Abraham Lincoln en de Amerikaanse Burgeroorlog

Over het algemeen wordt de 16e president van Amerika, Abraham Lincoln - hij regeerde van 1861-1865 - hoog gewaardeerd. De waardering vertoont zelfs mythische trekken. Dat komt mede door het dramatische einde van zijn leven. In ieder geval is hij een heel belangrijke president geweest, de president aan wie het (mede) te danken is dat de Engelse koloniën die nu de Verenigde Staten van Amerika vormen in de 19e eeuw, meer speciaal in de Burgeroorlog (1861-1865), niet uiteen vielen in een los verband van (samenwerkende) aparte staten, maar de natiestaat vormen die het nu is. In die zin is het beeld dat van Lincoln bestaat correct. Dat wil niet zeggen dat hij een heilige was. Hij was ook sluw, als het zo uitkwam. Hij was in dat opzicht echt een politicus. Hij kon vriendelijk en flexibel, maar ook hard en onverzettelijk zijn. En hij was een modern politicus: ter wille van de 'public relations' maakte hij als eerste gebruik van het toen nieuwe medium fotografie.

Inhoud

• Voorgeschiedenis
• Economische ontwikkeling van de Verenigde Staten
• Slavernij
• Jeugd en jonge jaren van Abraham Lincoln
• Naar Illinois en verder
• Gekozen in het Congres van Illinois (1834)
• Nieuwe fase in Lincolns politieke carrière
• Abraham Lincoln president - Amerika valt uiteen
• Lincoln neemt de leiding - de eerste veldslagen
• De oorlog in de jaren 1862 en 1863
• De jaren 1864 en 1865 – de laatste fase
• Het einde van Abraham Lincoln
• Epiloog

Voorgeschiedenis

Periode 1776-1801

De dertien Engelse koloniën langs de oostkust van Noord-Amerika hadden tijdens de onafhankelijkheidsoorlog (1773-1783) op 4 juli 1776 de Declaration of Independence uitgevaardigd. Daarmee hadden zij zich uitgesproken voor het beginsel van politieke vrijheid en gelijkheid. De onafhankelijkheid was in 1783 door Engeland erkend. De Mississippi vormde de westgrens van het gebied.

In 1787 kwam de Grondwet tot stand waarbij de koloniën (staten) verregaand autonoom bleven. De centrale volksvertegenwoordiging van de Verenigde Staten (VS) was/is het Congres dat bestaat uit een Huis van Afgevaardigden, gekozen door het hele volk, en de Senaat gevormd door afgevaardigden per staat. De onafhankelijkheidsverklaring was voornamelijk ontworpen door Thomas Jefferson, die van 1801-1809 de derde president van de VS zou zijn. (De eerste was George Washington, 1789-1797).

Periode 1801-1818

Th. Jefferson kocht tijdens zijn ambtstermijn het enorme gebied ten westen van de Mississippi van Frankrijk. Na hem ging generaal Andrew Jackson - president van 1829-1837 - verder, hij beroofde op slinkse wijze de in het gebied wonende Indianen van hun territorium. Ook in het Zuiden had Jackson, toen hij nog generaal was, een uitbreiding gerealiseerd: in 1818 viel hij de Spaanse kolonie Florida binnen; in 1845 werd het de 27e staat van de VS.

Economische ontwikkeling van de Verenigde Staten

Behalve door gebiedsuitbreiding wordt de geschiedenis van de VS eind 18e en vooral in de 19e eeuw gekenmerkt door een enorme bevolkingsgroei (in 1860 waren er in de VS 31 miljoen inwoners; bijna net zoveel als in Frankrijk in die tijd en meer dan in Groot-Brittannië). De groei was met name te danken aan immigratie; bijna allemaal kwamen de immigranten uit Europa: tot 1860 vooral uit Groot-Brittannië, Ierland en Duitsland.

Noord en Zuid

Echter, in die periode viel de natie ook in twee van elkaar vervreemde delen uiteen – Noord en Zuid. De Industriële Revolutie speelde daarbij een belangrijke rol, maar wel een rol die in beide delen sterk van elkaar verschilde. Het Zuiden werd Engelands belangrijkste leverancier (voor de katoenindustrie daar) van ruwe katoen. Zelf had het Zuiden weinig industrie; landbouw was daar de belangrijkste pijler van de economie. De producten die ze nodig hadden kochten ze elders; ze waren dus gebaat bij vrijhandel. In het Noorden daarentegen ontwikkelde de industrie zich wel; de Noordelijken wensten dus bescherming van hun (industriële) producten - door de centrale overheid.

Slavernij

De economie van het Zuiden vroeg sinds eind 18e eeuw om een plantagesysteem waar slaven werkten. Er ontwikkelde zich daar een slaveneconomie waarbij de productie plaatsvond op (katoen)plantages. Mede door de uitvinding van de “Cotton Gin”(een apparaat om ruwe katoen snel te bewerken) nam de productie van katoen enorm toe en daarmee ook de vraag naar ruwe katoen en evenzo de verdiensten (voor de katoenplantagehouders). De toename van verbouw, productie en verwerking van katoen deed de vraag naar slaven in het Zuiden sterk toenemen (de aanschaf ervan werd zeer ‘rendabel’ – in de 18e eeuw was dat nog niet in die mate het geval geweest.) Zo rond 1800 ontstond er zo een tegenstrijdigheid in de belangen van Noord en Zuid wat de slavenhandel betreft. Globaal gesproken beschouwde men in het Noorden slavernij / het houden van slaven moreel verwerpelijk, ook op grond van godsdienstige principes. Niet zo verwonderlijk dus dat in de noordelijke staten slavernij geleidelijk werd afgeschaft in de jaren 1776-1804 terwijl men toen in het Zuiden het houden van slaven / de slavenhandel verdedigde.

Jeugd en jonge jaren van Abraham Lincoln

Abraham Lincoln werd in 1809 geboren in Hodgenville, Kentucky, in een eenvoudige blokhut zonder plankenvloer. Grootvader Abraham Lincoln had zich eind 18e eeuw aan de westkant van de Appalachen gevestigd. Aan die kant strekte de wildernis zich uit tot de rivier de Mississippi. Dit was Frontier-gebied. Zijn zoon (dat is de vader van ‘onze’ Abraham) Thomas Lincoln trok verder westwaarts in Kentucky (daar was je door gebrekkige grensafbakening nooit zeker van je grondbezit – als een rijke plantagehouder jouw grond claimde trok je als kleine boer altijd aan het kortste eind).

Naar Indiana

Eind 1816 vertrok de familie Th. Lincoln naar Indiana. Die staat was al wel goed in kaart gebracht – ongetwijfeld was dat mede een reden voor de familie Lincoln om daar heen te trekken. Thomas bouwde er met zijn toen achtjarige zoon Abraham een blokhut. In 1817 kocht hij de grond waarop hij zich als squatter (een soort kraker zonder rechten) had gevestigd. Niet lang daarna stierf Abrahams moeder.

Periode tot 1829

In 1819 hertrouwde Th. Lincoln met de weduwe Sarah Bush Johnston. Haar komst is van grote betekenis voor Abraham geweest. Ze bracht liefde en levenslust mee en ze stimuleerde Abraham tot lezen en schrijven (regulier onderwijs was er niet in de Frontier), Hij werd zo een echte autodidact.

Naar Illinois en verder

In 1829 verhuisde de familie Lincoln verder westwaarts, naar Illinois. Daar ontdekte Abraham de politiek. In datzelfde jaar kwam hij er in het geweer tegen de democraten van Andrew Jackson, wiens eerste termijn als president van de VS toen begon, en werd aanhanger van de Traditional Republicans.

Lincoln en de slaveneconomie in het Zuiden

In die tijd voer Lincoln enige malen met een stoomvrachtboot de Mississippi af naar New Orleans. Daar kwam hij in aanraking met slavernij en de slavenhandel. Hij verafschuwde de slavernij maar accepteerde het als onderdeel van het dagelijks leven van het Zuiden.

In 1830 vertrok hij alleen - zijn familie vertrok weer naar elders – naar New Salem (aan de rivier de Sangamon). Hij ging er een winkel runnen. Spoedig maakte hij er volop deel uit van de kleine samenleving. In een korte oorlog tegen Indianen werd hij als aanvoerder aangesteld - maar het kwam niet tot vechten. Vervolgens werd hem door de notabelen gevraagd een politieke functie te bekleden. (Het was in de jaren dat A. Jackson president was.)

Gekozen in het Congres van Illinois (1834)

Abraham verdiepte zich in juridische zaken. Zo werd hij jurist langs autodidactische weg. In 1836 vestigde hij zich als jurist in Springfield. Spoedig was hij populair als jurist en politicus: hij was gekozen als afgevaardigde naar het Congres van Illinois. Hij was een boeiend spreker en kon mooi vertellen. Ook was hij praktisch en flexibel.

Onderdeel van de elite van Springfield

Tot 1841 was Lincoln leider van de Wighs in het Huis van Illinois. Hij verloofde zich in 1841 met Mary Todd. Ze was welgesteld, had een behoorlijke opleiding gehad en was geïnteresseerd in politiek. Maar Lincoln zag het huwelijk na enige tijd niet meer zitten, verbrak de verloving en raakte in een depressie. Later werd de relatie hersteld en in 1841 trouwde het paar.

Over het huwelijk is veel gespeculeerd. Mary was instabiel en vaak humeurig; daarbij had ze last van aanvallen van hysterische aard. Dat laatste vooral na de dood van hun zoon Willy in 1850. Mary op haar beurt zou weinig plezier hebben beleefd aan haar flegmatieke echtgenoot die het liefst zat te lezen.

Twijfel aan rol in de politiek

In 1846 werd A. Lincoln gekozen als afgevaardigde in het Congres van de VS. De familie A. Lincoln vertrok daarop in 1847 naar Washington DC. Uiteindelijk werd dat geen succes. Lincoln was tegen de oorlog met Mexico. (In 1835 had Texas zich onafhankelijk van Mexico verklaard en zich in 1845 aangesloten als staat bij de VS. Daarop volgde een oorlog tussen Mexico en de VS over het grensgebied. ‘Honest Abe’ Lincoln was als enig Congreslid tegen die oorlog op grond van afspraken over de zuidgrens van Texas die in 1819 gemaakt waren tussen de VS en Spanje. Wel ging hij ermee akkoord dat de Texanen desgewenst zelf mochten beslissen of hun staat wel of niet een ‘slavenstaat’ zou worden. Die halfslachtige houding van Lincoln werd hem zeer kwalijk genomen door nogal wat tegenstanders van de slavernij).

Daarbij was er in de privésfeer ook tegenslag: de dood van Willy in 1850. Abraham raakte in een depressie en leek aan lethargie te lijden. Hij stortte zich volledig op de advocatuur en de politiek in Washington leek verder aan hem voorbij te gaan.

Nieuwe fase in Lincolns politieke carrière

De zogenaamde Kansas-Nebraska-wet (1854) bracht Lincoln weer helemaal terug in de politiek. De wet zou uitbreiding van de slavernij mogelijk maken (in de vele nieuwe staten die in die periode bij de VS kwamen). Dat wilde Lincoln beslist voorkomen. In verband daarmee stapte hij in die tijd ook over van de Wighs naar de Republikeinen. Zijn rol in die partij werd steeds belangrijker.

Kandidaat-senator

In 1858 verklaarde de conventie van de Republikeinen in Illinois Abraham Lincoln tot eerste en enige kandidaat voor de functie van senator in Washington. Toch liep ook deze verkiezing uit op een teleurstelling voor Lincoln: de Republikeinen behaalden wel de meeste stemmen maar wisten dat niet te verzilveren in de vorm van een zetel voor Lincoln in de Senaat.

Positie in de slavernij-kwestie

De positie die Lincoln innam ten aanzien van de Kansas-Nebraska-wet zou de indruk kunnen wekken dat Lincoln hoe dan ook en in alle gevallen de slavernij wilde afschaffen. Dat is echter niet waar. Hij wilde uitbreiding ervan voorkomen. Wel pleitte hij altijd voor het recht op leven, vrijheid en geluk voor allen, inclusief de zwarten / slaven. Ook zij moesten zijns inziens de American dream waar kunnen maken.

Abraham Lincoln president - Amerika valt uiteen

In 1860 werd Lincoln op de Republikeinse Conventie in Chicago gekozen als kandidaat voor het presidentschap. Hij werd er gekozen omdat hij een relatief gematigd standpunt ten aanzien van de slavernij innam. Desalniettemin werd hij in het Zuiden afgeschilderd als een radicale abolitionist. De dag na de verkiezingen zette South-Carolina het proces in gang om zich af te scheiden van de VS (de Unie). Niet lang daarna volgden Mississippi, Alabama, Florida en Texas. Officieel begon de oorlog op 12 april 1861 met de aanval van de Zuidelijken op fort Sumter in de haven van Charleston. Daarna sloten ook Virginia, Arkansas, Tennessee en North-Carolina zich aan bij de afscheiding.

De eerste zeven staten hadden op 4 februari in Montgommery, Alabama, een nieuw land gesticht: de 'Confederate States of America' (een confederatie in plaats van een federatie omdat bij die laatste vorm, waarin de VS was georganiseerd, de centrale overheid teveel macht zou krijgen. De nieuwe president werd Jefferson Davis, een ervaren senator uit Mississippi.
Nog voor Abraham Lincoln was geïnstalleerd als president – dat zou gebeuren op 4 maart 1862 – was er al een zuidelijke president: Davis werd geïnstalleerd op 18 februari dat jaar.

Lincoln zet door

In New York brak paniek uit: het Zuiden was nog 200 miljoen dollar schuldig. In het Congres bestond weinig vertrouwen dat de zittende president Buchanan iets zou ondernemen om afscheiding te voorkomen en dat deed hij ook inderdaad niet. Er werden nog pogingen gedaan om definitieve afscheiding te verhinderen, maar Abraham Lincoln liet zich niet gezeggen, hij was ervan overtuigd dat hij een goed beleid voerde omdat hij, naar zijn opvatting, grondwettelijk juist handelde.

Hij stelde een kabinet samen waarvan hij, ter wille van het draagvlak in het Congres, ministers van diverse richtingen opnam: een mix van radicalen en gematigden, voorstanders van vrijhandel en voorstanders van protectionisme. Ook mannen uit het Zuiden maakten er deel vanuit. Maar hoe dan ook, Lincoln was de enige met een mandaat van de kiezers; hij gaf leiding, hij was de baas.
Op 4 maart sprak hij zijn inaugurele rede uit en legde de eed af op de familiebijbel.

Lincoln neemt de leiding - de eerste veldslagen

De oorlog was dus door de Zuidelijken begonnen op 12 april 1861. Dit wekte grote woede in het Noorden; iedereen daar steunde nu president Lincoln. Begin juni 1861 zette Lincoln het doel van de oorlog duidelijk uiteen: het gaat om het behoud van de Unie. Het Noorden was optimistisch gestemd: er woonden 22 miljoen mensen en in het Zuiden 9 miljoen waarvan 3,5 miljoen slaven! Het Noorden bracht 900.000 man op de been om te vechten, het Zuiden 500.000.

Op 19 april had Lincoln een maritieme blokkade gelast van de Zuidelijke havens. Een lastige maatregel omdat het Noorden slechts een geringe maritieme capaciteit had.

De macht van het Congres

Na het vertrek van de Zuidelijken hadden de Republikeinen de volledige controle in het Congres. Ze keurden (achteraf) alles goed wat de president had ondernomen. En dat was in orde volgens Lincolns interpretatie van de Grondwet.

Om Richmond en Manassa

Richmond, Virginië was nadat het Zuiden zich had afgescheiden de nieuwe hoofdstad van het nieuwe land. Het Noorden had zich ten doel gesteld Richmond (plusminus 120 km ten zuiden van Washington) te veroveren. In dat kader vond op 21 juli 1861 de eerste slag bij Manassas plaats (door het Noorden Bull Run genoemd; het ligt plusminus 25 km ten westen van Washington.) De slag bij Manassas werd een teleurstelling voor het Noorden. Daar had men gedacht de rebellie (zoals de afscheiding door het Zuiden in het Noorden genoemd werd) in één klap te ongedaan te kunnen maken. Dat was dus niet gelukt, in tegendeel, nu werd Washington zelf bedreigd. Maar het Zuiden waagde het toch niet om Washington aan te vallen.

Capaciteiten van de legers en hun aanvoerders

Het Zuiden blaakte nu wel van zelfvertrouwen en, net als bij het Noorden het geval was (geweest), zal ook daar de gedachte hebben postgevat dat het om een korte oorlog ging. Maar dat bleek niet het geval: de strijd zou al met al tot april 1865 duren en zeer bloedig zijn met grote aantallen slachtoffers (doden, gewonden en vermisten). Daarbij heeft ongetwijfeld ook een rol gespeeld dat de legers van zowel het Noorden als het Zuiden grotendeels bestonden uit ongetrainde, onervaren soldaten onder leiding van aanvoerders bij wie het ook nogal eens ontbrak aan de vereiste capaciteiten en ervaring. Abraham Lincoln had dat spoedig door en begon, zoals de ware autodidact betaamt, zich te bekwamen in militaire zaken, strategieën, oorlogsgeschiedenissen en dergelijke; in de praktijk zou hij inderdaad vaak optreden als Commander in Chief van het leger. Hij overtrof wat dat betreft zelfs vaak zijn collega van het Zuiden, J. Davis, die wel een militaire opleiding had genoten. Dankzij zijn capaciteiten in het algemeen de zelf opgedane kennis op militair gebied botste het nogal eens tussen hem en zijn generaals; het zou tot begin 1862 duren voor er een generaal naar voren kwam die over de vereiste bekwaamheden beschikte en die hij hoog achtte: Ulyssus S. Grant. In diezelfde tijd, eveneens in het Noorden, trad er een collega van Grant op die ook bekwaam was en hoog geacht werd: generaal William T. Sherman. Het Zuiden had wat leidende generaal betreft een voorsprong in die zin dat daar gedurende de héle burgeroorlog de bekwame generaal Robert E. Lee de militaire leiding in handen had.

De oorlog in de jaren 1862 en 1863

Op 10 januari 1862 riep Abraham Lincoln de belangrijkste ministers van zijn regering bij elkaar in het Witte Huis. Er moest wat gebeuren anders zou de Unie inderdaad uiteenvallen en daarbij Washington ook nog eens in handen van het Zuiden komen. Zeker ook moest voorkomen worden dat Europese staten de Confederatie zouden erkennen. Al te vaak namen de generaals een te afwachtende houding aan. Ze moesten aanvallen! Het was dan ook voor het Noorden (en Lincoln) een goede zaak dat in de loop van de oorlog mannen als Grant en Sherman hun positieve bijdrage aan de Noordelijke zaak gingen leveren. De Unie begon inderdaad successen te behalen. Wel kreeg de maand februari 1862 voor de familie Lincoln een dramatisch einde: op 20 februari overleed de middelste zoon. Mary Lincoln raakte in een diepe depressie. Ook Abraham kreeg er een flinke tik van mee.

Het Zuiden staat sterk, maar is toch kwetsbaar

Op 26 april gaf New Orleans zich over aan de Noordelijke troepen, maar de Noordelijke generaals wisten dat succces (nog) onvoldoende te verzilveren en de Zuidelijken onder leiding van Lee bedreigden (weer) Washington. En Lincoln had nog een probleem: de radicalen van zijn eigen Republikeinse Partij zetten hem voortdurend onder druk eindelijk eens iets te ondernemen dat zou leiden tot afschaffing van de slavernij.

In augustus verloor het Noorden voor de tweede keer van het Zuiden een slag bij Manassas. Lee probeerde nu de strijd te verplaatsen naar Maryland in het Noorden. Maar ’t viel tegen: zover naar het noorden was Lee extra kwetsbaar – de aanvoerlijnen waren te lang. Sterker nog: zijn soldaten leden nogal eens honger en de bevolking in Maryland was hem niet goed gezind. De slag bij de Antietam Creek op 16-17 september 1862 werd gewonnen door het Noorden maar leidde niet tot de gewenste snelle, definitieve uitschakeling van het Zuiden.

Emancipatieproclamatie

Met de zogenaamde Emancipatieproclamatie die in werking trad per 1 januari 1863 maakte Lincoln de slavernij duidelijker dan daarvoor tot inzet van de Burgeroorlog. In de proclamatie werden in alle staten, ook de rebellerende, de slaven vrij verklaard. Sowieso de Zuidelijken, maar ook tal van Noordelijken waren daar niet gelukkig mee. Maar Lincoln kon rekenen op de meerderheid in het Congres.

Gettysburg, 1 juli 1863

De bekendste en in ieder geval de bloedigste slag uit de Amerikaanse burgeroorlog, met meer dan 50.000 slachtoffers, is die van Gettysburg (in de staat Pennsylvania, plm. 130 km ten noorden van Washington). De Zuidelijken werden er vernietigend verslagen.

De jaren 1864 en 1865 – de laatste fase

1864 – het jaar van de beslissing

In 1964 werd Grant eindelijk definitief de Commander in Chief van het Noorden. Hij opende de aanval op vijf fronten. In augustus viel Atlanta: in wezen het einde van de Confederatie hoewel de oorlog toen nog een half jaar duurde. De herverkiezing van Lincoln als president werd dat jaar zeker.

1865 – het laatste oorlogsjaar

Op 4 maart 1865 sprak Lincoln zijn tweede inaugurele rede uit. Hij refereerde aan een spoedig einde van de oorlog. Dat alles nam niet weg dat de president eigenlijk uitgeput was, zowel lichamelijk als geestelijk.

Het einde van Abraham Lincoln

Op 14 april 1865 gingen Lincoln en Mary naar 'Ford’s Theatre' om een uitvoering bij te wonen van Our American Cousin. F. Verhagen beschrijft die gebeurtenis: “John Wilkes Booth bereidde drie aanslagen voor die tegelijkertijd moesten plaatsvinden: op Lincoln, op de vice-president Andrew Johnson en op minister Seward. Zelf nam hij Lincoln voor zijn rekening. Een paar minuten na het begin van de derde akte maakte Booth gebruik van de falende beveiliging van Lincoln. Hij drong de loge binnen en loste één enkel schot op het achterhoofd van de president.” Hij sprong vervolgens vanaf de loge op het podium en brak daarbij een been. “Zo vergaat het tirannen, “ riep hij.

De aanslag op Johnson vond niet plaats. Booth’s medesamenzweerder kon er niet toe komen over te gaan tot moord. De aanslag op Seward vond wel plaats. Hij raakte zwaar gewond maar overleefde.

Lincolns overlijden. Booth’s einde

Lincoln overleed op 15 april 1865 om 7.22 uur. Hij werd opgebaard in het Witte Huis en vervolgens in het Capitool. Begraven werd hij in Springfield.

Op 26 april werd Booth gevonden in een schuur in het westen van Virginia. Toen hij weigerde zich over te geven staken soldaten de schuur in brand. Booth kwam zwaaiend met zijn wapens naar buiten gerend en werd daar door een nekschot door een soldaat gedood. De andere samenzweerders werden op 7 juli opgehangen.

Epiloog

Op 3 mei 1865 had J. Davis het einde van een onafhankelijk Zuiden geaccepteerd. Op 10 mei werden hij en zijn gezelschap gearresteerd.

F. Verhagens samenvattend oordeel over Abraham Lincoln: Hij staat te boek als de beste president die Amerika ooit gehad heeft. In elk geval was het de belangrijkste.