Aya Sophia: een bouwkundig meesterwerk

Het ruime, langwerpige interieur van de Aya Sophia bevat een reeks koepelvormen, die gecentreerd zijn rond de grote middenkoepel. Er gaat een gerucht dat een aantal van de 107 zuilen van dit Byzantijnse meesterwerk van architectuur, geroofd zou zijn uit oude ruines in het hele Byzantijnse Rijk.

Geschiedenis

Constantinopel (het huidige Istanbul) was de hoofdstad van het Byzantijnse Keizerrijk. Deze stad nam de rol van hoedster van de klassieke beschaving over van Rome dat in 410 na Christus door de Westgoten werd geplunderd. Een reeks keizers bepaalde dat de stad, die gelegen is aan de overgang tussen Azië en Europa, het godsdienstige, artistieke en commerciële centrum van de wereld moest worden. In 532 na Christus gaf keizer Justinianus, die beroemd was vanwege zijn ambitieuze bouwprogramma's, opdracht tot de bouw van de Aya Sophia.

Meest schitterende kerk

Keizer Justinianus koos als bouwmeesters twee Griekse wiskundigen namelijk Anthemius van Tralles en Isidorus van Milete. Hij was ervan overtuigd dat alleen ervaren mathematici in staat waren de krommingen en hoeken voor de bogen te berekenen, de belasting ervan in te schatten en te bepalen waar de dragende elementen moesten komen. Justinianus liet de prachtigste materialen komen vanuit Griekenland, Rome, Turkije en Noord-Afrika. Een groep van 7.000 beeldhouwers, metselaars, timmerlieden en mozaïekwerkers was vijf jaar lang bezig om van rood en groen porfier, geel en wit marmer en goud en zilver de meest schitterende kerk van het hele christendom te maken.

Meesterstuk van licht en ruimte

Toen Justinianus de Aya Sophia betrad zou hij uitgeroepen hebben: "O, Salomo, ik heb u overtroffen!" Het interieur van de basiliek is een meesterstuk van licht en ruimte. Het daglicht stroomt naar binnen door de boogramen van balkons en koepel en wordt weerkaatst door edelmetalen, ikonen, wandbekleding en mozaïeken. Het interieur baadt in een gouden gloed. Een gladde marmeren vloer, muren met glinsterende mozaïeken en marmeren panelen, gebeeldhouwde marmeren zuilen in zoveel tinten dat de historicus Procopius ze vergeleek met een weiland vol bloeiende bloemen. Boven dit alles uit de stralende koepel van ongeveer 30 meter doorsnee, geconstrueerd van speciale baksteen afkomstig van het Griekse eiland Ródos. Vanuit het midden waaieren veertig ribben uit naar de rand, waar even zovele ramen de koepel veranderen in een kroon met juwelen van licht. Om de belasting te verdelen en het probleem van een ronde koepel op een vierkante basis te ondervangen, zijn in de koepel halve koepels aangebracht en daarin weer nog kleinere halve. De tussenruimten zijn opgevuld met sierpleisterwerk, waarna de koepel en het plafond bedekt zijn met een goudlaag, die elke schittering weerkaatst. In de zuilengalerij die uit 24 zuilen bestaat, heeft men tussen de acanthusbladversiering de monogrammen aan getroffen van keizer Justinianus en zijn vrouw Theodora.

Veelzijdig keizer

Onder keizer Justinianus bereikten artistieke prestatie en militaire expansie in het Byzantijnse Keizerrijk een hoogtepunt. Misschien is zijn grootste prestatie wel dat hij is begonnen met het op schrift laten stellen van het Romeinse recht, waardoor de juridische geschiedenis een totaal andere loop heeft genomen. Een 6de eeuws mozaïek waarop de keizer met leden van zijn hofhouding staat afgebeeld bevindt zich in de kerk van San Vitale in Ravenna.

Heilige Wijsheid

De woorden 'Aya Sophia' stammen uit het Grieks en deze naam betekent 'Heilige Wijsheid'. 1.500 jaar lang heeft dit meesterlijke bouwwerk het spirituele leven van de stad Constantinopel beheerst. De massieve basiliek met haar halve koepels, pilaren en bijgebouwen vormt een sterk contrast met de vier elegante minaretten op de hoeken. Oorspronkelijk werd de Aya Sophia gebouwd als christelijke kerk, maar is later door een van 's werelds meest begaafde architecten, Sinan, omgebouwd tot een islamitische moskee.

De roerige religieuze geschiedenis van Aya Sophia

Bijna 1.000 jaar was de Aya Sophia het centrum van de oosterse christelijke wereld, maar van meet af aan waren er problemen:

• 21 jaar na de voltooiing van het bouwwerk veroorzaakte een aardschok beschadigingen, waardoor het voor een gedeelte herbouwd moest worden;
• in 1204 plunderden soldaten van de Vierde Kruistocht op hun doortocht naar Jeruzalem deze kerk, omdat zij de oosters-orthodoxe Kerk vijandig gezind waren. Immers de scheuring tussen Rome en Constantinopel werd in 1054 formeel een feit;
• de laatste mis werd opgedragen op de avond van 28 mei 1453, toen keizer Constantijn XI met tranen in de ogen de communie ontving;
• slechts een paar uur later bestormden de Ottomanen de stadsmuren maar hun aanvoerder, Mehmet II, verbood zijn troepen ten strengste de kerk te schenden;
• in de 16de eeuw werd de Aya Sophia in een moskee veranderd door Sinan. Sinan leefde van 1491 tot 1588. Hij was een zeer grote islamitische bouwmeester, die onder meer het Topkapipaleis en moskeeën bouwde voor keizer Süleyman de Prachtlievende en Selim II. Sinan liet fresco's en mozaïeken overschilderen en vervangen door schilden met teksten uit de koran. Ook liet hij alle heiligenbeelden verwijderen.

Aya Sophia museum

De Aya Sophia werd in 1934 ontdaan van alle religieuze kenmerken en nu is het een museum. Voor de vele bezoekers blijft het echter een spirituele oase in een drukke wereldstad en hoewel het interieur kaal is, is de ruimte nog steeds heel indrukwekkend. De koele marmeren vloeren, de elegante zuilen en de hoog oprijzende koepel weerspiegelen nog steeds iets van de pracht die keizer Justinianus destijds voor ogen heeft gestaan.