Theater: Frans melodrama

Het woord "melodrama" of melodramatisch" wordt vaak in de mond genomen als we bijvoorbeeld vinden dat iemand op pathetische wijze overdrijft. Maar wat is nu eigenlijk de oorsprong van het melodrama? En wat zijn de kenmerken ervan?

Historische context van het melodrama

Oorsprong

De oorsprong van het melodrama is complex. Vooreerst staat het melodrama in verband met de ‘roman noir’. Hieruit haalt het zijn voorkeur voor terreur en pathetische inslagen. De overeenkomsten met het ‘drame bourgeois’ zijn duidelijk door de aanwezigheid van personages uit de bourgeoisie en uit het volk, door de moraliserende bedoelingen en de zin voor visuele effecten. Toch is het melodrama ook verwant met de tragedie, vooral door het systematisch aanwenden van terreur en medelijden. Ook maakt men vaak gebruik van psychische en morele stereotypes uit de pseudo-klassieke tragedie.

Periode

Het melodrama ontstaat aan het begin van de Revolutie van 1789. De eerste melodrama’s dateren van 1790-1791 (Olympe de Gouges met ‘Le couvent ou les Voeus forçés –1790 ; Lemierre D’ Argy met ‘Calas ou le Fanatisme’ – 1791). Alle historici wijzen op het belang van de Revolutie. De auteur Nodier beweert dat het publiek nood had aan emoties waarvan de terugkeer van de orde na de Revolutie hen had beroofd. Men verlangde naar samenzweringen, gevangenissen, slagvelden, schavotten, bloed enzovoort.

Bloei

De grote bloei van het melodrama situeert zich na 1800. Opmerkelijk is dat het succes kent in alle lagen van de bevolking. Guilbert de Pixerécourt is degene die op theatergebied het meest populair is. In 1800 worden er 1500 voorstellingen gegeven van ‘Coelina’, zowel in Parijs als daarbuiten. In 1803 zijn er 1330 voorstellingen van ‘Tékéli’ en zelfs in 1830 wanneer het hoogtepunt van het melodrame voorbij is, wordt het stuk ‘Latude’ nog meer dan 1000 keer opgevoerd. Dit kan worden verklaard door het feit dat het melodrama bestemd is voor een uiteenlopend publiek dat zowel bestaat uit het gewone volk als de rijkere klassen.

Kenmerken van het melodrama

Men kan niet spreken van een echte poëtische melodramatische kunst, maar toch zijn er een structuur, thema’s en sleutelfiguren te bepalen aan de hand van verklaringen van auteurs in verband met hun bedoelingen, geschriften van tegenstanders en met behulp van de stukken zelf. Pixerécourt wordt gezien als uitvinder van het melodrama en als degene die de regels ervan bepaalde.

Inhoud van het melodrama

Wat de inhoud betreft, er komen geen echte politieke, morele of sociale problemen aan bod en alle auteurs moeten een zekere waardenschaal in acht nemen. Als een auteur zich hier niet aan zou houden, zou hij snel door de censuur op de vingers getikt worden.

Personages

De personages zijn allen stereotiep: er is een verrader(traître), een held(héros) met in zijn schaduw een simpele ziel(niais) en er zijn één of meerdere slachtoffers. De verrader is de incarnatie van het Kwaad en veroorzaakt door zijn perversiteit verschillende rampen. Hieraan worden dan nog natuurrampen zoals orkanen en aardbevingen toegevoegd om het geheel nog spectaculairder te maken. De verrader zorgt actief voor het kwaad in de wereld. Hij handelt meestal alleen en is vaak verwant met zijn slachtoffer(s). Hij kan bijvoorbeeld de oom, de voogd of de beschermer ervan zijn. In het algemeen zijn het mannen. Vrouwen zijn eerder geschikt voor de rol van slachtoffer. De verrader wordt gekenmerkt door zijn sterke verlangens: hij wil alles, niet alleen de mooie en onschuldige heldin(héroïne), maar ook macht en vooral geld. Hij is voorbestemd voor het Kwaad.

De tegenpool van de verrader is de held. Hij is ook vaak alleen en staat symbool voor het Goede. Meestal verschijnt hij als wezen zonder verlangens, ongeïnteresseerd en vooral kuis. In de schaduw van de held vertoeft een simpele ziel die een komische noot in het pathetische scenario moet brengen. Hij moet bovendien de inspanningen van de held steunen.

De slachtoffers van de verrader die door de held moeten gered worden zijn dikwijls jonge geliefden die zich onderscheiden in deugdzaamheid, onschuld en kuise liefde. Het jonge meisje valt dan ten prooi aan het sadisme van de slechterik. Ze wordt gekidnapt en soms zelfs gefolterd, maar nooit verkracht.

Ook haar vader is een sleutelfiguur, zelfs al wordt zijn rol vaak geminimaliseerd. Hij vertegenwoordigt de moraal en de rechtvaardigheid in het verhaal: “Un père offensé qui pardonne est la plus parfaite image de la divinité” (uit ‘L’homme aux trois visages’ van Pixerécourt).

Verloop

Vooral bij Pixerécourt bestaat er een vast stramien in het verloop van het melodrama. Het vertrekpunt, vooraleer het echte drama begint, bestaat uit een ongelukkig voorval waarin de slechterik een aandeel heeft. De eerste act toont een kwetsbaar geluk, amper verlost van het vroegere kwaad. In de tweede act komt de verrader de orde verstoren. Er heerst een voortdurend kwaad, nog versterkt door overdonderende natuurfenomenen. In de derde act komt de held uit de hoek en geholpen door de Voorzienigheid ontmaskert hij de verrader. Het Kwaad wordt altijd bestraft, ook al komt dit voor de slachtoffers soms te laat en zijn dezen reeds verloren. Uiteindelijk wordt de orde hersteld.

In het melodrama wordt de eenheid van tijd gerespecteerd. Het enige verloop dat terug te vinden is, is de terugkeer naar de orde. Wat betreft de ruimte, deze is de plaats waar het spectaculaire zich afspeelt. Allerlei indrukwekkende taferelen worden ten toon gespreid: onweren, stortvloeden, maar ook mysterieuze ruïnes en kastelen. In ‘Coelina’ stelt de scène een wildernis voor. Tussen de acts door hoort men het verre gedonder van een onweer. Het geluid wordt steeds luider en wanneer het doek omhooggaat, verschijnt de natuur als één grote chaos: langs alle kanten lichten er bliksemflitsen op, een stortvloed raast rond, hevige winden huilen, regen valt met bakken uit de hemel en donderslagen weerkaatsen in de bergen. Toch is de ruimte ook in zekere zin afgesloten. Het is een soort idyllisch domein waarin het Kwaad binnendringt. De ruimte is psychisch en symbolisch beladen waardoor het melodrama een plaats wordt waar de angst rondsluipt. De muziek krijgt hierbij vrij spel.

Stijl

De stijl waarin het melodrama geschreven is, is niet zonder meer eenvoudig te noemen. Men kan wel een zekere populaire inslag terugvinden in het gebruik van het proza met vaak afgebroken zinnen, onderbrekingen, uitroepen, stiltes, enzovoort, maar toch komt er ook een hele retoriek aan te pas. Hierdoor komt de taal van het melodrama dichter te staan bij die van de tragedie. Pixerécourt onderscheidt zich van andere auteurs door in zijn schrijven grote eenvoud te bewaren. Deze eenvoud omvat echter toch nog retorische kunstgrepen, stijlfiguren zoals de antithese en de hyperbool die nodig zijn voor de dramatische expressie en eveneens kenmerkend voor de neoklassieke stijl. De manier van schrijven brengt in het melodrama de waardigheid die het op het eerste gezicht mist. De melodramatische taal moet niet alleen de inzichtelijkheid in het vertelde verhaal garanderen, maar ook morele lessen kunnen overbrengen. Men acht het immers belangrijk de arbeidersklasse op het juiste pad te houden en hen waarden mee te geven die noodzakelijk zijn voor elke familie en zelfs voor de hele samenleving. Deze morele inslag zal later omstreeks 1830 mee aan de basis liggen van het verval van het melodrama. Men realiseert zich dat in werkelijkheid het goede niet strikt gescheiden is van het kwade en dat het ook niet altijd de bovenhand haalt.