Anna van Saksen (1544-1577) - prinses van Oranje

Het leven van Anna van Saksen, de tweede vrouw van de Vader des Vaderlands: Willem van Oranje, was zowel kort als treurig. Na een eerste ontmoeting met haar aanstaande man was Anna tot over haar oren verliefd, maar helaas bleek het huwelijk voor Willem puur een zakelijke aangelegenheid te zijn. Gezien het enorme vermogen dat Anna had ingebracht als bruidsschat was ze van mening dat Willem haar op zijn minst wat aandacht kon geven en respect kon tonen, maar Willem bleek hier niet toe in staat. In de loop der jaren stapelden de problemen tussen Willem en Anna zich op en toen Anna uiteindelijk haar heil zocht in de armen van haar juridisch adviseur, had ze haar lot bezegeld.

Inhoud

• De familie van Saksen
• Anna: prinses van Oranje
• Vlucht naar Dillenburg
• Scheiding van tafel en bed
• Droevig lot

De familie van Saksen

Op 23 december 1544 kwam in de Duitse stad Dresden een meisje ter wereld dat de naam Anna van Saksen kreeg. De kleine Anna was het eerste kind van Maurits, de hertog van Saksen (1521-1553), en zijn vrouw Agnes van Hessen (1527-1555) en een jaar na de geboorte van Anna werd het gezin uitgebreid met de komst van een broertje. Helaas bleken zowel Anna als haar broertje Albrecht (1545-1546) last te hebben van een zwakke gezondheid, wat zich bij Anna uitte door middel van een handicap aan haar schouder en die haar broertje krap een jaar na zijn geboorte het leven kostte. Nadat haar vader in 1547 werd verheven tot keurvorst van Saksen groeide Anna in haar eentje op aan Saksische hof, gelegen in Dresden, en werd daar vermoedelijk voorbereid op haar toekomst als echtgenote en moeder. Toen Anna negen jaar oud was overleed haar vader volledig onverwachts en zijn positie als keurvorst werd overgenomen door zijn broer August van Saksen (1526-1586).

Wees

Twee jaar na het overlijden van haar vader trad Anna's moeder opnieuw in het huwelijk en op 26 mei 1555 gaf zij haar jawoord aan Johan Frederik van Saksen (1529-1595). Helaas bleek Agnes enige weken na het huwelijk niet alleen zwanger te zijn maar ook ernstig ziek en zowel moeder als kind overleefden het kraambed niet. Volgens het testament van haar vader kregen Anna's opa, Filips I van Hessen (1504-1567), en haar oom, August van Saksen, de voogdij en Anna verhuisde weer terug naar het Saksische hof in Dresden. Conform het gedachtegoed van haar ouders werd Anna luthers opgevoed en was volgens vele op vijftienjarige leeftijd een vrome dame die bijzonder goed kon handwerken. Gezien het enorme vermogen dat Anna van haar ouders had geërfd en de positieve berichten die er over haar de ronde deden was ze op haar vijftiende één van de meest begeerde vrijgezellen van Europa en de huwelijksaanzoeken stroomden dan ook binnen.

Aanzoek van Oranje

Nadat diverse onderhandelingen op niets waren uitgelopen kwam er in 1558 een veelbelovend huwelijksaanzoek binnen van een Nederlandse prins, genaamd prins Willem van Oranje (1533-1584). Willem van Oranje was in de Nederlanden geen onbekende aangezien hij de persoonlijk raadsman was van de toenmalige landheer der Nederlanden, Filips II van Spanje (1527-1598) en een veelbelovende toekomst had op politiek gebied. Aangezien Willems eerste vrouw, Anna van Egmont (1533-1588), in maart dat jaar was overleden was Willem op zoek naar een nieuwe vrouw die hem één of meerdere nakomelingen kon schenken. Na een eerste ontmoeting tussen Anna en Willem werd Anna tot over haar oren verliefd op haar toekomstige man. Maar dat het huwelijk voor Willem puur een zakelijke aangelegenheid was bleek wel uit het feit dat hij Anna's liefdesbrieven liet beantwoorden door zijn jongere broer Jan VI van Nassau (1536-1606). Ondanks het feit dat Anna stond te trappelen om met haar elf jaar oudere Willem in het huwelijk te treden hadden zowel haar oom August, als Willems werkgever, Filips II, hun bedenkingen.

Anna: prinses van Oranje

Het grootste bezwaar van zowel August van Saksen als van Filips II van Spanje was gelegen bij het geloof van Willem. Als kind was Willem door zijn ouders namelijk luthers opgevoed, maar om zijn erfenis - het prinsdom Orange - te mogen accepteren werd Willem gedwongen zich te bekeren tot het katholieke geloof en verder opgevoed aan het hof van de vader van Filips II, keizer Karel V (1500-1558). Ondanks het feit dat Willem als kind bekeerd was, had hij nog altijd veel sympathie voor het lutherse (protestantse) geloof en was dan ook al meerdere keren tegen de katholieke Filips II in opstand gekomen toen de rechten van de protestanten in de Nederlanden in het geding kwamen. Waar August van Saksen er niet zeker van was welk geloof Willem aanhing, was Filips II er op zijn beurt van overtuigd dat Willem en Anna hun toekomstige kinderen luthers zouden opvoeden. Naast de kwestie van het geloof was August van Saksen ook niet erg blij met de enorme schulden die Willem had, zeker omdat de bruidsschat van Anna het merendeel van deze schulden zou dekken.

Verwachtingen

Het duurde uiteindelijk ruim anderhalf jaar voor Willem zowel August van Saksen als Filips II van zijn goede bedoelingen had overtuigd en op 24 augustus 1561 traden Willem en Anna in Leipzig in het huwelijk. Na het bijwonen van diverse festiviteiten ter ere van hun huwelijk vertrok het tweetal naar de Nederlanden om hun intrek te nemen in het slot van de familie Nassau in Breda en na aankomst bleek al snel dat Anna veel te hooggespannen verwachtingen had van haar huwelijk. Ze vroeg Willem meerdere malen om haar te introduceren aan het Brusselse hof van Filips II en daar met haar te dansen, zoals hij in zijn brieven had beloofd. Maar Willem had hier op zijn beurt helemaal geen tijd voor. Terwijl Willem het grootste deel van zijn tijd doorbracht in Brussel begon Anna in Breda langzaam te vereenzamen en werd steeds bozer over de manier waarop ze door Willem werd behandeld. Aangezien ze een bruidsschat van 100.000 daalders (!) had ingebracht verwachtte ze hier wat aandacht en respect van Willem voor terug, maar Willem bleek niet in staat haar deze twee kleine dingen te kunnen geven.

Spanningen

Op de zeldzame momenten dat Willem thuis was in Breda kon Anna het niet laten hem het ene verwijt na het andere te maken en eiste op luidruchtige manier dat hij haar wat aandacht en respect gaf. Willem was er op zijn beurt totaal niet van gediend om zo door zijn vrouw te worden aangesproken en begon haar lastig en veeleisend te vinden. Naast de ruzies die ze hadden over het feit dat Willem dag en nacht in Brussel was hadden ze ook veel en vaak ruzie over het feit dat Anna - in Willems ogen - veel te veel geld uitgaf, geld dat hij nodig had om zijn opstand tegen landheer Filips II mogelijk te maken. Ondanks hun moeizame huwelijk verzaakten Willem en Anna echter niet om hun echtelijke plichten te vervullen en op 31 oktober 1562 werd hun eerste kind geboren, een meisje genaamd Anna (1562-1562), dat helaas al snel na haar geboorte overleed. Ruim een jaar later was het weer raak en dit keer schonk Anna het leven aan een gezonde dochter, die wederom de naam Anna (1563-1588) kreeg, maar ondanks dit heugelijke feit verbeterde de relatie tussen Willem en Anna niet. Naast haar woede-uitbarstingen kreeg Anna ook problemen met haar geestelijke gezondheid en had vaak last van hevige stemmingswisselingen die haar zeer moeilijk in de omgang maakten.

Vlucht naar Dillenburg

In 1564 schonk Anna nogmaals het leven aan een kindje, maar ook deze jongen, genaamd Maurits August Filips (1564-1566), mocht helaas niet volwassen worden. Naast het verdriet van het verlies van hun kinderen en de mislukking van hun huwelijk leefden Willem en Anna ook nog voortdurend in angst door de belangrijke rol die Willem op zich had genomen. Nadat de katholieke landheer Filips II zulke heftige maatregelen had genomen om het protestantse geloof de kop in te drukken waren de regenten (bestuurders) in de Nederlanden massaal in opstand gekomen en hadden Willem van Oranje naar voren geschoven als hun leider. In plaats van een jeugdvriend en raadgever was Willem veranderd in de grootste vijand van Filips II, wat maakte dat zowel hij als zijn familie voortdurend op hun hoede moesten zijn. In de hoop de situatie in de Nederlanden weer onder controle te krijgen stuurde Filips II in april 1567 zijn meedogenloze hertog van Alva (1507-1582) naar de Nederlanden en Willem besefte dat hij zijn leven niet langer meer zeker was.

Anna komt in opstand

Naast het sturen van de hertog van Alva liet Filips II ook nog beslag leggen op Willems bezittingen in de Nederlanden en Willem, Anna en de kinderen besloten naar het familieslot van de familie Nassau in de Duitse stad Dillenburg te vluchten. Aangezien ze bij aankomst volledig berooid waren en geen inkomen meer hadden werden ze afhankelijk van de gulle giften van familie en vrienden. Iets dat met name Anna maar moeilijk kon verkroppen. Ondanks alle spanningen wist Anna op 14 november 1567 een gezonde zoon op de wereld te zetten die de naam Maurits (1567-1625) kreeg en Willem kreeg hierdoor nieuwe moed om de strijd met Filips II en de hertog van Alva weer aan te gaan. In maart 1568 vertrok Willem met zijn verzamelde troepen naar de Nederlanden waarbij hij Anna en zijn kinderen achterliet in handen van zijn moeder, Juliana van Stolberg (1506-1580), iets dat zeer tegen de zin van Anna was. Aangezien Anna niet zat te wachten op een oppas besloot ze in oktober 1568 met een klein gevolg naar Keulen te vertrekken, onderweg een spoor van schulden achterlatend.

Huwelijkscrisis

Aangezien Anna niet van plan was om ooit nog terug te keren naar het familieslot in Dillenburg vestigde ze zich in Keulen, maar liep al snel tegen het probleem aan dat ze geen geld had om van te leven. Gezien de enorme bruidsschat die Anna had ingebracht was ze van mening dat ze recht had op een eigen inkomen en ze verzocht de familie van Nassau per brief om haar een maandelijkse toelage toe te kennen. De familie van Nassau was op haar beurt niet van plan de opstandige vrouw van Willem te steunen en negeerde haar brief volledig. Toen Anna doorkreeg dat ze niet op steun van Willems familie hoefde te rekenen verkocht ze enkele juwelen die ze van Willem had gekregen om haar hoofd boven water te houden. Tot overmaat van ramp schonk Anna in april 1569 ook nog het leven aan een dochter die de naam Emilia (1569-1529) kreeg en had nu dus nog een extra mond erbij om te voeden. Voor de tweede keer besloot ze de familie van Nassau om financiële steun te vragen, maar ook dit keer kreeg Anna nul op het rekest.

Scheiding van tafel en bed

Aangezien Anna met de handen in het haar zat nam ze een drastisch besluit en besloot Filips II te vragen om de inkomsten uit haar 'weduwegoed' vrij te geven. In de zestiende eeuw was het gebruikelijk dat de vrouw bij haar trouwen een aantal bezittingen kreeg toegewezen die een bron van inkomsten zouden vormen in het geval haar man overleed. Helaas voor Anna lag haar weduwegoed in de Nederlanden en deze stonden op dat moment onder beheer van landheer Filips II, de vijand van haar eigen man. Met hulp van haar familie pleitte Anna als weduwe te leven omdat Willem voortdurend afwezig was en mede hierom had ze de inkomsten uit haar weduwegoed nodig om haar hoofd boven water te houden. Helaas voor Anna weigerde Filips II haar verzoek en had ze zich met deze actie niet alleen de woede van haar man, maar ook de woede van zijn volledige familie op de hals gehaald. In haar zoektocht naar geld bleef Anna maar schulden maken en in de zomer van 1570 besloten August van Saksen en de familie van Nassau om gezamenlijk in te grijpen.

Overspel

In eerste instantie beval oom August Anna om per direct terug te keren naar Dillenburg, maar toen ze dit hardnekkig bleef weigeren besloot hij het over een andere boeg te gooien. Als Anna bereid zou zijn terug te keren naar Willem kregen ze een eigen woning in de plaats Erfurt, plus een maandelijkse toelage die hen in staat stelde financieel onafhankelijk te zijn. Ondanks dat Willem met het aanbod akkoord ging bleef Anna maar om de hete brij heen draaien en toen in maart 1571 Anna's juridisch adviseur Jan Rubens (1530-1587) - vader van de bekende schilder Peter Paul Rubens (1577-1640) - werd gearresteerd, werd duidelijk waarom. Anna en Jan bleken al geruime tijd een relatie te hebben en ondanks dat Jan de romance meteen bekende bleef Anna hardnekkig volhouden onschuldig te zijn. Ze ging zelfs zo ver dat ze de familie van Nassau smeekte haar te laten afreizen naar één van de Rijkssteden zodat ze haar onschuld in persoon voor een keizerlijke rechtbank kon bewijzen. Gezien de bekentenis van Jan Rubens was Anna's verhaal al ongeloofwaardig, maar toen ze tot overmaat van ramp ook nog zwanger bleek te zijn viel haar verhaal volledig aan duigen. Anna's dochter Christine von Dietz (1571-1637) werd geboren in augustus 1571 en werd uiteraard niet door Willem van Oranje erkend.

Doodsangst

Na Anna's bevalling stond de familie van Nassau in dubio over wat met Anna te doen. Aangezien overspel een doodzonde was zou Anna eigenlijk ter dood veroordeeld moeten worden, maar als Willem dat liet gebeuren verloor hij ongetwijfeld de steun van de Saksische keurvorsten in zijn strijd tegen Filips II. Aangezien Willems opstand in de Nederlanden belangrijker was dan het lot van Anna besloot Willem haar op te sluiten in de woning van zijn broer Jan VI van Nassau en deed er anderhalf jaar over om te beslissen over haar lot. Gedurende deze anderhalf jaar bezweek Anna bijna aan de spanning aangezien ze niet wist of ze de woning van haar zwager ooit nog levend zou verlaten en de stress deed haar geestelijke gezondheid geen goed. Ze werd steeds labieler, begon haar heil te zoeken in de drank en maakte te pas en te onpas ruzie met haar bedienden. In december 1572 kwam er eindelijk een einde aan het lange wachten toen Willem besloot Anna in huisarrest te plaatsen in het Duitse Slot Beilstein, maar gezien haar gedrag van de laatste tijd wilden geen van Anna's bedienden met haar mee verhuizen.

Droevig lot

Na aankomst in Slot Beilstein werd Anna opgesloten in een kleine kamer en kreeg enkel wat vrome boeken om haar gedachten af te leiden en één keer in de week geestelijke bijstand van een lutherse predikant. Ondanks haar benarde situatie kon Anna het niet laten om diverse klachten te uiten over het eten en de eenzaamheid, maar nadat ze hier geen reactie op kreeg ging haar woede over in zelfmedelijden. Ze smeekte Willem om haar te helpen, maar aangezien Anna als overspelige vrouw voor Willem had afgedaan, schonk ook hij geen aandacht aan haar smeekbedes. Pas in 1572 kwam er verandering in Anna's situatie, wrang genoeg omdat Willem een nieuwe vrouw had ontmoet. Aangezien Willem het plan had opgevat om te trouwen met Charlotte de Bourbon (1546 of 1547 - 1582), moest hij een manier verzinnen om van Anna af te komen. Aangezien scheidingen zelden tot nooit werden uitgesproken, een huwelijk was tenslotte voor het leven, benaderde Willem diverse juristen van de Leidse Universiteit om de zaak te onderzoeken.

Geld kwestie

Nadat er in eerste instantie een scheiding van tafel en bed werd uitgesproken, kreeg Willem het uiteindelijk voor elkaar om zijn huwelijk met Anna van Saksen nietig te laten verklaren op de grond van overspel. Maar de uitspraak van de kardinalen die de zaak in behandeling hadden genomen was zo dubieus dat eigenlijk niemand er zeker van was of Willem en Anna nu wel of niet waren gescheiden. Met het nietig verklaren van het huwelijk tussen Willem en Anna kwam er ook een einde aan het plan om Anna's huisarrest en overspel voor haar familie verborgen te houden. Zoals verwacht was haar oom, August van Saksen, woedend maar niet om de manier waarop de familie van Nassau zijn nichtje had behandeld. Het feit dat Anna's overspel door de nietigverklaring in de openbaarheid was gekomen schaadde de goede naam van de familie van Saksen en tevens was August bang Anna's bruidsschat kwijt te raken aan Willem van Oranje, het feit dat zijn nichtje langzaam gek werd in een kasteel in Duitsland was van ondergeschikt belang.

Anna's laatste jaren

Willem en August wisten de zaak uiteindelijk te schikken, maar werden tijdens hun onderhandelingen opgeschrikt door het nieuws dat Anna's geestelijke en lichamelijke gezondheid in hoog tempo achteruit gingen. Aangezien de scheiding inmiddels was uitgesproken was de familie van Nassau niet langer verantwoordelijk meer voor Anna en ze werd in het holst van de nacht uit Slot Deilstein gehaald en overgebracht naar het Saksische hof van haar oom August in Dresden. Helaas was de verhuizing geen verbetering voor Anna aangezien ze in Dresden werd opgesloten in een kamer met dichtgemetselde ramen en haar eten geserveerd kreeg door een luikje in de deur. In de jaren die volgden kwijnde Anna steeds verder weg en viel regelmatig ten prooi aan hevige depressies. Toen ze op drieëndertig jarige leeftijd overleed werd er geen officiële doodsoorzaak vastgesteld, maar vermoedelijk had de ernstige verwaarlozing waar ze aan ten prooi was gevallen een grote rol gespeeld.

Nagedachtenis

Gezien Anna's opstandige karakter en haar sterke wil kwam ze al snel als lastig te boek te staan en toen ze ook nog overspel pleegde deed de familie van Nassau deed er weinig aan om haar nagedachtenis levend te houden. Zo werd er met haar kinderen nooit over Anna gesproken en werd haar buitenechtelijke dochter weggestopt in een klooster, om er pas uit te mogen toen ze ging trouwen. Uiteindelijk werd Anna's lot duidelijk doordat ze een relatie had gehad met Jan Rubens, de vader van de bekende schilder Peter Paul Rubens. Naarmate er meer onderzoek naar hun levens werd gedaan kwam er ook steeds meer informatie over het treurige leven van Anna boven water. Zo bleek de geestelijke labiliteit waar, ze volgens de familie van Nassau, aan leed behoorlijk overdreven en had dit pas echt effect op haar gezondheid nadat ze door hen werd opgesloten. Ook haar zelfzuchtige en tirannieke gedrag bleek schromelijk overdreven al was ze wel een vrouw die een hoop tegen haar man durfde te zeggen, zeker gezien het feit dat ze leefde in de zestiende eeuw.