Artemisia Gentileschi, Italiaanse schilderes uit de Barok

Artemisia Gentileschi was een schilderes uit de Barok en de enige vrouwelijke leerlinge van Caravaggio met wie ze samenwerkte in het begin van de 17de eeuw. Met haar vernieuwende composities en fixatie op vrouwenfiguren uit de Bijbel onderscheidde ze zich van haar mannelijke tijdgenoten. Ze werd geloofd als een schilderes met een unieke vrouwelijke stijl.

Haar opleiding

Gentileschi werd in 1593 in Rome geboren. Ze was de dochter van de bekende schilder Orazio Gentileschi. Ze leerde het vak bij haar vader en werd vervolmaakt door de door haar vader ingehuurde schilder Agostino Tassi. In 1612 verkrachtte Tassi haar, wat haar haar leven lang zou achtervolgen. Na een lang en pijnlijk proces werd Tassi tot acht maanden gevangenisstraf veroordeeld. Dit had een negatieve invloed op haar naam als kunstenares en de roddels verspreidden zich snel zodat ze tenslotte als promiscue vrouw werd gecatalogeerd.

Verkracht door haar leraar

Kort na het proces zorgde Orazio voor een man voor zijn dochter en het pas gehuwde paar verhuisde naar Firenze waar ze door de hertog van Medici Cosimo II hartelijk onthaald werden. Ze was de eerste vrouw die werd toegelaten in de Academie van Schone Kunsten in Firenze waar ze haar vorming als kunstenares voortzette. In deze periode trok ze de aandacht van de koninklijke familie en talrijke geleerden en ze bouwde een relatie uit met de astronoom, filosoof en natuurkundige Galileo.

Napels

Haar twee dochters volgden in haar voetspoor en werden ook schilderes. Toen ze van haar man scheidde werd ze het hoofd van de familie en genoot van een vrijheid en onafhankelijkheid waarvan weinige vrouwen uit haar tijd konden genieten. Samen met haar dochters verhuisde ze vaak om haar carrière verder uit te bouwen en mecenassen te zoeken. Onder hen bevonden zich de Medici-familie en Karel I van Engeland. In 1641 ging Gentileschi in Napels wonen waar ze de rest van haar leven doorbracht. Daar waar ze tijdens haar leven een gevierd kunstenares was, belandde ze na haar dood in de vergetelheid en werden sommige werken toegeschreven aan andere leerlingen van Caravaggio of haar vader.

Een schande

Kunstkenner Mary Garrard vindt het ongehoord dat een schilderes van het kaliber van Artemisia Gentileschi zo schandalig verwaarloosd werd. Pas nu wordt Gentileschi opnieuw gewaardeerd voor haar voorstellingen van bijbelse verhalen vanuit het perspectief van de vrouw, zoals bijvoorbeeld de beroemde onthoofding van Holofernes door Judith (1612-1613). Hierop stelt ze Judith voor als een heldin die de brutale generaal genadeloos onthoofdt om haar volk voor de tirannie te behoeden. Ook het portret van Maria Magdalena (1615-1616) heeft vele bewonderaars. Gentileschi overleed in 1652 in Napels.

Artemisia Gentileschi in het kunstwerk Dinner Party van Judy Chicago

Judy Chicago legt het verband tussen Artemisia Gentileschi en Judith die ze meermaals schilderde, door herhaling van hetzelfde kleurenpalet. Daarenboven vind je hetzelfde zwaard terug in de letter ‘A’ van haar naam als in de verluchte letter ‘J‘ van Judith, hetgeen wijst op de fysieke en emotionele sterkte van beiden. De verluchte letter ‘A’ op Gentileschi’s tafellegger wordt verder versierd met een schilderspalet en enkele penselen, typisch voor haar leven als schilderes.

Haar bord wordt omringd met het zachte fluweel dat zo kenmerkend was voor de kleding van Gentileschi’s vrouwelijke modellen. De goudachtige kleur van de stof weerspiegelt het ‘Artemesia-goud’ dat ze vaak in haar schilderijen gebruikte. De stof slokt het bord bijna op en verbeeldt de beschermende omgeving waarin zij door haar vader werd opgevoed. Onder het fluweel ziet men een stof die versierd werd met een zich herhalend granaatappelmotief in barokstijl, typisch voor de tijd waarin Gentileschi schilderde.

Het vlindermotief op Gentileschi’s bord geeft de chiaroscuro-techniek weer, populair gemaakt door Caravaggio. In Chiaroscuro wordt met licht en donker gespeeld om het een soort van dramatisch effect mee te geven. Het werd in de Barok gepopulariseerd. De in en door elkaar gestrengelde vormen dienen om aan te tonen hoe moeilijk vrouwen het in hun tijd hadden om als kunstenares erkend te worden.