Amadeus Mozart, hoe zag hij eruit? Uiterlijk en portretten

Portretten van Mozart verschillen van elkaar, dus we wisten lange tijd niet zeker hoe Mozart eruit gezien heeft. Het Barbara Kraft portret, wat vaak als ‘het gezicht’ van Mozart wordt gepresenteerd, is misleidend. Zij schilderde het dertig jaar na zijn dood en deed het met haar herinneringen en met tips van de inmiddels oude zuster Nannerl van Mozart. Ook kan Kraft het portret op deze wijze geschilderd hebben om Mozart een fitter uiterlijk te geven. In de jaren zeventig dook er een portret op van een man uit de gevestigde orde, en men is er tientallen jaren laten van overtuigd geraakt dat het een portret van de echte Mozart is. Dat portret van Mozart werd een jaar voor zijn dood geschilderd. Hoe zag Mozart er werkelijk uit? Een zoektocht.

Het Edlinger portret

In de jaren zeventig van de 20e eeuw kwam een portret van kunstschilder Johann Georg Edlinger (1741-1819) in het bezit van de Berliner Gemäldegalerie. Het schilderij (portret van een man met pruik) werd in 1790 door kunstschilder Edlinger geschilderd. Wolfgang Seiller is een nakomeling van kunstschilder Edlinger en stelde in 2005 vast aan de hand van moderne computertechnieken waarbij het portret vergeleken werd met andere portretten van Mozart dat het een door Edlinger geschilderd portret is van de beroemde componist Wolfgang Amadeus Mozart. Overtuigend waren vooral de overeenkomsten met andere portretten, zoals verschil in afmeting tussen het linker- en rechteroog van Mozart, en de afmetingen van zijn neus.

Hoe kende Edlinger Mozart?
Edlinger woonde vlakbij de herberg Schwarzen Adler in de Kaufinger Strasse en hij kende de waard. Mozart logeerde daar begin november 1790, omdat hij toen een concert gaf voor de koning van Napels.

Mozart, hoe zag hij er werkelijk uit?

Het uiterlijk van Mozart is geen raadsel meer. Wolfgang Amadeus Mozart (Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart), die zichzelf in brieven Amadé noemde, werd in Salzburg geboren op 27 januari in 1756. Hij stierf 35 jaar later, op 5 december in 1791 in Wenen. Zijn dood is enigszins met mysterie omgeven daar een precieze doodsoorzaak niet kon worden vastgesteld en een jaloerse collega componist (Salieri) kort na zijn dood verantwoordelijk werd gehouden in het roddelcircuit. Hij zou zo jaloers zijn geweest op Mozart dat hij hem vergiftigd zou hebben. Mozart was volgens zijn weduwe zelf overtuigd geweest dat deze componist hem wilde vergiftigen. Toen Mozart doodging was hij arm als een kerkrat en hij kreeg een armen begrafenis. Mozart schreef meer dan 600 muziekstukken waar men wereldwijd nog steeds van geniet. Hij bespeelde zelf vier instrumenten, namelijk klavecimbel, piano, viool en altviool. Maar hoe zag Mozart er eigenlijk uit? Het portret van Barbara Kraft, wat vaak gepresenteerd wordt als een zo goed mogelijke weergave van zijn uiterlijk blijkt niet erg veel overeenkomsten te hebben met zijn echte gezicht.

Het echte uiterlijk van Mozart

Wat het uiterlijk van Mozart betreft zal men moeten afgaan op schilderijen en tekeningen die van hem gemaakt zijn tijdens zijn leven of daarna. Omdat de portretten die er van Mozart bestaan lang niet allemaal op elkaar lijken, was het uiterlijk van Mozart lange tijd niet met zekerheid vast te stellen. Het aristocratische portret wat Barbara Kraft dertig jaar na de dood van Mozart schilderde, wordt vaak gebruikt bij exposities of op covers van boeken en cd's. Men ging er daarom lang vanuit dat Mozart er (ongeveer) zo had uitgezien als op het schilderij. Na de vondst van een opmerkelijk schilderij van kunstschilder Johann Edlinger, die enige tijd gelijk met Mozart in dezelfde herberg woonde, denkt men daar tegenwoordig anders over.

Het Barbara Kraft portret

Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)

Mozart portret uit 1819 geschilderd door Barbara Kraft. Het is waarschijnlijk het bekendste Mozart portret, maar Mozart leek er eigenlijk niet zo heel veel op. Het werd namelijk bijna dertig jaar na zijn dood geschilderd.

Familie van Mozart

Er bestaan geschilderde portretten van de ouders van Mozart en van zijn zuster Maria Anna, die Nannerl genoemd werd, en ongeveer tien geschilderde portretten van Mozart's gezicht, waardoor we een beeld krijgen van bepaalde gelaatstrekken die in de familie voorkwamen. Een kleine volle mond en kleine kin (moeder) en een rechte neus en ronde ogen (vader) keren steeds op de schilderwerken terug.

Leopold Mozart, de vader van Mozart

Bron: Pietro Antonio Lorenzoni (1721-1782), Wikimedia Commons (Publiek domein)

Leopold Mozart, de vader van Amadeus Mozart werd op 14 november 1719 in Augsburg geboren. Hij was de zoon van een boekbinder maar werd zelf eerst zanger en vervolgens studeerde hij logica en fysica, filosofie en rechtsgeleerdheid, maar hij was steeds vaker afwezig bij de lessen omdat hij een roeping voelde om muziek te maken. Hij werd uiteindelijk componist.

Dit portret dateert vermoedelijk uit 1765. Zo te zien had Mozart de ronde ogen met lange oogleden van zijn vader. Leopold Mozart had volgens dit portret een dunne mond met smalle lippen.
Anna Maria Perti, de moeder van Mozart

Bron: Rosa Hagenauer Barducci (1744 1809), Wikimedia Commons (Publiek domein)

Anna Maria Perti, de moeder van Amadeus Mozart. Zo te zien had Mozart het volle, kleine mondje van zijn moeder, en ook de kleine ronde, korte kin.

Nannerl Mozart, de zuster van Mozart

Bron: Pietro Antonio Lorenzoni, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Nannerl Mozart, de zuster van Amadeus Mozart. De kleine volle mond en de lange neus had zij van haar moeder, en de ronde ogen van haar vader.

Het gezicht van Mozart

Bron: Pietro Antonio Lorenzoni (1721-1782), Wikimedia Commons (Publiek domein)

Mozart als kind. Waarschijnlijk geschilderd door Pietro Antonio Lorenzoni in 1763, in opdracht van Mozart’s vader. Zo te zien had Mozart de ogen en neus van zijn vader, maar de kleine volle mond en de korte kin van zijn moeder.

Het Bolognaportret

Bron: Museo internazionale e biblioteca della musica di Bologna, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Mozart 1777. Dit wordt het Bolognaportret genoemd. Het werd in 1777 door een onbekende schilder geschilderd voor een galerij over componisten in Bologna (Italië).

Familieportret van schilder Johann Nepomuk della Croce

Bron: Johann Nepomuk della Croce, Wikimedia Commons (Publiek domein)

1780 Portret van Johann Nepomuk della Croce. Op het portret zien we Mozart met zijn vader Leopold en zuster Nannerl. Op de achtergrond hangt het portret van zijn overleden moeder, die twee jaar eerder was gestorven. Mozart is op dit portret ongeveer 24 jaar.
Uitvergroting

Bron: Museo internazionale e biblioteca della musica di Bologna, Wikimedia Commons (Publiek domein)

1780 Een vergroting van het gezicht van Mozart op het familieportret van Johann Nepomuk dell Croce. Op het Nepomuk dell Croce portet staat Mozart afgebeeld met een neus die niet recht is. Op andere portretten staat Mozart afgebeeld met een rechte neus. Dit portret vertoont overeenkomsten met het Bologna portret, dezelfde stand van het hoofd en dezelfde blik in de ogen. Dezelfde schaduwen en lichtval op het gezicht, dezelfde donkere wenkbrauwen die als boogjes boven de ogen staan, en het ene oog wat iets groter is dan het andere. Misschien is het ene portret gebruikt is om het andere na te schilderen. Ook de vader en de zuster van Mozart staan op het schilderij anders afgebeeld dan op andere portretten. Of de familie voor dit familieportret werkelijk model heeft gezeten is niet geheel duidelijk. Mozart heeft op dit portret wel opnieuw de ronde ogen van zijn vader en de korte ronde kin van zijn moeder.

Portret door zwager Joseph Lange

Bron: Joseph Lange, Wikimedia Commons (Publiek domein)

1782 Mozart portret, gemaakt door zijn zwager Joseph Lange. Het portret werd nooit voltooid. Opvallend is de klein kin.

Portret van kunstenares Doris Stock

Bron: Dora Stock, Wikimedia Commons (Publiek domein)

1789 Tekening van Mozart, door Doris Stock. Gemaakt tijdens Mozart’s bezoek aan Dresden. Ook hier is de kleine kin opvallend.

Hoe zag Mozart er aan het einde van zijn leven uit?

Mozart werd, zoals algemeen bekend is, slechts 35 jaar. In 2005 werd er een portret ontdekt in de Gemäldegalerie in Berlijn. Het portret was al in 1934 door de galerie gekocht van een handelaar in München, maar over het algemeen werd aangenomen dat de man op het schilderij een portret was van een onbekende.

Computeranalyse Mozart portret
Na computeranalyses waarbij het portret werd vergeleken met andere portretten van Mozart, werd echter 'zonder twijfel' vastgesteld dat het om het laatste portret van het muzikale genie Wolfgang Amadeus gaat. Het werd geschilderd toen Mozart 34 jaar was. Niet lang voor zijn dood dus.

Kunstschilder Edlinger schilderde Mozart kort voor zijn dood

Bron: Johann Georg Edlinger, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Het portret werd geschilderd door Edlinger, een vriend van de eigenaar van herberg Der Swarzen Adler (De Zwarte Adelaar), waar Mozart normaal gesproken verbleef als hij in München was. Het portret werd vermoedelijk gemaakt tijdens zijn laatste bezoek aan München in 1790. Het portret van Edlinger wordt heden beschouwd als het ware gezicht van Wolfgang Amadeus Mozart. Edlinger had vlakbij de herberg Der Swarzen Adler zijn schildersatelier. Op het schilderij zien we een vermoeide Mozart, die er ouder uitziet dan 34 jaar. Op dit portret zie je alle familie- gelaatstrekken samen komen, de ronde ogen en rechte neus van vader Leopold, de klein mond en korte kin van zijn moeder. De bleke gelaatskleur en het opgeblazen gezicht zou erop kunnen wijzen dat Mozart door artsen uit zijn tijd met kwik behandeld werd, wat hem langzaam vergiftigde. Kwik werd in zijn tijd als medicijn voorgeschreven als behandeling voor verschillende ziekteverschijnselen. Maar het is ook bekend dat Mozart een ongezond leven leidde, en dat hij te veel dronk. Ook was hij overtuigd dat hij vergiftigd werd door kwaadwilligen.

Mozart doodsoorzaak

Mozart overleed een jaar nadat dit portret geschilderd werd, aan een ‘onbekende’ ziekte. Men gaat er officieel vanuit dat hij of aan een geslachtsziekte (syfilis) is overleden, of aan het falen van zijn nieren. Het nierfalen kan ook een gevolg zijn van vergiftiging. Mozart leed echter sinds zijn jeugd ook al aan een reumatische aandoening, wat ook zijn hartkleppen beschadigd kan hebben. Alhoewel Mozart op dit portret misschien ouder lijkt dan hij was, en inderdaad niet gezond oogt, is het wel een ontroerend portret en zonder twijfel een vondst van grote waarde.

Werd Mozart vergiftigd door componist Salieri?

In de beroemde (met acht Oscars bekroonde) speelfilm film Amadeus wordt getoond dat componist Salieri zeer jaloers was op het succes van Mozart. Mozart zelf was bij leven bang en overtuigd dat hij door Salieri vergiftigd werd. Hier is feitelijk gezien onvoldoende bewijs voor maar het is niet ondenkbaar dat dit echt gebeurd kan zijn. De waarheid zal men hieromtrent vermoedelijk nooit te weten komen. Salieri zou volgens geruchten op zijn sterfbed bekend hebben dat hij Mozart vergiftigd had. Ook daar is verder geen direct bewijs voor gevonden.

Lees verder

Waar is Mozart volgens de mozart-schedel aan gestorven?