Van Gogh naar Drenthe: dromen van een Nederlands Barbizon

Vincent van Gogh verbleef in het najaar van 1883 enige maanden in Drenthe. Hij woonde daar in eerste instantie in Hoogeveen, later verbleef hij in Nieuw-Amsterdam (Veenoord). Zijn Drentse periode wordt beschouwd als een belangrijke periode in de ontwikkeling van Vincent van Gogh als kunstenaar. Wat waren de redenen voor Van Gogh om naar Drenthe te gaan?

Voorgeschiedenis

Vincent van Gogh werd op 30 maart 1853 geboren in Zundert (Noord-Brabant). In zijn familie kwamen twee beroepen veel voor: kunsthandelaar en dominee. Vincent werkte in zijn jonge jaren ook in de kunsthandel en later als evangelist. Hij moest uiteindelijk echter concluderen dat hij niet geschikt was voor deze beroepen. Terwijl hij in 1879 nog als lekenprediker werkte in het Waalse Boringa, groeide bij Van Gogh het idee dat hij de roeping had om kunstenaar te worden. Hij ging in die tijd fanatiek oefenen met tekenen. Lang zou hij nog zeer ontevreden en onzeker blijven over zijn werk.

Julien Breton

Typerend is een anekdote uit 1880. Vincent van Gogh liep toen 70 kilometer met een verzameling van zijn tekeningen, omdat hij het plan had om zijn werk aan de door hem bewonderde schilder Julien Breton te laten zien. Uiteindelijk kwam hij aan in de Noord-Franse plaats waar Breton woonde, maar toen hij voor de deur van diens huis stond, durfde hij toch niet aan te kloppen. Hij besloot weer terug te lopen. Een groot deel van de tekeningen die hij bij zich had zou hij uiteindelijk weggooien.

Studie

Meer en meer ging zijn leven in het teken staan van zijn roeping als kunstenaar. Hij schreef zich in voor een studie bij de Académie Royale des Beaux Arts in Brussel, maar dit werd een grote ontgoocheling. Men vond het werk van Van Gogh daar waardeloos. Vincent van Gogh ging op zoek naar contacten met andere kunstenaars, die hem wat konden leren. Zo raakte hij bevriend met de schilder Anthon van Rappard. Later verhuisde Van Gogh naar Den Haag, waar hij veel probeerde te leren van zijn aangetrouwde neef, de beroemde schilder Anton Mauve.

Redenen voor zijn vertrek naar Drenthe

Conflicten?

In Den Haag had Vincent van Gogh een relatie met Sien Hoornik. Zij had gewerkt als prostituee, was alcoholiste en had geldproblemen. Deze relatie leidde tot heel wat conflicten. Zo vond de familie van Sien het verschrikkelijk dat zij een relatie had met die armzalige bohemien genaamd Vincent van Gogh; ze hoopten dat zij een andere man kon vinden, die meer geld had en haar uit haar problemen kon verlossen.

Bij Vincents familieleden, waaronder neef Mauve, broer Theo van Gogh en vader Theodorus, leidde die relatie met de prostituee tot schaamte en ruzie. Broer Theo, die Vincent financieel steunde, probeerde hem over te halen om zowel Sien als Den Haag te verlaten en elders een nieuw bestaan op te bouwen. Vincent ging daar niet helemaal mee akkoord. Hij wilde wel vertrekken uit Den Haag, maar lange tijd hield hij de hoop dat Sien en haar kinderen met hem mee zouden gaan naar een nieuwe woonplaats. Uiteindelijk vertrok hij echter toch in zijn eentje uit Den Haag. Zijn reisdoel was Drenthe.

Rappard

Waarom koos Van Gogh uitgerekend voor Drenthe? In de tweede helft van de 19e eeuw was het populair onder schilders om enige tijd in Drenthe te verblijven. Dit had met name te maken met de overvloedige natuur die daar te vinden was. Ook diverse schilders die Van Gogh persoonlijk kende en die grote invloed op hem hadden, waren in Drenthe geweest, zoals Anton Mauve, Willem Roelofs en Anthon van Rappard. Met name Van Rappard moedigde Van Gogh aan om ook eens Drenthe te bezoeken.

Paradise Lost, Paradise Regained

Van Gogh had vooral veel interesse in de streken die in het zuiden en zuidoosten van deze provincie lagen. Veel andere kunstschilders zochten in Drenthe juist de streken op die wat noordelijker lagen, bijvoorbeeld rondom Rolde. Wat zocht Van Gogh in het zuiden van Drenthe? Waarschijnlijk was hij vooral op zoek naar het type landschap waar hij in zijn jeugd op verliefd was geworden: heidevelden en veengebieden. Van Gogh werd geboren in het Brabantse Zundert. In die streek kende hij met name bij 't Heike (Sint Willebrord) dergelijke landschappen. In de loop der tijd was er in Brabant echter minder en minder heide overgebleven. In Drenthe was dat door Vincent zo geliefde landschap nog volop aanwezig.

Eén met de natuur?
Van Gogh voelde zich ook aangetrokken tot de bevolking van veengebieden zoals 't Heike (in Noord-Brabant) en zuidwest Drenthe. Deels kwam dit door zijn grote engagement met arme mensen (dat hij ook had getoond in de periode toen hij nog evangelist was). Het kwam echter ook door zijn grote fascinatie, zowel ethisch als esthetisch, voor mensen die hele dagen in de natuur werkten, zoals veenarbeiders en boeren. Mede door ervaringen die hij had opgedaan in de periode dat hij in de kunsthandel werkte, had Van Gogh een grote afkeer ontwikkeld van mensen die grotendeels van speculatie leefden, zoals kunsthandelaars en bankiers. Hij idealiseerde daarentegen mensen die met hard werken in de natuur zich in hun levensonderhoud voorzagen.

Tijdmachine

Wat veel schilders aansprak in Drenthe, was dat het beschouwd werd als een achtergebleven gebied. Men zei over deze streek weleens: 'Als de wereld vergaat, kun je het best naar Drenthe gaan, want daar gebeurt alles honderd jaar later.' Veel kunstenaars zagen Drenthe daarom als een soort tijdmachine, waar ze allerlei ouderwetse, zogenaamd pittoreske taferelen in de landbouw zouden kunnen schilderen. Ook Van Gogh leek in Drenthe op zoek te zijn naar een wereld van vroeger.

Financiën

Vincent van Gogh trok ook om financiële redenen naar Drenthe. Hij ging er vanuit dat het bestaan in die streek voor hem veel goedkoper zou zijn, dan het in Den Haag was. Van Gogh had geen eigen inkomen. Hij leefde vooral van geld dat hij kreeg van zijn broer, de kunsthandelaar Theo van Gogh. Hier stond overigens wel een afspraak tegenover: als Vincent van Gogh zich voldoende als kunstenaar ontwikkeld zou hebben en z'n werk 'verkoopbaar' zou zijn, dan zou Theo een groot deel van die opbrengsten krijgen. Dit heeft niet zo mogen zijn. Het werk van Van Gogh werd pas echt populair toen zowel Vincent als Theo al waren overleden.

Een Nederlands Barbizon

Vincent van Gogh was een grote bewonderaar van de 'School van Barbizon'. Dit was een groep Franse kunstenaars die in de periode 1830-1870 in en rond het Franse plaatsje Barbizon leefden en werkten. Tot hen behoorde één van de grootste idolen van Van Gogh: Jean-Francois Millet.

Kunstenaarskolonie

Van Gogh speelde met het idee om in Nederland ook zo'n kunstenaarskolonie op te zetten. Hij dacht dat Drenthe daarvoor een ideale locatie zou zijn. Vincent hoopte bijvoorbeeld ook zijn broer Theo over te halen om eveneens schilder te worden en zich met hem in Drenthe te vestigen. Dit zorgde overigens voor irritatie bij Theo, die heel wat realistischer in het leven stond dan Vincent. Theo werkte immers keihard als kunsthandelaar om Vincent en diverse andere familieleden te onderhouden. Hij begreep dat het alleen al financieel onmogelijk was dat hij zich in Drenthe bij zijn broer als schilder zou vestigen. Waar zouden ze dan immers van moeten leven?

Hoogeveen en Nieuw-Amsterdam

Tijdens zijn eerste weken in Drenthe verbleef Van Gogh in Hoogeveen. Daarna reisde hij door naar Nieuw-Amsterdam (Veenoord), waar hij ook enige weken verbleef.

Zweeloo

Vincent van Gogh droomde van een kunstenaarskolonie in Drenthe, omdat hij in die periode sowieso smachtte naar veel meer contact met collega-kunstenaars. Hij hoopte ook dat zijn vriend Van Rappard nog eens terug zou keren naar Drenthe, zodat zij daar samen zouden kunnen werken. Ook trok Vincent van Gogh naar het Drentse dorpje Zweeloo, dat bekend stond als een plek waar vaak kunstenaars kwamen. Hij hoopte er de Duitse schilder Max Liebermann te ontmoeten. Helaas bleken Liebermann en andere kunstenaars echter niet in Zweeloo aanwezig te zijn, toen Van Gogh dat dorp in het najaar van 1883 bezocht.

Ontwikkeling Vincent van Gogh in Drenthe

Van de dromen van Van Gogh om in Drenthe samen met andere kunstenaars in een kunstenaarskolonie te werken aan een nieuwe kunststroming, kwam dus niets terecht. Maar in die artistieke eenzaamheid, ver weg van zijn kunstbroeders, werkte Van Gogh in zijn Drentse periode wel hard aan zijn ontwikkeling als tekenaar en schilder. Ook belangrijk was, dat hij in die eenzaamheid veel nadacht over het kunstenaarschap; dolend door Drenthe scherpte hij zijn ideeën aan over kunst en over het leven. Veel passages uit brieven die Van Gogh in die Drentse periode aan z'n broer schreef, zijn werkelijk prachtige literaire parels.

Lees verder

• Vincent van Gogh in Hoogeveen