Waar komt Prinsjesdag vandaan?

We weten allemaal dat in september het nieuwe regeringsjaar (parlementair jaar) officieel gepresenteerd wordt door het staatshoofd. Hij leest een verhaal voor waar de belangrijke beslissingen c.q. de richting voor het nieuwe jaar in staan. Er wordt de ene keer meer dan de andere keer in de tekst een boodschap mee gegeven. Het is even een plechtig momentje, waar de gouden koets van stal gehaald wordt en er naar de Koning en Koningin gezwaaid kan worden. Maar wat is nu de oorsprong van Prinsjesdag?

Wat is de basis?

Het is in de grondwet vastgelegd wanneer het politieke jaar “begint”. Als je over “beginnen” kunt spreken (want het regeringsjaar is inmiddels al lange tijd een periode van 4 jaar). Maar waar het op neer komt is dat het staatshoofd op dat moment de troonrede uitspreekt voor de verenigde vergadering van de Staten-Generaal. Bovendien wordt op dat moment ook de begroting voor het nieuwe jaar ingediend wordt.

Waarom 3e dinsdag september?

Het is niet altijd de 3e dinsdag van september geweest. Eerder is het de 1e maandag van november geweest en later de 3e maandag van oktober. Toen in 1848 ook de jaarlijkse begroting werd geïntroduceerd, wilde de Kamer meer tijd hebben voor het doornemen van deze begroting. Het werd op dat moment met één maand vervroegd naar de 3e maandag van september. Parlementsleden komen uit het hele land en deze mensen moesten dan zondag al gaan reizen om er maandag te zijn. Dit kan de zondagsrust versturen en dus is het één dag opgeschoven naar de 3e dinsdag van september.

Noot! Hoewel het inmiddels achterhaald is, zijn de vergaderingen in de Kamer ook alleen van dinsdag tot en met donderdag. Dit heeft hier ook mee te maken.

Waarom Prinsjesdag?

De benaming dateert al van de 17e eeuw, toen nog werd deze gebruikt als viering van de verjaardag van de Prins van Oranje (Stadhouder Prins Willem V), toen nog op 8 maart. Het duurde tot 1814 voordat het staatshoofd de troonrede aan het volk bracht op deze Prinsjesdag.

Tot 1848 bepaalde de Koning het allemaal, daarna is het een zaak van de ministers geworden. Zo rond de eerste wereldoorlog is de huidige toepassing in zijn geheel van kracht geworden. Waarbij de troonrede voorgelezen wordt door het staatshoofd (en gelieerd is aan de opening van de zitting van de Staten-Generaal), de begroting gepresenteerd wordt door de minister van financiën en het koningspaar toegezwaaid kan worden.

Ceremonie

Er is sinds 1912 een hele ceremonie omheen, waar het koningspaar een vaste route* van ruim één kilometer door Den Haag aflegt in de gouden koets. Van het werkpaleis Noordeinde tot aan de Ridderzaal. Om exact 12.50 u vertrekt de stoet en komt om 13.15 uur aan. Zodra iedereen zit begint de Koning de troonrede voor te lezen. Daarna verblijft men nog enkele minuten in een aparte ruimte en rond 14.00 uur gaat men weer terug in de gouden koets naar paleis Noordeinde.
Als de Koning vertrekt groet hij het vaandel en wordt het volkslied gespeeld.

* De route is als volgt: Noordeinde, Heulstraat, Kneuterdijk, Lange Voorhout, Tournooiveld, Korte Vijverberg, Binnenhof.

De balkonscène is korter geleden ingevoerd. Voorheen stapte men na terugkomst over van de gouden koets in een open koets (tenminste als het weer dit toeliet), maar om veiligheidsredenen heeft men dit in de jaren zestig vervangen door de balkonscène (op paleis Noordeinde) die we tot op heden hebben.

Wie leest de troonrede voor?

In principe zal het staatshoofd de troonrede uitspreken, maar officieel mag het ook door iemand anders uitgesproken worden. Alleen zal het altijd “namens het staatshoofd” moeten gebeuren. Koningin Wilhelmina heeft er enkele malen gebruik van gemaakt.

Wat wordt er allemaal gepresenteerd?

De stukken op Prinsjesdag bestaan uit:

• De miljoenennota
• De rijksbegroting
• Het belastingplan
• Overige fiscale maatregelen

Het geheel wordt door de minister van Financiën gepresenteerd, op het moment dat de troonrede voorgelezen is.

Tot slot

Voor de een is het een opgeklopt geheel en niet relevant, voor de ander is het een feest van herkenning. Het officiële moment met het staatshoofd, het voorlezen, de mooie kleding en het moment dat het volgende regeringsjaar in gaat. Je laat het dus of aan je voorbij gaan of je gaat er eens goed voor zitten.