Middeleeuws beroep: sprookspreker aan het hof

Een sprookspreker was een persoon die in de middeleeuwen rond trok van hof naar hof om verhalen te vertellen. Het was een hard bestaan. Alleen rijke mensen konden voor een dergelijke dienst betalen. Soms ontving de sprookspreker betaling in natura zoals eten en of kleren en soms kreeg hij betaald in muntgeld. Ze hadden vaak ook problemen om hun vergoeding betaald te krijgen. Als ze geluk hadden waren ze in vaste dienst bij een hof. Alleen de meest bekende sprooksprekers konden zich permitteren zelfstandig te zijn. Anderen moesten het als hobby naast hun beroep doen. Schrijven was erg kostbaar omdat inkt en papier duur waren. Deze werden dan ook door de opdrachtgever vooruitbetaald. De feestdagen waren de beste dagen om op te treden. Beroemde sprooksprekers waren meester Willem en Augustijnken.

• Sprookspreker een middeleeuws beroep
• Vermaak aan het hof
• Loondienst
• Mondelinge overlevering
• Vergoeding
• Betaling in natura en of in munten
• Hard beroep
• Chantage
• Beroemde sprooksprekers
• Meester Willem
• Hof Graaf Albrecht
• Willem's achtergrond
• Augustijnken
• Jan van Blois
• Bekende werken van Augustijnken

Sprookspreker een middeleeuws beroep

Een sprookspreker was een rondtrekkende dichter, verhalenverteller, minstreel in de middeleeuwen die langs hoven trok om overal gedichten en verhalen voor te dragen. Ze deden dit tegen betaling. Sommigen waren in loondienst van een hof. Alleen de meer beroemde sprooksprekers zoals meester Willem konden als zelfstandige overleven. Sprook verwijst naar het woord sproke dat verhaal betekent. Ze traden op tijdens feesten en op feestdagen en behandelden allerlei thema’s zoals politiek, belastingen, oorlog en liefde. In principe kon alles aan bod komen. Het was de taak van de sprookspreker om het publiek een spiegel voor te houden.

Vermaak aan het hof

Aan het hof was er elke dag wel vermaak nodig. We hebben een idee hoe de dagen aan het hof werden doorgebracht door middel van de financiële administratie die bewaard zijn gebleven. Vooral is er informatie bewaard gebleven over de hoven van de graven van Holland en Henegouwen. Onder andere zijn de betalingen die gedaan zijn aan de artiesten bewaard gebleven. Er was in de middeleeuwen geen ander vermaak dan die van rondtrekkende muzikanten, artiesten, komedianten, muziekmakers en sprooksprekers.

Loondienst

Sommigen van de vermaakbrengers waren in vaste dienst van het hof, anderen trokken van hof naar hof. Voor het gewone volk optreden leverde niets op. Alleen hele beroemde sprooksprekers konden zich veroorloven om als zelfstandige te werken. Sommigen hadden een ander betaald beroep en moesten schrijven in hun vrije tijd.

Mondelinge overlevering

De sprookspreker was toch vooral een beroep waarbij de mondelinge overlevering van groot belang was. Het was ook zeker niet gezegd dat alle voordrachtskunstenaars konden lezen en schrijven.

Vergoeding

Schrijven werd in de regel in opdracht van een beschermheer gedaan omdat materialen zoals papier en inkt gewoonweg te duur waren om zomaar iets te schrijven. Als een opdracht tot schrijven werd gegeven, werd de aanschaf van de benodigde materialen vooruitbetaald.

Betaling in natura en of in munten

Het liefst ontving de sprookspreker zijn betaling in klinkende munt maar ook kost en inwoning en andere beloningen in natura zoals kleding, waren welkom. De beste tijd om op te treden was met feestdagen zoals Kerstmis, Pasen en Pinksteren. Tijdens feestdagen waren de mensen aan het hof namelijk extra vrijgevig.

Hard beroep

Als artiest die rondtrok van hof naar hof kwam je in aanraking met allerlei belangrijke mensen. Ook was een sprookspreker op de hoogte van allerlei gebeurtenissen, maar over het algemeen was het spooksprekersbestaan niet bepaald romantisch te noemen. Het was een zwaar bestaan vanwege de hevige onderlinge concurrentie en omdat het voortdurend afhankelijk zijn van vrijgevigheid en opdrachten van een beschermheer voor veel stress zorgde.

Chantage

Het was uiteindelijk nog moeilijk voor de artiesten om betaald te krijgen. Om ervoor te zorgen dat er betaald zou worden gebruikte de dichter bepaalde drukmiddelen in zijn gedichten. Door middel van zinnen in het gedicht kon de dichter bijvoorbeeld aangeven dat hij kost en inwoning wilde. Door steeds woorden als gierigheid en mildheid te gebruiken werd de adel aangespoord om goed te betalen.
Ook was het verstandig voor de sprookspreker om zich zieliger voor te doen dan hij in werkelijkheid was. In vele gedichten vind je een voortdurende veroordeling van gierigheid en het steeds aanhalen hoe belangrijk vrijgevigheid was. Ook werd voortdurend wanbetaling ter sprake gebracht en werd er benadrukt dat de dichtkunst ondergewaardeerd was. Dit waren allemaal manieren om op een subtiele wijze duidelijk te maken dat de dichter betaald diende te worden.

Beroemde sprooksprekers

Er waren enkele sprooksprekers die beroemd en geliefd waren in hun tijd. Het gaat om meester Willem en om Augustijnken. Over hen is ook het een en ander bekend.

Meester Willem

Een van de meest succesvolle en bekendste sprooksprekers is Willem van Hildegaersberch, ook wel meester Willem genoemd. Hij leefde van circa 1350 tot en met 1408. Er zijn meer dan 200 van zijn gedichten bewaard gebleven. Ook weten we dat hij vaak aan het hof van Graaf Albrecht van Beieren heeft opgetreden.

Hof Graaf Albrecht

Hij heeft ook opgetreden bij het tweede huwelijk van Graaf Albrecht met Margaretha van Kleef op 5 april 1394. Uit de rekeningen van het hof die bewaard zijn gebleven blijkt dat meester Willem per optreden betaald werd. Voor het optreden bij het huwelijk waar hij speciaal de sproke: "van feesten van Hylic", heeft geschreven ontving hij 4 guldens. Dat was in die tijd een halve maand loon en twee keer zoveel als hij normaal betaald kreeg.

Willem's achtergrond

Willem was van eenvoudige komaf maar kon dus wel schrijven. Naast dichter was hij ook voordrager. Hij was een spreker van korte verhalen met rijm die een morele of opvoedkundige boodschap of strekking hadden. Meester Willem noemde zichzelf een michter, een samentrekking van minstreel en dichter. Zijn werk was niet licht van aard maar veel ernstiger dan die van een nar. Als thema’s in zijn werk sprak hij over de Hoekse en Kabeljauwse twisten, de hoofse liefde, de rol van de adel, belastingheffingen, corruptie en de opkomst van de burgerij. Ondanks zijn belerende en ernstige thema’s was hij een graag geziene gast aan de hoven in Den Haag en Middelburg.

Augustijnken

Een andere bekende sprookspreker van zijn tijd was Augustijnken. Zijn herkomst is niet bekend. Wel is bekend dat hij in dienst was van Jan van Blois maar dat hij zich ook soms liet inhuren door de Hollandse en Brabantse hoven.

Jan van Blois

Zijn band met zijn beschermheer Jan van Blois was zo goed dat hij hem zelfs vergezelde op zijn reizen langs diverse hoven in Europa. Zo ging hij zelfs in 1363 mee op kruistocht naar Pruisen. Tijdens deze tocht raakte hij zelfs gewond. Zijn sproken waren langer dan gebruikelijk en vertonen een grote geleerdheid. Hij was onderlegd in de filosofie, theologie en Latijn.

Bekende werken van Augustijnken

Er zijn zeven werken van hem bewaard gebleven:

• Van den Scepe, sproke;
• De schepping of de drievoldicheit;
• Dit is Sinte Jans ewangelium;
• De borch van Vroudenrijc, sproke;
• Van der Rijcheit ende van der doet, sproke;
• Vijf pointen van eeren, sprocke;
• Klacht over eenen onhovescen ridder, lyriek