De Verenigde Staten, 1945-1950 Nasleep van de oorlog

Truman was de opvolger van Roosevelt. Truman was goed bekend met de lokale en nationale politiek. In de jaren voordat hij president werd had niet echt een uitgesproken politieke kleur laten zien. Van de buitenlandse politiek was niet bepaald op de hoogte waardoor hij erg afhankelijk was van zijn adviseurs. Het grootste gedeelte van de adviseurs waarschuwden hem ervoor dat Stalin het machtsvacuüm in Europa wilde benutten voor zijn expansieve ambities. Een confrontatiepolitiek zou nodig zijn om Stalins plannen te dwarsbomen. Alleen Stimson en Marshall zagen hier niets in. Iedere grote mogendheid had invloedssferen, zo betoogden ze.

Truman maakte de minister buitenlandse zaken Molotov duidelijk dat Amerika het Russische optreden in Oost-Europa niet tolereerde. Hij zaaide schrik en achterdocht bij de Russen, zonder over nieuwe instrumenten te beschikken om zijn zaak kracht te zetten. Roosevelt was uit machteloosheid toegeeflijk geweest ten opzichte van de Sovjet-Unie. Aan die situatie was nog niets veranderd, behalve dat Truman krachtige taal sprak die hij niet waar kon maken. De diplomatie tussen de twee mogendheden zou vanaf dat moment moeizamer verlopen. De Amerikaanse angst voor de Sovjet-Unie was niet realistisch. De Russen konden aan het eind van de oorlog nog niet tippen aan de Amerikaanse macht. Wellicht kwam deze angst voort uit het feit dat de Japanners met de aanval op Pearl Harbor aangetoond hadden dat de V.S. wel degelijk kwetsbaar was.

De dag nadat de Duitsers zich overgegeven hadden beëindigde Amerika de Lend-Lease-hulp aan Engeland en de Sovjet-Unie. Schepen die al op zee waren werden terug geroepen. Ondanks dat dit wettelijk was vastgelegd was de uitvoering uitzonderlijk lomp en waarschijnlijk bedoeld om de Russen een flinke waarschuwing te geven. Het leek alsof aan de samenwerking tussen de Sovjet en Amerika een ruw einde was gekomen. In feite zouden de Sovjet en Amerika nog op andere terreinen samenwerken, maar ook dit werd langzaam aan minder. Op 12 maart 1947 verklaarde Truman aan de volksvertegenwoordiging dat het de taak van Amerika was om volkeren die door interne of externe agressie bedreigd werden te hulp te schieten.

De bondgenoten komen steeds vijandiger tegenover elkaar te staan

Het belangrijkste document van de Koude Oorlog zou in 1946 geschreven worden door de Amerikaanse ambassadeur in Moskou, George Kennan. In een telegram schreef hij over Stalin’s plannen met de V.S. De Verenigde Staten moest vernietigd worden om het voortbestaan van de Sovjet-Unie te waarborgen. De Russen waren via de wegen van de officiële buitenlandse politiek niet te vertrouwen en via de onofficiële buitenlandse politiek waren ze nog gevaarlijker. In het eerste gedeelte van het telegram werd de dreiging van de Sovjet-Unie geschetst. Het tweede gedeelte relativeerde het eerste deel echter. De Sovjet-Unie was veel zwakker dan het Westen en het zou nog lang duren voordat dat zou veranderen. De opvolgingskwestie binnen de communistische partij was slecht geregeld. De Sovjet-Unie hoefde niet met militaire middelen bestreden worden. In veel van de stukken van George Kennan komt deze paradox voor. Eerst verhaalt hij over de ergst mogelijke situatie, en daarna relativeert hij het. Helaas werd het telegram vooral opgevat als een goed excuus om de Sovjet-Unie hard aan te pakken. Het tweede gedeelte van het telegram werd over het hoofd gezien.

In 1947 kwamen de Amerikanen tot de conclusie dat er niet met de Russen samengewerkt kon worden. In het nieuwe beleid van de V.S zou dit wantrouwen een dominante rol spelen.

In juni 1946 kwamen de Amerikanen met een voorstel aan de Verenigde Naties. Als alle lidstaten hun onderzoek naar kernwapens zouden stopzetten, dan zou de V.S haar kernwapens vernietigen. Dat dit geen eerlijke deal was, omdat de V.S als enige kernwapens bezat, moge duidelijk zijn.

Een nieuw beleid: de containmentpolitiek

De angst van Amerika dat Rusland zijn invloedssferen zou uitbreiden naar onder andere Griekenland en Turkije kwam duidelijk naar voren in een toespraak van Dean Acheson. Wanneer Griekenland en Turkije in de steek zouden worden gelaten, dan zou het niet lang duren voordat de aangrenzende landen ook aan het communisme ten prooi zouden vallen. In 1946 verklaarde president Truman dan ook aan de Senaat en het Huis dat de Verenigde Staten te hulp zouden schieten wanneer een land door het communisme bedreigd zou worden. Dit statement zou de geschiedenisboeken ingaan als de Truman-doctrine.

Terwijl president Truman zich druk maakte over de communistische invloeden in Griekenland en Turkije toonde men in Washington ook de bezorgdheid over het economische herstel van West-Europa. Dat was deels te wijden aan het gebrekkige functioneren van de Duitse economie. George Kennan schreef dat het zeer belangrijk was dat de Verenigde Staten financiële hulp zouden bieden aan de kwakkelende economieën. Ook de Sovjet-Unie zouden hierbij betrokken moeten worden, omdat de Verenigde Staten anders de schuld aan de dreigende deling van Europa in de schoenen geschoven kon worden. Kennan was er vrij zeker van dat de Sovjet en haar satellietstaten deze economische hulp toch niet zouden accepteren.

In 1947 stemde het Congres in met een noodkrediet dat bekend zou komen te staan onder de naam het Marshall-plan. Zeventien miljard dollar zou er uitgetrokken worden om de Europese economieën weer in het zadel te helpen. Later werd er getwijfeld aan de motieven voor deze hulp. Het dreigende dollartekort in Europa zou op langere termijn zeer negatieve effecten voor de Amerikaanse export hebben gehad. Bovendien was het herstel van de Europese economieën van groot belang voor de bestrijding van het communisme.

De term ‘containment’ duikt voor het eerst op in een artikel dat anoniem gepubliceerd werd in het invloedrijke maandblad ‘Foreign Affairs’. Volgens de anonieme schrijver van dit artikel, die overigens later George Kennan bleek te zijn, droeg de Sovjet-Unie de zaken van haar eigen verval in zich. De ongeregelde opvolgingskwestie, gedemoraliseerde bevolking en ongelijk verdeelde industrialisatie zouden bijdragen aan de val van het imperium. De Amerikanen konden dit proces versnellen door de Sovjet-Unie niet te provoceren, maar wel tegenwicht te bieden. De landen die de Sovjet-Unie bedreigden, moesten op de steun van de V.S. kunnen rekenen.

Vooraanstaand columnist Walter Lippmann was fel gekant tegen de containmentpolitiek, vooral omdat het initiatief altijd bij de Sovjet-Unie zou liggen. De Amerikanen zouden gemakkelijk in onbeduidende oorlogen en obscure conflicten verwikkeld kunnen raken waar ze eigenlijk niks mee te maken hadden. Bovendien kwamen diplomatieke opties niet meer voor in de containmentpolitiek. Zijn aanbeveling was dan ook de diplomatie serieus te nemen en alleen in gebieden die van essentieel belang voor Amerika en West-Europa waren in te grijpen.

De Koudste jaren van de Koude Oorlog 1948-1953

In 1948 verslechterden de verhouding tussen de Sovjet en het Westen nog verder. Tsjecho-Slowakije kwam in de macht van de communisten en de tweedeling van Europa leek een voltrokken feit. Dit was voor het Republikeinse Congres reden om haast temaken met de financiële injectie voor West-Europa. Er waren echter enkele obstakels die eerst overwonnen moesten worden.

Allereerst was er de kwestie West-Duitsland. Al in 1946 hadden de Amerikanen en de Engelsen hun zones samengevoegd. Nu was het van belang om heel Duitsland te herenigen. Frankrijk stond hier huiverig tegenover. Ook Stalin zag hier geen brood in. Om zijn onvrede te uitten sloot hij alle toegangswegen tot Berlijn af, waardoor deze verstoken waren van alle levensbehoeften. Door een luchtbrug te slaan naar Berlijn konden de Engelsen, Fransen en Amerikanen de bevolking van West-Berlijn toch nog van voedsel voorzien. Stalin kon de wegen bezetten omdat dit niet goed geregeld was in de bezettingsovereenkomst. De luchtroutes echter waren wel gedetailleerd in die overeenkomst vastgelegd.

In 1949 werd ook de NATO opgericht. Later dat jaar slaagden de Russen erin een atoombom te laten ontploffen. De Amerikanen waren diep geschokt over het verlies van hun monopolie op dit terrein. Het ontaarde in een lichte hysterie. Geheel op zijn plaats was deze echter niet. De Amerikanen zouden de komende twee decennia nog een grote voorsprong op kernwapengebied houden op de Russen. Eind 1949 kreeg de Verenigde Staten een tweede schok te voorduren. In China wonnen de communisten de strijd tegen de Nationalisten, die de steun van de Amerikanen genoten.

Doordat de internationale verhoudingen verschoven leken, zagen de Amerikanen definitief af van diplomatie tegenover het communistische blok. Het Truman-doctrine werd nu officieel de richtlijn voor de Amerikaanse buitenlandse politiek. Alles wat door de Russen bedreigd werd, moest van de naderende ondergang gered worden.

In juni 1950 viel Noord-Korea het zuiden van het land aan. Het is maar de vraag of deze aanval door Stalin was aangezet. Zeker is wel dat hij er zijn goedkeuring aan heeft gegeven. Als reactie hierop stelden de Verenigde Staten aan de andere leden van de Veiligheidsraad voor een resolutie aan te nemen om Zuid Korea te hulp te komen. Wegens de afwezigheid van de Russen werd deze resolutie aangenomen. De militaire ingreep leek voorspoedig te verlopen en het leger van de Verenigde Naties dreef de Noord-Koreanen steeds verder terug. De Chinezen lieten echter steeds dringender waarschuwingen horen dat de operaties niet te dicht bij de Chinese grens mochten plaatsvinden. Omdat de Amerikanen hier geen gehoor aan gaven mengden de Chinezen zich in november in de strijd. Het leger van de Verenigde Naties werd in rap tempo weer teruggedreven. In 1951 begonnen de strijdende partijen met de besprekingen over een wapenstilstand. In 1953 zou die met succes worden afgerond.