Ook de pinassen werden vanaf de achterplecht bestuurd, zoals gebruikelijk bij schepen. Tussen de middelste en de achterste mast kon een sloep gestald worden, zodat de bemanning een middel aan boord had om vanaf de pinas naar ondiep water en/of het strand te varen.

Vernoemd naar 'huizen'

Er waren ook andere pinassen die naar 'huizen' vernoemd werden, zoals 't Huis te Kleef, 't Huis te Kraaijenstein en 't Huis te Loo.

Huis te Merwede

Van Huis te Merwede, het kasteel ten noordoosten van Dordrecht, waarnaar het schip vernoemd is, is niet veel meer over. Al voor de Sint Elisabetvloed van 1421 was het in verval geraakt. Het was in gebruik door een aantal heren Van de Merwede, een adelijk geslacht in Holland. In de regio Dordrecht is met name (heer) Daniel van de Merwede bekend.

Gebruik

De pinas Huis te Merwede werd gebruikt van 1675 tot 1687 voor de VOC. In die tijd werden bijvoorbeeld hout en specerijen vervoerd.

Wie er aan boord gingen, blijkt uit een zogenoemde monsterrol. Dat is een soort van bemanningslijst.

In een reisverslag vertelt Reynier Adriaensen, een compagniesoldaat aan boord van de 'Huis te Merwede', over een reis naar Oost-Indië. In dat verslag komt een keur van verbazingwekkende gebeurtenissen aan de orde: stormen, geweld, ontmoetingen met wreedaards en wilde dieren et cetera. Soms schreef hij tamelijk expliciet wat er gebeurde, zoals bij de voltrekking van een doodvonnis aan boord. Adriaensen gaf ook aan dat het op dit schip voor een soldaat veel zwaarder was dan voor de officieren en kooplieden: hij voelde zich minder behandeld dan een hond.

Er waren verschillende plekken in de noordelijke Nederlanden waarvandaan dit schip vertrok: Texel, Hellevoetsluis en Vlissingen. En het voer behalve naar Batavia ook naar China en Japan. Soms werd er onderweg Kaap de Goede Hoop aangedaan.

Bemanningsleden die aan muiterij deden, maakten kans maandenlang aan de ketting slavenarbeid te moeten doen.

In het reisverslag van Adriaensen liep de bemanning bij vertrek eerst van het Oost-Indiëhuis in Amsterdam naar Zandvoort, waarna men met een schip naar Vlissingen ging. Zoiets was in die tijd niet gebruikelijk: meestal vertrok men vanaf het Oost-Indiëhuis met een schip. Het Oost-Indiëhuis in Amsterdam behoorde tot de kamer Amsterdam van de VOC.

Kenmerken, bouw en opdrachtgever

Er kon een bemanning mee van 270 koppen en het laadvermogen was 882 ton. Of dit schip 116 dan wel 128 voet lang was, blijkt niet uit geraadpleegde bronnen. 116 voet is afgerond 35,4 meter.

Pinas 'Huis te Merwede' werd gebouwd in Rotterdam in een werf aan de Merwe (later Nieuwe Maas). Concreter gezegd ging het om de Scheepsmakershaven waar het schip vervaardigd werd.

Kamer Rotterdam van de Verenigde Oostindische Compagnie, die de opdracht voor de bouw gaf, was niet rijk, althans het ingelegde kapitaal voldeed niet aan de verwachtingen. Een groot deel van het kapitaal was afkomstig van inwoners van Dordrecht.