Vincent van Gogh in Hoogeveen

In september 1883 reisde Vincent van Gogh naar Hoogeveen. Hij hoopte in die Drentse plaats inspiratie te vinden voor schilderijen. Van Gogh verbleef enkele weken in Hoogeveen. De kunstenaar begon hoopvol aan deze episode. Mede door praktische en psychische problemen werd zijn verblijf in Hoogeveen op den duur echter geen succes.

Logement Albertus Hartsuiker

Vincent van Gogh reisde op 11 september 1883 vanuit Den Haag per trein naar Hoogeveen. Waarschijnlijk arriveerde hij daar 's avonds om negen uur. In Hoogeveen kreeg hij onderdak in een logement dat gerund werd door de spoorwegbeambte Albertus Hartsuiker en zijn vrouw.

Discussies: waar verbleef Van Gogh?

Op het moment dat Van Gogh daar arriveerde, was hij nog een totaal onbekende kunstenaar. Pas vele jaren later kwam men er in Hoogeveen achter dat één van de belangrijkste kunstenaars aller tijden enige tijd in deze Drentse plaats had geleefd en gewerkt.
Waar was precies het logement van Hartsuiker waar Vincent van Gogh enige weken (voor een gulden per dag) had verbleven? Daarover was onduidelijkheid. In de loop der tijd werd deze kwestie diverse malen het onderwerp van felle discussies.

Pesserstraat (Toldijk) of Grote Kerkstraat?

Bevond het logement van Hartsuiker zich in het centrum van Hoogeveen, aan de Grote Kerkstraat? Of verbleef Van Gogh in een pand dat veel dichterbij het station was, aan de straat die toen de Toldijk heette en later de naam Pesserstraat kreeg? Stapels artikelen verschenen over deze kwestie. Ook werd er een boek gepubliceerd, waarin op fanatieke wijze werd betoogd dat Van Gogh in zijn Hoogeveense periode toch echt aan de Grote Kerkstraat zou hebben verbleven. Op den duur werd echter duidelijk dat die stelling niet klopte. Aan het begin van de 21e eeuw kwam men, na jarenlang discussiëren, tot de algemene conclusie dat Van Gogh toch echt aan de Toldijk (de latere Pessertraat) verbleef.

Van Gogh Huis in Hoogeveen

Voor de gemeente Hoogeveen was het een opluchting dat dit de uitkomst van de discussie was. Het pand aan de Grote Kerstraat is namelijk reeds lang geleden afgebroken, terwijl het pand aan de Pesserstraat nog steeds bestaat. Dit huis noemt men 'Het Van Gogh Huis Hoogeveen'.

Op de gevel is een plaquette geplaatst, met een afbeelding van Vincent van Gogh en een tekst waarin eraan herinnerd wordt dat hij daar verbleef. Helaas is het huis van binnen niet te bezoeken voor kunstminnende toeristen die in Hoogeveen op bedevaart komen voor Vincent van Gogh; het is niet een museum of iets dergelijks geworden. Het pand is in de 21e eeuw in gebruik door een instituut dat onder meer opleidingen in NLP en lessen in yoga geeft.

Ervaringen van Van Gogh: de eerste dagen in en rond Hoogeveen

Van Gogh was een fanatieke wandelaar. In zijn Hoogeveense periode liep hij veel in de veengebieden rondom die plaats. Hij werd in eerste instantie diverse malen overweldigd door de schoonheid die hij daar aantrof. Hij schreef aan zijn broer Theo: 'mooi is het hier, waar men ook gaat'. Ook concludeerde hij in die eerste dagen: 'Door Hoogeveen te nemen als uitgangspunt geloof ik wel gedaan te hebben.'

Kerkhof Hollandscheveld

Tijdens zijn wandeltochten maakte hij veel tekeningen van de dingen die hij zag. In een brief aan Theo schreef hij, dat hij gefascineerd werd door een merkwaardig kerkhof dat hij aantrof in een dorp. Vincent maakte in die brief ook een tekening van die begraafplaats. Jaren later, toen Van Gogh al lang was overleden en allerlei onderzoekers zich op zijn nalatenschap wierpen, was het onduidelijk welke begraafplaats dit was. Lange tijd dachten de meeste onderzoekers dat dit het kerkhof van Pesse was; later bleek het echter de begraafplaats van Hollandscheveld te zijn. In de 21e eeuw is er daarom een monument op dat kerkhof van Hollandscheveld geplaatst, ter herinnering aan het bezoek van Vincent van Gogh.

Isolement

Hoewel Van Gogh positief begon aan z'n Hoogeveense periode, raakte hij op den duur ontgoocheld. Hij werd door de plaatselijke bevolking veel meer met wantrouwen bekeken, dan hij vroeger gewend was in Den Haag, of in z'n Brabantse geboortestreek. Het werd daardoor moeilijk om mensen bereid te krijgen om als model te poseren voor zijn tekenwerk.

Schilders?

Van Gogh was mede naar Hoogeveen getrokken omdat Drenthe in die jaren relatief populair werd onder schilders. De meeste andere schilders waren echter niet in het najaar actief in Drenthe, zij kwamen daar vooral in de zomer. Bovendien kwamen zij doorgaans vooral op andere plekken, bijvoorbeeld in pittoreske plattelandsdorpjes, en werkten ze meestal niet in een grauwe plaats zoals Hoogeveen toen was.

Geen ontmoeting met Albert Steenbergen

Van Gogh voelde zich eenzaam en onbegrepen in dit gebied, waar hij op dat moment geen andere schilders kende en waar de bevolking ook weinig interesse of begrip voor z'n kunst leek te hebben. Diverse auteurs hebben al opgemerkt dat het eeuwig zonde is, dat hij in die periode niet in contact is gekomen met Albert Steenbergen. Dit was een schilder uit Hoogeveen, die zich op den duur steeds meer ook ontwikkelde als een eigenzinnige schrijver. Tot zijn literaire werk behoren onder meer de verhalen over Cilie de Nevelhekse. Steenbergen voelde zich ook geïsoleerd in Hoogeveen; een belangrijk thema in zijn werk is, dat wie 'anders is', buitengesloten wordt door de bekrompen gemeenschap van dit veengebied.

Steenbergen en Van Gogh hadden geen weet van elkaars bestaan en hebben nooit doorgehad dat zij tegelijk in diezelfde Drentse plaats verbleven en waarschijnlijk beiden 's avonds weleens in bed lagen te mopperen, dat ze als eenling in Hoogeveen zo geïsoleerd waren, ver weg van alle andere intellectuelen en kunstenaars.

Van Gogh versus Steenbergen

Het is overigens wel zeer de vraag of het wel zou hebben geklikt tussen de naïeve Van Gogh en de meer cynische Steenbergen, maar het zou waarschijnlijk wel een zeer interessante ontmoeting zijn geweest, tussen één van de belangrijkste kunstenaars uit de wereldgeschiedenis en één van de interessantste kunstenaars aller tijden uit Hoogeveen.

Psychische problemen

Niet alleen artistiek en intellectueel bevond Vincent zich in een isolement. Van Gogh miste in Hoogeveen ook Sien, de vrouw die hij in Den Haag achter had gelaten, en haar kinderen. Door diverse onderzoekers is erop gewezen dat Van Gogh in deze periode waarschijnlijk met zware psychische problemen worstelde. Mogelijk had hij in Hoogeveen ook een psychose.

Geen platteland, geen stad

Op den duur werd Vincent van Gogh steeds minder tevreden over Hoogeveen als verblijfplaats. Een nadeel van deze plaats was, dat het niet echt een plattelandsdorpje was, maar ook geen echte stad. Het was als het ware vlees noch vis. Het had niet de praktische voordelen die een echte stad heeft. Zo kon Vincent in Hoogeveen geen goed materiaal kopen voor zijn schilder- en tekenwerk. Daarnaast had het niet de esthetische voordelen die een plattelandsdorpje heeft, qua onderwerpen voor schilderijen. Hoogeveen was vooral een grauwe doorvoerhaven voor turfschippers. Van Gogh was daarentegen in die tijd voor z'n schilderijen vooral op zoek naar mensen die in hun werk 'één met de natuur' waren, zoals landarbeiders en veenarbeiders. De taferelen die hij zocht kon men meer aantreffen in kleine dorpjes die veel verder in de binnenlanden lagen, dan in een wat grotere plaats zoals Hoogeveen.

Praktische problemen

Ondertussen had Van Gogh in het logement aan de Toldijk te maken met praktische problemen. In de ruimte die hij als atelier gebruikte was eigenlijk te weinig licht om goed te kunnen werken. Ondertussen werd het in die herfstperiode te slecht weer, om nog goed buiten te kunnen werken. Ook concludeerde Van Gogh dat z'n atelier niet goed genoeg verwarmd kon worden, om daar in de komende wintermaanden naar tevredenheid te kunnen werken.

Door naar Veenoord (Nieuw-Amsterdam)

Na een verblijf van enige weken in Hoogeveen besloot Van Gogh om door te reizen. Waarschijnlijk vertrok hij op dinsdag 2 oktober 1883. Hij reisde per boot naar Nieuw-Amsterdam (Veenoord), een dorp in de veenkoloniën, een locatie waar hij dichterbij zijn onderwerpen hoopte te kunnen leven en waar hij een betere werkruimte hoopte te hebben.

Lees verder

• Van Gogh naar Drenthe: dromen van een Nederlands Barbizon