Charlotte de Bourbon (1546/1547-1582)

Charlotte de Bourbon was de derde vrouw van prins Willem van Oranje en stond bekend als een edelmoedige en warme persoonlijkheid. De kleine Charlotte begon haar jeugd in het klooster, maar liet haar ouders al snel weten de rest van haar leven niet als non te willen slijten. Toen ze bij haar ouders geen voet aan de grond kreeg trok Charlotte haar eigen plan. Ze verliet het klooster, brak met het katholieke geloof en stortte zich in de armen van de berooide prins van Oranje. Aangezien zowel Willem als Charlotte geen cent bezaten op het moment van hun trouwen ging men ervan uit dat hun huwelijk uit liefde werd gesloten. Iets dat zelden tot nooit voor kwam in de zestiende eeuw.

Inhoud

• De familie de Bourbon
• Charlotte, prinses van Oranje
• Vogelvrij

De familie de Bourbon

Charlotte de Bourbon werd (vermoedelijk) geboren in het jaar 1546 of 1547 en was het vijfde kind van Lodewijk III van Bourbon -Vendôme (1513-1582) en zijn vrouw Jacqueline de Longwy (geboortedatum onbekend - 1561), ook wel bekend als de hertog van Montpensier en de gravin van Bar-sur-Seine. Tot groot ongenoegen van Lodewijk had zijn vrouw het leven geschonken aan (maar) één zoon en vijf dochters wat betekende dat hij in de toekomst een vermogen zou moeten uitgeven om al zijn dochters te laten trouwen, iets dat Lodewijk absoluut niet van plan was. Om zich de kosten van een huwelijk en bijbehorende bruidsschat te besparen stuurde hij de jongste drie van zijn vijf dochters al snel na hun geboorte naar een klooster. Zo ook de kleine Charlotte, die enkele maanden na haar geboorte werd overgedragen aan de zorgen van haar tante die abdis was in het klooster Abbaye Notre-Dame-de-Jouarre. Toen Charlotte's tante al snel na aankomst van Charlotte overleed, kwam ze er volledig alleen voor te staan en ze vond de strenge regels en beperkingen van het klooster maar niets.

Op de vlucht

Op haar twaalfde (of dertiende) legde Charlotte onder grote druk van haar ouders de gelofte af en op haar achttiende werd ze - tegen haar wil in - benoemd tot abdis. In de jaren die volgden probeerde Charlotte haar ouders duidelijk te maken dat haar toekomst niet in het klooster lag maar onder druk van haar vader, weigerde haar moeder om Charlotte naar huis te laten komen. Tegen alle verwachtingen in raakte de katholieke Charlotte in de maanden daarna bevriend met diverse Franse hugenoten (protestanten) en kreeg ondanks haar streng katholieke opvoeding steeds meer sympathie voor hun geloof. Toen zij haar plannen om het klooster te verlaten vertelde aan haar goede vriendin Johanna van Albret (1528-1572), koningin van Navarra, raadde deze Charlotte aan om bescherming te zoeken aan het hof van de protestantse keurvorst Frederik III van de Palts (1515-1576). Na aankomst in Heidelberg bleek Frederik III meer dan bereid te zijn om Charlotte in zijn gezin op te nemen, mits zij op haar beurt bereid was om zich officieel te bekeren tot het protestantse geloof. Toen haar vader lucht kreeg van Charlotte's bekering verklaarde hij zijn dochter nooit meer te willen zien en nam tevens maatregelen om haar te onterven.

De prins van Oranje

Na haar bekering zorgde keurvorst Frederik III voor Charlotte alsof ze een eigen kind van hem was en het hof in Heidelberg werd haar nieuwe thuis. In 1572 leerde Charlotte de Nederlandse prins Willem van Oranje (1533-1584) kennen toen deze een bezoek aan het hof in Heidelberg bracht om keurvorst Frederik III om financiële steun te vragen. Volgens de historici konden Willem en Charlotte het direct goed met elkaar vinden en in de twee jaar die volgden schreven ze elkaar met enige regelmaat. In 1574 maakte Willem zijn ware bedoelingen duidelijk toen hij Charlotte - per brief - ten huwelijk vroeg, maar zij weigerde een antwoord te geven tot haar 'pleegvader' Frederik III officieel zijn goedkeuring had gegeven. Na dit antwoord stuurde Willem direct één van zijn vertrouwelingen naar de keurvorst van de Palts om zijn aanzoek aan Charlotte officieel te maken, maar deze actie van Willem veroorzaakte een hoop opschudding.

Charlotte, prinses van Oranje

Zowel in de Nederlanden als in Frankrijk had men bezwaar tegen Willems voorgenomen huwelijk. In de Nederlanden viel men vooral over het feit dat Charlotte door haar ouders was onterfd en geen bruidsschat zou meebrengen, terwijl Willem iedere cent keihard nodig had om de Nederlandse opstand tegen Filips II te financieren. Een strijd waarvoor Willem zich inmiddels diep in de schulden had gestoken. In Frankrijk waren met name de Franse edelen die Willem steunden verbolgen over het feit dat hij wilde trouwen met een afvallige én bekeerde non. Naast deze bezwaren kwam ook de familie van Willems tweede vrouw, Anna van Saksen (1544-1577) in opstand, aangezien hij officieel nog met Anna was getrouwd. Het was Willem in 1571 dan wel gelukt om een scheiding van tafel en bed tussen hem en Anna te laten uitspreken, maar aangezien het huwelijk nooit nietig was verklaard pleegde Willem bigamie als hij met Charlotte in het huwelijk zou treden.

Schandaal

Na enige tijd zoeken wist Willem enkele kardinalen bereid te vinden om zich over de zaak te buigen en zij besloten Willem in het gelijk te stellen. Op grond van overspel werd het huwelijk tussen Willem en Anna van Saksen nietig verklaard, maar de uitspraak van de kardinalen was hierbij zo dubieus dat niemand zeker wist of Willem wel of niet gescheiden was. Door de nietigverklaring van het huwelijk kwam Anna's overspel in de openbaarheid en de goede naam van de familie van Saksen en die van de familie van Nassau liep een flinke deuk op. Na alle problemen te hebben overwonnen traden Willem en Charlotte op 12 juni 1575 met elkaar in het huwelijk in de Grote Kerk van Brielle en reisden daarna door naar de Hollandse stad Dordrecht om hun huwelijksfeest te vieren. De Staten van Holland boden Willem en Charlotte als huwelijksgeschenk een jaarlijkse toelage van zesduizend gulden aan en als weduwegoed (een bron van inkomsten voor de vrouw na het overlijden van haar man) kreeg Charlotte het vruchtgebruik van een verlaten nonnenklooster in het Franse prinsdom Orange toegewezen.

Nageslacht Willem en Charlotte

Na hun huwelijk vestigden Willem en Charlotte zich in eerste instantie in Breda om in 1577 definitief te verhuizen naar Willems woning in Antwerpen. Zodra ze zich hier hadden geïnstalleerd nam Charlotte de zorg van vier van Willems kinderen uit zijn eerdere huwelijken op zich en Maria (1556-1616), Anna (1563-1588), Emilia (1569-1629) en Maurits (1567-1625) kwamen bij hun vader en stiefmoeder in Antwerpen wonen. Dat het huwelijk van Willem en Charlotte volledig in het teken stond van de politieke ambities van Willem, bleek duidelijk uit de naamgeving van hun zes dochters;

• Louise Juliana (1576-1644), werd vernoemd naar haar grootvader Lodewijk III (de vader van Charlotte) en haar grootmoeder Juliana van Stolberg (de moeder van Willem)
• Elizabeth (1577-1642), werd vernoemd naar de Engelse Queen Elizabeth gezien de contacten tussen de familie van Oranje en de Engelse koninklijke familie Tudor
• Catharina Belgica (1578-1648), vernoemd naar het zuidelijke gewest België
• Charlotte Flandrina (1579-1640), vernoemd naar het zuidelijke gewest Vlaanderen
• Charlotte Brabantina (1580-1631), vernoemd naar het zuidelijke gewest Brabant
• Emilia Secunda Antwerpiana (1581-1657), ook wel geschreven als Emilia II, vernoemd naar het zuidelijke gewest Antwerpen

Om de banden met de zuidelijke gewesten aan te halen liet Willem zijn dochters dopen in het gewest waar ze naar waren vernoemd en nodigde hierbij de belangrijkste regenten uit als eregast.

Vogelvrij

Toen Filips II Willem van Oranje in het jaar 1580 vogelvrij verklaarde, besloot Willem zich sterk te maken voor een verzoening tussen Charlotte en haar vader, Lodewijk III. Aangezien de kans groot was dat Charlotte er binnen korte tijd alleen voor zou komen te staan, kon ze de steun van haar vader en familie goed gebruiken en in 1581 werd het contact tussen vader en dochter weer hersteld. Om de hernieuwde band tussen Charlotte en haar vader te onderstrepen stuurde Willem en Charlotte hun dochter Charlotte Flandarina naar Dresden om verder te worden opgevoed door haar opa. In de hoop de gemoederen tussen hemzelf en Filips II tot bedaren te brengen liet Willem zijn hofprediker een document op stellen waarin hij de aanklacht van Filips weerlegde. Het document werd in officiële termen ook wel een Apologie genoemd en op verzoek van Willem door de leden van de Staten-Generaal door de Nederlanden verspreid, om Willems onschuld te bewijzen.

Aanslag

Ondanks de verspreiding van Willems Apologie waren er meer dan genoeg mensen die hem naar het leven stonden en op 18 maart 1582 pleegde Jean Jaureguy (circa 1562-1582) een aanslag op de prins van Oranje. Gelukkig voor Willem bleek zijn aanvaller niet al te handig zijn met een pistool en in plaats van Willem in de borst te schieten, raakte Jaureguy Willem in zijn wang. In de dagen die volgden nam Charlotte de zware taak op zich om Willems ader (dagenlang) met haar vingers dicht te drukken tot ze uiteindelijk zelf aan uitputting bezweek. Na de intensieve verzorging van haar man, wat mede maakte dat Willem de aanslag overleefde, blies Charlotte de Bourbon om 5 mei 1582 geheel onverwachts haar laatste adem uit. De derde vrouw van Willem van Oranje was pas vijf- of zesendertig jaar oud toen ze overleed en liet haar man met negen kinderen achter; vier kinderen uit zijn eerste twee huwelijken en vijf kinderen uit hun gezamenlijke huwelijk. Dochter Charlotte Flandrina bleef de rest van haar leven bij haar opa in Dresden wonen.

Nagedachtenis

De jeugd van Charlotte de Bourbon werd gekenmerkt door haar opstandige karakter. Ze weigerde tenslotte niet alleen om aan de wens van haar ouders te voldoen, maar liep nota bene ook nog weg uit het klooster om zich vervolgens ook nog tot een ander geloof te bekeren. Maar ondanks haar turbulente jeugd ging Charlotte uiteindelijk de geschiedenisboeken in als een vrome, deugdzame en verstandige vrouw. Ze had een vrijgevig en edelmoedig karakter en wist de harten van de mensen die ze ontmoette al snel voor zich te winnen. Ook dat ze zonder morren de kinderen uit Willems eerdere huwelijken opnam en voor hen zorgde alsof het haar eigen kinderen waren pleit voor haar goede en warme karakter. Voor Willem bleek ze een steun en toeverlaat te zijn en in het belang van de nieuw op te bouwen Nederlandse Republiek, cijferde ze zichzelf volledig weg.