De vrouwen van Willem van Oranje

Prins Willem van Oranje (1533-1584), ook bekend als Vader des vaderlands, is vier keer getrouwd geweest. Met respectievelijk Anna van Egmond (1551-‘58), Anna van Saksen (1561-’71), Charlotte van Bourbon (1575-’82) en Louise de Coligny (1583 - '84). Een groot deel van Willems leven en daarmee ook het leven van zijn vrouwen (in ieder geval de laatste drie) stond in het teken van de opstand onder zijn leiding tegen de Spaanse heerschappij over de Nederlanden (waar de prins veel bezittingen had en waar hij stadhouder was van de Spaanse koning Filips II). Filips zette, toen Willem in opstand kwam, een prijs op diens hoofd, bestemd voor degene die hem uit de weg zou ruimen. In 1584 - hij was toen getrouwd met Louise de Coligny - werd Willem van Oranje vermoord door Balthasar Gerards. Een zoon van Willem en Anna van Saksen, Maurits, volgde Willem op als stadhouder. Deze werd op zijn beurt in die functie opgevolgd door de zoon van Willem en Louise de Coligny: Frederik Hendrik.

Willem van Oranje

Willem van Oranje geboren als graaf van Nassau-Dillenburg was de zoon van Juliana van Stolberg en Willem van Nassau die op de Dillenburg (Hessen, Duitsland) woonde. Hij werd een belangrijke edelman in Europa toen hij van zijn neef René van Châlon het prinsdom Oranje erfde – waardoor hij meteen promoveerde tot prins - en daarmee ook nog vele rijke bezittingen in de Nederlanden verwierf. Hij was nu van groot belang voor het bewind van Karel V (koning van Spanje, keizer van Duitsland, Heer der Nederlanden). Te meer omdat het prinsdom Oranje, tegenwoordig gelegen in Frankrijk, een soeverein vorstendom was en een twistappel tussen de keizer van Duitsland, koning van Spanje en de koning van Frankrijk.

Aan het hof in Brussel
Hij werd vanwege die positie verder opgevoed aan het (Spaanse, katholieke) hof van Karel V in Brussel. Het bleek daar dat de jonge prins over de nodige talenten beschikte om de diplomaat te worden waarvoor Karel V hem had voorbestemd. Ook leerde hij er, behalve Karel V, ook mannen kennen met wie hij in de toekomst veel te maken zou krijgen, onder anderen kroonprins Filips II en de kardinaal-staatsman Antoine Perrenot de Granvelle (1517-1586), een hardliner die optrad als staatssecretaris van Karel V en later als raadsman van Filips II.

Anna van Egmond

In 1551 trouwde Willem van Oranje, 18 jaar oud, met Anna van Egmond (zie inleidingsfoto). Zij werd, net als Willem zelf, geboren in 1533, maar dan in Grave. Ze was onder meer gravin van Buren en enige dochter van Maximiliaan van Egmond. Ze was zeer vermogend en bracht zodoende en grote bruidsschat mee toen ze met Willem in het huwelijk trad. Opvallend is dat de vele gezamenlijke bezittingen niet door Willem werden beheerd – hij was bezig carrière te maken als veldheer in Frankrijk in dienst van Karel V - maar door Anna. En als Willem ondanks al zijn vermogen toch nog geld tekort kwam, hielp zij hem ook financieel uit de problemen. Nog maar 25 jaar oud stierf zij in 1558; ze ligt begraven in de Grote Kerk in Breda.

Zoon Filips Willem (1554-1618)
Hun zoon, Prins Filips Willem (prins van Oranje, graaf van Nassau, graaf van Buren), werd geboren in 1554. Hij werd gedeeltelijk vernoemd naar de zoon van Karel V, Filips II die in 1555 Heer der Nederlanden werd en met wie Willem in zijn jonge jaren wel een goede verhouding had. (Willem en andere hoge edelen die zich tegen de Spaanse dwingelandij keerden hebben Granvelle altijd als drijvende kracht achter die dwingelandij gezien). De relatie tussen prins Willem van Oranje en Filips werd snel minder goed na 1555 en daalde tot een dieptepunt toen de prins in 1566 in opstand kwam tegen zijn heer en koning Filips (80-jarige oorlog, 1568-1648,. Filips Willem, die toen in Leuven studeerde, werd op aanraden van Granvelle, gevangen genomen en naar Spanje ontvoerd. Daar kreeg hij een katholieke opvoeding; hij heeft z’n vader nooit weer gezien.

Anna van Saksen

Ook de tweede vrouw van Willem van Oranje was een rijke erfdochter: Anna, dochter van de Duitse keurvorst Maurits van Saksen, geboren in 1544. Het was bepaald geen gelukkig huwelijk. Anna was wispelturig, misdroeg zich wel eens in het openbaar, was verkwistend en alcoholverslaafd en vaak depressief; ze wordt in de literatuur vaak ‘gestoord’ genoemd. Wel werden er zes kinderen geboren. Van hen overleed de eerste (Anna) spoedig na haar geboorte. De vierde was een zoon die naar de vader van Anna werd genoemd: prins Maurits((1567 -1625), de latere stadhouder van de Nederlanden.

Scheiding
Het huwelijk was dus slecht. En toen bleek ze ook nog een affaire te hebben met haar Vlaamse adviseur Jan Rubens (vader van de befaamde schilder Petrus Paul Rubens) van wie ze zwanger werd. Anna werd op 14 november 1571 gedwongen om in te stemmen met een scheiding van Willem van Oranje. Ze werd krankzinnig verklaard, haar kinderen moest ze afstaan en voor de rest van haar leven zat ze opgesloten in het paleis van de keurvorst van Saksen in Dresden. Daar stierf ze in 1577. Bij dit alles dient vermeld te worden dat zij wel overtuigd luthers was en nauw verwant met een aantal Lutherse vorsten in Duitsland. Die connecties zullen ook wel een reden geweest zijn voor Willem van Oranje om zich steeds meer te verzetten tegen de streng katholieke vorst Filips II (die in rangorde boven prins van Willem van Oranje was gesteld en die hij volgens het Wilhelmus ook altijd trouw heeft geëerd). De door Anna ingebrachte bruidsschat werd door de familie Van Nassau gebruikt om de opstand tegen Spanje mede te financieren.

Charlotte van Bourbon

Charlotte (1546-’82) was een dochter van een Franse hertog (Lodewijk III van Bourbon-Vendôme), werd katholiek opgevoegd, kwam in een klooster, maar ontvluchtte het klooster en bekeerde zich tot het calvinisme. Zij huwde in 1575 met Willem van Oranje. Het zal geen huwelijk uit berekening zijn geweest, want Willem zat zwaar in de schulden en Charlotte bracht geen bruidsschat mee (wel schonk ze hem tijdens de verbintenis vijf dochters). Bovendien bestond er veel verzet tegen het huwelijk omdat, toen het paar trouwde, Anna van Saksen nog leefde – al was Willem van haar gescheiden.

Hoewel, de politiek speelde altijd wel een rol in die tijd en die omstandigheden: Charlotte had nauwe contacten met protestantse leiders in Frankrijk en Duitsland, waaronder de keurvorst Frederik van de Palz, een bondgenoot van Willem van Oranje. In ieder geval, het huwelijk staat bekend als liefdevol. Dat moge ook blijken uit de gang van zaken rond de aanslag die in 1582 op Willem van Oranje werd gepleegd.

Aanslag door Jean de Jauregui
In 1580 zette de koning Filips II een groot bedrag op het hoofd van Willem van Oranje. Wie hem vermoordde kon een geldbedrag van 25.000 gouden kronen krijgen, een adellijke titel en vrijstelling van vervolging. In 1582 pleegde de Fransman Jean de Jauregui de gewenste aanslag door de prins van Oranje een kogel door de keel te schieten. Willem echter overleefde die aanslag dankzij de wekenlange niet aflatende verzorging door Charlotte. Zij stierf nog hetzelfde jaar; door uitputting, volgens de overlevering.

Louise de Coligny

Louise (1555-1620) was een dochter van de Franse hugenotenleider Caspard de Coligny (1519-’72) die niet alleen calvinist was maar ook tot de hoge Franse adel behoorde. Ook Louise was overtuigd aanhanger van het protestantisme. Toen ze met Willem trouwde was ze al twee keer weduwe geworden omdat de betreffende echtgenoten stierven ten bate van de protestantse zaak.

Op 12 april 1583 trouwden Willem en Louise in Antwerpen. Op 29 januari 1584 werd hun zoon Frederik Hendrik, de latere stadhouder, geboren in Delft. In april van datzelfde jaar werd Willem van Oranje in Delft dood geschoten door Balthasar Gerards.

Staatsvrouw

Na de dood van haar man ontwikkelde Louise zich als een diplomaat van formaat die bedreven de politieke en dynastieke belangen van de Nederlanden en haar kinderen voerde – ze was als weduwe van Willem ook verantwoordelijk voor de opvoeding van diens andere kinderen. Daarbij had ze het nodige voordeel van haar hoogadellijke Franse afkomst en haar protestantse netwerk in West-Europa. Zo bemiddelde ze ook tussen het Franse hof en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Stadhouders
Het huwelijk van Willem en Louise wordt wel als redelijk gelukkig omschreven. De verhouding met haar stiefzoon Maurits (1567-1625) was minder goed. Maurits was zijn vader in 1585 opgevolgd als stadhouder van Holland en Zeeland en later ook van de andere Nederlanden. (In 1590 van Utrecht, Gelderland en Overijssel; in 1620 van Groningen en Drenthe - in datzelfde jaar stierf namelijk zijn neef de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg die ook stadhouder was van Groningen en Drenthe en met wie Maurits altijd nauw had samengewerkt. Friesland koos Ernst Casimir van Nassau-Dietz, een broer van Willem Lodewijk, als nieuwe stadhouder.)

Vrouwen van Oranje

De vrouwen van het vorstenhuis Van Oranje-Nassau hebben altijd een rol van betekenis gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. Dat begon al met de moeder van Willem van Oranje, Juliana van Stolberg. Vervolgens dus de vrouwen van Willem. Sindsdien heeft zich dat in rechte lijn voortgezet tot en met stadhouder Willem III (1650-1702, de kleinzoon van Willems jongste zoon Frederik Hendrik. Daarna is de lijn doorgegaan via de [172070]'Friese tak' van de Nassaus[/ARIKEL] waarvan Ernst Casimir ook de titel prins van Oranje erfde - daarmee was de benaming ' Huis Van Oranje-Nassau' gecontinueerd.

Koninginnen
Stadhouders werden koningen, hun vouwen koninginnen. Ook traden koninginnen als staatshoofd aan, drie op een rij zelfs: Wilhelmina (vooraf gegaan door haar moeder koningin regentes Emma, Juliana en Beatrix (koningin van 1980-2013).

Lees verder

• Juliana van Stolberg, moeder van de vader des vaderlands
• De stadhouders van Noord-Nederland (1572-1795)
• Koningin Wilhelmina - regeerperiode 1898-1918
• Het ontstaan van Nederland als staatkundige eenheid
• Willem I en de ontwikkeling van de constitutionele monarchie