Kastelen, de ruïne van Brederode te Santpoort

In het Noord-Hollandse Santpoort Zuid ligt de ruïne van Brederode. Van dit ooit zo imponerende kasteel met zijn grote torens is een nog redelijk duidelijke ruïne over. Van het hoofdgebouw staat nog een groot deel, van twee torens zijn iets meer dan de funderingen nog te zien, alsmede de hele lage muren die aangeven hoe de vertrekken gelegen waren.

De bouw van het kasteel

De eerste heer van Brederode was Dirk, de tweede zoon van Willem, heer van Teylingen. Hier begint dan ook het geslacht Brederode. Dirk leefde van 1205 tot 1231. Het kasteel Brederode is gebouwd in opdracht van de toenmalige heer van Brederode, Willem I. De bouw van het kasteel duurde van 1282 tot 1292. Heer Willem I heeft het eindresultaat nooit gezien, hij stierf in 1285. Na zijn dood was het Dirk III die een ander kasteel liet bouwen. Dirk de Goede, zoals zijn bijnaam luidde, bouwde zijn kasteel op dezelfde plaats als het eerste kasteel. Het is het kasteel zoals we het uit de reconstructies van de ruïne kennen.

Het kasteel is gebouwd op de uitloper van een strandwal en dit was in die tijd een belangrijke verbindingsweg die dwars door het toenmalige Hollandse graafschap liep. Dit maakte het kasteel heel belangrijk, zowel militair als commercieel. De architectuur van het kasteel was voor die tijd heel modern, het is een zogenaamd vierkant bouwplan.

Geschiedenis

Alhoewel bekend is dat het kasteel gebouwd is aan het einde van de 13e eeuw, wordt er pas in 1321 melding van gemaakt. Het kasteel wordt genoemd in de huwelijkse voorwaarden die werden opgesteld voor het huwelijk tussen Hendrik I van Brederode en Isabella de Fontaines. Daarin wordt bepaald dat Isabella als weduwengoed (dus een soort erfenis) Brederode krijgt toegewezen. Een citaat uit dit document is: “dat huys ende die woninghe tot Brederoede also, als die gheleghen es, ende dair toe hondert pond Hollants tsjaers”.

In de periode tussen 1351 en 1426 vond de zogenaamde strijd tussen Hoeken en Kabeljauwen plaats. Dit was een strijd die begon tussen Margaretha van Beieren en haar zoon Willem V. Deze strijd was ontstaan door de dood van graaf Willem IV, die geen kinderen had. De aanhangers van Margaretha waren de Hoeken, die van Willem V de Kabeljauwen. De strijd zou meer dan een eeuw duren. Gedurende de strijd die in 1351 plaats vond, verkreeg Gijsbrecht van Nijenrode na een belegering het kasteel in handen. Van Nijenrode was een Hoek. Nadat Dirk III heer van Brederode zijn steun toezegde aan de Hoeken, kreeg hij zijn vrijheid en zijn kasteel terug. Het kasteel was zwaar beschadigd. Het kasteel wordt rond 1355 gebouwd zoals wij heden ten dage de funderingen kennen.

In 1426 vindt de staart van de strijd tussen de Hoeken en Kabeljouwen plaats. Het kasteel is in handen van een aanhanger van Margaretha. Hierdoor werd het kasteel door Haarlemse poorters, aanhangers van Willem V, dus kabeljauwen, zwaar beschadigd aan de noordkant en verwoest aan de zuidkant. Inmiddels was de familie Van Brederode uitgeweken naar het kasteel Batenstein (een kasteel dat als woonhuis de voorkeur had van de familie. Tevens bevindt zich hier hun praalgraf) . Het kasteel blijft zoals het is, zwaar beschadigd.

Pas in 1461 wordt het kasteel gedeeltelijk hersteld door de heer op dat moment; Reinoud II van Brederode. Wanneer hij in 1473 overlijdt gaat zijn weduwe in het gerestaureerde kasteel wonen. Nadat Jolande in 1492 een opstand en plundering heeft meegemaakt overlijdt zij in 1497. De opstand staat in de geschiedenisboeken bekend als de opstand van het kaas- en broodvolk. De plundering wordt gepleegd door Duitse soldaten. Na haar overlijden beheert een rentmeester het kasteel.


In 1573 vindt de belegering van Haarlem door de Spanjaarden plaats. Tijdens de belegering plunderen de belegeraars het kasteel en steken het in brand. Het kasteel dat zwaar beschadigd is, wordt al vanaf 1497 niet meer bewoond. Het valt ten prooi aan stuifzand van de Kennemerduinen, waar het langzaam onder verdwijnt.

De laatste individuele eigenaar was Wolfert van Brederode. Na zijn overlijden op 15 juni 1679 komt het kasteel, oftewel de ruïne, in handen van de Staten van Holland. Deze laatste van Brederode was vrijgezel en had ook geen (bastaard)kinderen. Later zal de Staat der Nederlanden de eigenaar worden.

Brederode anno 2009

Nadat rond 1862 geld vrijkwam van de Staat der Nederlanden, werd de ruïne een monument. Het was Mr. A.J. Enschedé die een voor die tijd groot bedrag van de staat los kreeg, namelijk 500 Nederlandse guldens. Hiermee werd onder zijn leiding een begin gemaakt om de ruïne onder het stuifzand vandaan te halen. Tijdens deze werkzaamheden zijn diverse voorwerpen, meestal gebruiksvoorwerpen naar boven gekomen. De graaf,- reparatie- en reconstructiewerkzaamheden hebben ruim 40 jaar geduurd, namelijk tot 1903.

De ruïne van Brederode is de eerste in bezit van de Staat die wordt gerestaureerd. Wat er over is van het kasteel zijn de resten van een (rechthoekig) hoofdgebouw. De voorburcht is onregelmatig gevormd. Dan zijn er nog muurrestanten van een ronde en vierkante toren. Tevens is nog duidelijk zichtbaar waar de binnenmuren gestaan moeten hebben. De poorttoren is, alsmede een gedeelte van de noordelijke vleugel is bewaard gebleven. Ook een deel van de kantelen zijn bewaard gebleven. Ook zijn er in het gedeelte waar zich ooit de keukens bevonden nog restanten van 2 ovens te vinden.

Inmiddels is ook de Donjon overkapt, wat het einde betekende van de restauratie.

Interessant om te weten

• De ruïne heeft model gestaan voor onder andere kunstschilder Pieter Mondriaan. Zijn werk en dat van vele andere kunstenaars staan gebundeld in het boekje “De ruines van Teylingen en Brederode” dat is uitgegeven door de Kastelenstichting Holland en Zeeland. Deze stichting heeft ook deze beide ruïnes in beheer.
• Keizerin Sissi van Oostenrijk verblijft gedurende haar leven een periode in Zandvoort, waar zij onder behandeling van dokter Metzger een aantal zeebaden tegen de gewrichtspijn ondergaat. Er zijn nog steeds geruchten dat op 16 mei 1884 keizerin Sissi en haar dochter aartshertogin Maria Valeria in Santpoort zijn en een bezoek brengen aan de ruïne. Zij zouden een verversing hebben gebruikt in Velserend, een logement. Het blijven geruchten, volgens de archieven van Haarlem is keizerin Sissi alleen in Zandvoort geweest.
• De ruïne is zeer gewild als trouwlocatie.