Turkije: de Aya Sophia in Istanbul

Reeds vijf jaar na de eerste steenlegging van de volledig verbrande kerk vond de inwijding plaats in 537. Daar sprak Justinianus de beroemde woorden: “Glorie zij God die mij waardig heeft bevonden om deze kerk te bouwen. Salomon, ik heb u overtroffen!" Twintig jaar later echter, stortte de koepel in ten gevolge van een aardbeving.

Geschiedenis

De Aya Sophia is een monument van macht, geloof en is een symbool van het Byzantijnse rijk. Het heeft een zeer lange geschiedenis. Ruim 1500 jaar geleden bouwden de christenen de eerste Aya Sofia en hebben hier gebeden tot ongeveer 1000 jaar later de moslims de kerk ombouwde tot moskee.

Bijna 1500 jaar na de bouw blijft de Aya een technologische en architecturale prestatie, en het symbool van Istanbul.

Het was echter Atatürk die op 1 februari 1935, de Aya zijn oorspronkelijk luister teruggaf en het gebouw tot een museum verklaarde, wat het tot op de dag van vandaag nog steeds is.

• Aya Sophia, ook wel Hagia Sophia, in het Grieks Αγία Σοφία en in het Turks Ayasofya, wat bij allen betekend “Heilige wijsheid”
• Gedeeltelijk opgebouwd in een zachtroze kleur
• De eerste Aya Sophia werd gebouwd in 360, in opdracht van keizer Constantius als Byzantijns Kathedraal
• Na de verwoesting door een grote brand, amper een halve eeuw later, werd de kerk opnieuw opgebouwd en in 404 ingewijd
• Ruim honderd jaar later werd de kerk opnieuw verwoest door een volksopstand
• De architecten van de huidige Aya waren Anthemius van Tralles (een groot mathematicus en ingenieur) en Isidorus van Milete (hoogleraar in de stereometrie en fysica)
• Er hebben ruim 10.000 mensen aan dit gebouw gewerkt
• De bouw duurde vijf jaar, tien maanden en vier dagen (van 23 februari 532 tot 27 december 537)
• Het kerkgebouw meet 77x72 meter
• De 18 meter hoge donkergroene pilaren zijn afkomstig uit de afgebroken Tempel van Efese, die als één van de zeven wereldwonderen worden beschouwd
• De Aya had aanvankelijk de naam “Megale Ekklesia”, oftewel De Grote Kerk
• Voor de kerk bevond zich vroeger een zuilengalerij met een klokkentoren. Deze toren was in het bezit van 24 deurtjes en hieruit verschenen om het uur automatisch figuurtjes
• De aardbevingen van 553, 557, 559, 869 en 989 heeft de kerk overleefd
• Werd in 1204 geplunderd door de kruisvaarders
• Was het grootste gebouw ter wereld, totdat de Sint-Pieterskerk in het Vaticaan verrees
• Werd in 1985 op de werelderfgoedlijst van de UNESCO geplaatst

De Koepel

Na de tweede verwoesting van de Aya, werd het voor de 3e maal opgebouwd. De kerk werd in 537 ingewijd en amper 20 jaar later werd het gebouw wederom met schade geconfronteerd. Door de aardbeving van 557 stortte de koepel volledig in. Het geheel werd weer opgetrokken door Isodorus de jongere, de neef van de architect Isidorus van Milete. Bij deze wederopbouw werden de zijmuren verstevigd, waardoor men probeerde een volgende volledige instorting te voorkomen. Het idee was goed, maar helaas stortte de koepel nog tweemaal in zijn geheel in, namelijk in 989 (weer door een aardbeving) en in 1346.

De huidige koepel is 65 meter hoog en heeft een doorsnede van 31 meter. Het rust op 4 pijlers die boven met 4 bogen met elkaar verbonden zijn. De ruimte tussen de bogen werd opgevuld (noemt men pendentieven) zodat erboven een cirkel (tamboer) ontstond. Voordat de koepel geplaatst werd, werden er eerst 40 ribben met 40 vensters geplaatst. Hierdoor is de indruk gewekt dat de koepel los boven de hoofden van de gelovigen zweeft.

De koepel is overvloedig beschilderd met goudverf, stelt het oneindige voor, het onaardse.

Aankleding van de kerk

De marmeren platen die her en der op de muren zijn aangebracht zijn eerst in twee of vier gelijkwaardige stukken gezaagd, en dan in spiegelbeeld bevestigd. Op deze manier wordt het uiterlijk verkregen van “Bloeiende bloemen”.

Boven de ingang naar het schip is een mozaïek van keizer Leo de Wijze. Het is een tronende Christus met in zijn linkerhand een bijbel met Griekse tekst (vertaald: “Vrede zij met u, ik ben het licht van de wereld”). Met zijn rechterhand maakt hij een zegenend gebaar naar de knielende keizer Leo IV de Wijze.

Het geheel binnen de Aya Sophia is een metafysische ervaring. Bezoekers worden als het ware gewoon naar binnen getrokken. Vanaf de ingang van het gebouw tot midden in het bouwwerk neemt de hoeveelheid licht en schittering gradueel toe. Dat effect wordt veroorzaakt door de 30.000.000 mozaïektegels (7.570 m²) die het binnenvallende licht op de betoverende wijze weerkaatsen. De muren en koepel waren bekleed met mozaïeken van zuiver goud.
Helaas is een groot deel hiervan verloren gegaan door de kruisvaarders en de Osmanen.

Van kerk tot moskee

Na de verovering van de Osmanen, Mehmet II, in 1453 werd de kerk omgedoopt tot een moskee. Hij liet zijn gebedsloge bij de muur naar Mekka ontwerpen door de Zwitser Gaspas Fossati. Hij liet 2 minaretten plaatsen en tijdens de regering van Murad III bouwde Sinan de andere 2 minaretten. Het kruis in de kerk werd vervangen door de halve maan. Binnen in de kerk werden alle afbeeldingen bedekt met een dikke laag kalk, welke in 1935 in opdracht van Atatürk werden verwijderd.

Legenden

Enkele kleine legenden die de ronden doen rondom deze kerk zijn:

• De deur die leidt naar het schip, heeft men de keizerlijke poort genoemd. Deze zou gemaakt zijn van het hout van de ark van Noah en afgewerkt met de delen van de sacrofaag van de Heilige Irene
• Op weg naar de trap komt men lang de “zwetende pilaar”. Wanneer iemand last heeft van hoofdpijn, oogletsels of onvruchtbaarheid, kan men zijn vinger in de opening steken in de hoop genezen te worden. Het was keizer Justinianus zelf die volgens de legende als eerste de heilzame werking van deze pilaar ontdekte toen hij zijn door pijn gekwelde hoofd tegen de koude steen legde