Geschiedenis van Elburg

Elburg is een Hanzestad gelegen op de Noordwest Veluwe. De oude binnenstad is nagenoeg niet veranderd sinds de middeleeuwen en de straten ademen dan ook nog de sfeer uit van die tijd. Op rustige dagen en zeker op koude winteravonden is het alsof je honderd jaar terug in de tijd gaat. De stad is uniek voor Nederland en zeker een aanrader voor liefhebbers van oude steden.

Het begin

Er zijn slechts summiere sporen gevonden van mogelijk vuurstenen voorwerpen. Overgeleverde namen en gevonden potscherven suggereren dat de Romeinen mogelijk een marskamp in de omgeving van Elburg gehad hebben.

De eerste schriftelijk vermelding over de omgeving van Elburg dateert uit het jaar 796 toen er werd geschreven over Doornspijk. Elburg vormde destijds een onderdeel van het buurtschap Doonspijk. Tijdens de middeleeuwen heeft Elburg haar naam gekregen, maar de oorsprong is onbekend. Een waarschijnlijke verklaring is dat Elburg ontstaan is als een vluchtheuvel (El berg) waar bewoners zich op terugtrokken bij hoog water.

Tijdens de opbloeiende handel aan het eind van de middeleeuwen maakt ook Elburg een grote groei door. In deze periode had Elburg geen haven met kades, maar een ankerplaats in de monding van de Puttenerbeek. Aan het begin van de 13e eeuw krijgt Elburg stadsrechten en in 1367 maakt Elburg deel uit van de Hanzesteden. De eerste verdedigingswerken dateren ook uit deze periode. De eerste stadsgracht werd omstreeks 1331 aangelegd. In de loop van de middeleeuwen worden ook diverse dijken rondom Elburg aangelegd.

Herbouw van Elburg

Na de orkaan uit 1362 en de watervloed in 1367 wordt er door de toenmalige hertog van Gelre een rigoureus besluit genomen en geeft zijn rentmeester Arent thoe Boecop opdracht om Elburg te verplaatsen. Dankzij de welvarendheid als Hanzestad in die tijd kan dit plan worden uitgevoerd en in de periode van 1392 tot 1396 wordt het plan ten uitvoer gebracht. In het plan krijgt Elburg zijn unieke rechthoekige patroon. Er zijn gissingen die suggereren dat de vorm is gebaseerd op een oud Romeins marskamp, maar daarvoor zijn verder geen bewijzen. Pas in 1397 verleent de bisschop toestemming voor het verplaatsen van de kerk. Omdat er alleen in de hoek nog ruimte vrij is, staat in Elburg de kerk (in tegenstelling tot andere steden) niet centraal.

Na de herbouw is Elburg een degelijke vesting geworden met verdedigingstorens, stadsmuren, en grachten. Tijdens de tachtigjarige oorlog blijken stadsmuren niet meer aan de eisen van de tijd te voldoen en wordt er overgegaan tot een aanpassing van de verdediging. Rondom de stad komt een aarden wal met kazematten en een natte gracht. De stadsmuur is grotendeels afgebroken, maar de Vischpoort is nog aanwezig evenals de wallen en de grachten.

Na de middeleeuwen

In de daarop volgende 500 jaar staat de stad nagenoeg stil en kan al zijn bewoners herbergen binnen de stadsgrenzen zoals opgesteld in 1392. De industriële revolutie gaat grotendeels aan Elburg voorbij. De spoorlijn Utrecht – Amersfoort – Zwolle wordt met een bocht naar Harderwijk toegelegd maar Elburg wordt overgeslagen omdat de inwoners een te hoge prijs vroegen voor de grond, terwijl andere gemeenten de komst van de spoorlijn aanmoedigden.

Tegenwoordig speelt het toerisme een belangrijke rol in Elburg. De binnenstad is nog grotendeels gelijk aan het oorspronkelijke plan en voor de huizen liggen kenmerken stoepjes met witte stenen, waar met zwarte stenen een figuur is aangebracht. Het figuur duidt op het vak wat de bewoner destijds uitoefende.

Bezienswaardigheden

In de loop der eeuwen hebben mens en natuur haar sporen nagelaten in Elburg en de omliggende gebieden. Dit heeft geleid tot een aantal (unieke) bezienswaardigheden, die een bezoek meer dan waard zijn.

De Kazematten

De kazematten in Elburg behoren tot de oudste kanonkelders in Nederland. Feitelijk zijn de kazematten bunkers, welke gemaakt zijn in de aarden wal rondom de stad. Tot aan het eind van de middeleeuwen voldeden de stadsmuren als verdedigingswapen, maar met de intrede van het kanon op het slagveld, was een stenen verdedigingsmuur onvoldoende. Om Elburg toch te kunnen verdedigen werd een aarden wal rondom de stad opgeworpen. In deze aarden wal werden verschillende ondergrondse opstelplaatsen voor kanonnen gemaakt. Onder de aarden wal loopt een tunnel, die de verschillende verdedigingspunten met elkaar verbind. De kazematten in Elburg zijn in de zomermaanden juli en augustus open voor publiek. Voor de exacte openingstijden kan de plaatselijke VVV geraadpleegd worden.

De Vischpoort

Deze poort was gebouwd als verdedigingstoren, maar kreeg in 1592 een doorgang toen de verdedigingswerken uitgebreid werden. Oorspronkelijk had Elburg vier poorten, maar de Vischpoort is als enige poort van Elburg overgebleven. De Vischpoort is, net zoals de kazematten in de zomermaanden te bezoeken.

Botterwerf Hellege

Net buiten de oude stad ligt Botterwerf Hellege. De geschiedenis van de werf gaat terug tot 1787, toen er een vergunning voor een scheepshelling gemaakt werd. De familie Balk nam de werf over en bouwde er botters. Toen de Zuiderzee ingepolderd werd, veranderde de activiteiten van de werf en werden er pleziervaartuigen gerepareerd. in 2008 heeft de Stichting tot behoud van Elburger Botters, de werf overgenomen, waarna deze gerestaureerd is Tegenwoordig doet de werf dienst als bottermuseum en werf voor reparatie van botters. De werf kan op afspraak bezichtigd worden.

Sjoel

Omstreeks 1700 vestigen de eerste Joden zich in Elburg. In de loop der jaren groeit de Joodse gemeenschap gestaag. Halverwege de negentiende eeuw vraagt de Joodse gemeenschap om toestemming voor een synagoge, een sjoel. Tot aan de Tweede wereldoorlog kent Elburg een Joodse gemeenschap, maar deze gemeenschap wordt ook vervolgd. Na de Tweede Wereldoorlog kan er dan ook niet meer gesproken worden van een Joodse gemeenschap in Elburg. In de daarop volgende jaren wordt de Sjoel aan de gemeente Elburg overgedragen.
De sjoel, synagoge, is in Elburg ingericht als museum en geeft het dagelijks leven weer van de Joodse gezinnen in de provincie.

Festiviteiten

Als toeristisch en historisch oord organiseert Elburg het hele jaar door diverse activiteiten. De belangrijkste activiteiten zijn:

Vestingdagen

De vestingdagen, vroeger bekend als midweekfeesten, is een evenement dat iedere zomer op woensdag plaats vindt gedurende de maanden juli en augustus. Op de desbetreffende woensdag wordt de binnenstad omgetoverd tot een grote braderie met in de avonduren live muziek in het centrum, de Vischmarkt.

Rondom de Vischmarkt bevinden zich veel terrassen en ook een draaimolen voor de jonge bezoekers.

Botterdagen

In september worden in Elburg de botterdagen gehouden. Dit valt samen met de open monumentendag, aangezien de botters varende monumenten zijn. Op de donderdag vooraf aan het desbetreffende weekend komen de botters 's avonds aan in de haven. Gedurende drie dagen (donderdag tot en met zaterdag) kunnen de botters bewonderd worden en zijn open voor publiek.

Uiteraard kan er tijdens de botterdagen ook op een botter meegevaren worden.

Open Monumentendag

Gelijktijdig met de botterdagen valt de landelijke monumentendag. Met 350 historische bouwwerken is Elburg dus ook geopend. Voor deze gelegenheid is er een app, Monumentaal Elburg, verkrijgbaar. De app is beschikbaar voor iPhone en Android.

De combinatie met de botterdagen zorgt voor een zeer gevarieerd aanbod in en rondom de stad.

Bokbierdag

Ieder jaar wordt in september bokbierdag gehouden in Elburg. Tijdens de bokbierdag worden er een tweetal themawandelingen georganiseerd waarbij deelnemers naar een kruidentuin gaan (met ingrediënten voor het brouwen), naar het gruithuis en uiteraard de voormalige brouwerij "het witte paard".

Aansluitend zal aan de haven het eerste vat bokbier aangeslagen worden, waarna de vusten bokbier aan de lokale horeca geleverd worden.