Louise de Coligny (1555-1620) - prinses van Oranje

Louise de Coligny, de vierde vrouw van de Vader des Vaderlands Willem van Oranje, stond bekend als een knappe en intelligente vrouw. Ze was godvruchtig en vredelievend en bleek, na het overlijden van Willem, een zeer lieve en toegewijde stiefmoeder te zijn voor de kinderen uit zijn eerdere huwelijken. Ze nam haar rol als weduwe van één van de belangrijkste politieke leiders van de Nederlanden uiterst serieus en liet meerdere keren van zich horen door op politiek gebied een bemiddelende rol op zich te nemen. In het korte jaar dat Willem en Louise getrouwd waren schonk ze hem een erfopvolger, de later stadhouder Frederik Hendrik.

Inhoud

• Familie de Coligny
• De Bartholomeusnacht
• Leven in de Republiek
• Vrouwen van Staat

Familie de Coligny

Louise de Coligny werd geboren op 23 september 1555 in kasteel Châtillon-sur-Loing, gelegen in het graafschap Châtillon-Coligny. Louise was het tweede kind, en de eerste dochter, van graaf Gaspard de Coligny (1519-1572), en zijn vrouw, Charlotte de Laval (1530-1568), die een jaar voor de geboorte van Louise ook al het leven had geschonken aan een zoon genaamd Gaspars (1544-1562). De familie de Coligny breidde zich in die jaren die kwamen nog diverse malen uit door de komst van enkele broertjes en een zusje; Frans (1557-1591), Odet (1560-1577), Renée (1562 - overlijdensdatum onbekend) en Karel (1564-1632). Waar de kinderen van de familie de Coligny hun jeugd precies doorbrachten was niet bekend, maar aangezien hun vader admiraal was in het leger van de Franse koning stond hun jeugd vermoedelijk in het teken van de vele godsdienstoorlogen die er op dat moment in het land woedden.

Jeugdjaren

Helaas werd vader Gaspard tijdens één van zijn aanvallen in dienst van de Franse koning gevangengenomen in de Nederlandse stad Sluis om enige tijd later te worden overgebracht naar de stad Gent en Louise's moeder kwam er alleen voor te staan. Gedurende de twee jaar dat Gaspard gevangen zat had hij via zijn broer contact met zijn gezin en kreeg tevens een Bijbel van zijn broer om zijn tijd in gevangenschap te doden. Na het uitvoerig lezen en bestuderen van de Bijbel raakte Gaspard gefascineerd door het protestantse geloof, hoorde via medegevangene verhalen over Maarten Luther (1483-1546) en schreef op regelmatige basis met christelijke theoloog Johannes Calvijn (1509-1564). Na zijn vrijlating bekeerde Gaspard zich meteen tot het protestantse geloof en nam in 1562 - na het overlijden van de Franse koning - de leiding over de Franse hugenoten op zich. Gezien de nieuwe baan van Gaspard verhuisde het gezin naar de Franse stad Orléans waar moeder Charlotte de leiding over het veldhospitaal op zich nam.

Op eigen benen

Zes jaar na de verhuizing overleed Louise's moeder Charlotte aan de gevolgen van de tyfus, een ziekte die ze vermoedelijk had opgelopen in het veldhospitaal, en Gaspard besloot zijn oudste dochter onder te brengen bij de bevriende koningin van Navarra, Johanna van Albret (1528-1572). Drie jaar na het overlijden van haar moeder trad Gaspard opnieuw in het huwelijk met Jacqueline van Montbel (1541-1588), maar of Louise goed met haar stiefmoeder overweg kon was niet duidelijk. Overigens was dit ook niet van belang aangezien Louise in 1571 zelf ook in het huwelijk trad met de twintig jaar oudere Charles de Téligny (1535-1572), een veelbelovende diplomaat in het leger van haar vader. Al snel na het huwelijk werd duidelijk dat Louise en haar man geen rustige toekomst tegemoet zouden gaan want gezien de belangrijke rol die haar vader op zich had genomen in de godsdienstoorlogen werd er op 22 augustus 1572 een aanslag op zijn leven gepleegd.

De Bartholomeusnacht

Aangezien de schutter volledig mistte kostte de aanslag Gaspard alleen een vinger, maar de schutter had wel het startsein gegeven voor nieuwe ongeregeldheden tussen de katholieke en hugenoten. In de nacht van 23 op 24 augustus 1572 vond er in de straten van Parijs een massale slachting plaats door de katholieke op de Franse hugenoten, die honderden protestanten het leven kostte. Deze nacht, die de geschiedenisboeken inging als de Bartholomeusnacht, kostte zowel Gaspard de Coligny als Charles de Téligny het leven en Louise verloor in één nacht zowel haar man als haar vader. Waar Louise was op het moment dat de massale slachting plaatsvond en of ze getuigen was van de moord op haar man en vader was niet bekend. Wel dook ze enkele weken na de Bartholomeusnacht op in de Franse stad Savoye in het gezelschap van haar stiefmoeder Jacqueline van Montbel.

Op de vlucht

Hoe en wanneer Louise en haar stiefmoeder naar Savoye reisden was niet geheel duidelijk, maar al snel na aankomt in Savvoye werd Jacqueline door de tegenstanders van haar man gevangengenomen. Vermoedelijk wist Louise te ontkomen want zij besloot Frankrijk achter zich te laten en reisde naar Zwitserland waar ze enige tijd woonachtig was in Bern en Basel. In de tussentijd schonk haar stiefmoeder Jacqueline het leven aan een gezonde dochter die de naam Beatrix de Coligny (1572-1604) kreeg en onder dwang werd gedoopt in de katholieke kerk. In 1576 besloot Louise weer terug te keren naar Frankrijk maar waar ze woonde of in welke stad of steden ze verbleef was onduidelijk. Wel hield Louise zich in de jaren die volgden op de achtergrond en leefde een behoorlijk teruggetrokken bestaan tot ze in april 1582 een brief ontving die hier verandering in bracht.

Huwelijksaanzoek

De brief die Louise ontving was van niemand minder dan prins Willem van Oranje (1533-1584), de leider van de Nederlandse opstand tegen Filips II van Spanje (1527-1598), en bevatte tot haar grote verbijstering een huwelijksaanzoek. Aangezien Willems derde vrouw, Charlotte de Bourbon (1546 of 1547 - 1582), enkele maanden daarvoor was overleden was Willem op zoek naar een vrouw die de zorg voor zijn kinderen op zich kon nemen en hem kon steunen bij zijn strijd tegen Filips II. Ondanks dat het aanzoek volledig uit de lucht kwam vallen, Willem en Louise hadden elkaar nog nooit ontmoet, was Louise hier wel degelijk van gecharmeerd en besloot - na goedkeuring van de Franse koning - om Willems aanzoek te accepteren. Ze vertrok met een klein gevolg naar de Nederlandse havenstad Vlissingen waar ze op 8 april 1853 aankwam.

Leven in de Republiek

Na haar aankomst in Vlissingen werd Louise door enkele Franse hovelingen van de prins naar Antwerpen begeleid waarna ze op 12 april 1853 met Willem van Oranje in het huwelijk trad. Na Willems mislukte flirt met de Franse hertog van Anjou, Frans (1555-1584), had Willem zijn krediet bij het Nederlandse volk grotendeels verspeeld wat duidelijk te merken was aan de manier waarop Louise werd ontvangen in de Nederlanden. In tegenstelling tot Willems vorige huwelijken waren de festiviteiten na zijn huwelijk met Louise uiterst sober en gering in aantal en werd ze door vele Nederlandse regenten uiterst koel bejegend. Ook toen Louise het leven schonk aan een mannelijke erfgenaam, Frederik Hendrik (1584-1647), kwam dit de populariteit van het paar niet ten goede omdat men viel over het enorme doopfeest dat ze gaven ter ere van de geboorte.

Moord op Willem van Oranje

Ongeveer een half jaar na de geboorte van Frederik Hendrik was Louise getuige van de moord op haar man door de radicale katholiek Balthasar Gerards (circa 1557-1584). Volgens de verhalen had Louise Willem nog gewaarschuwd voor de onguur ogende Gerards, maar helaas had haar waarschuwing niet mogen helpen. Op dinsdag 10 juli 1584 omstreeks half twee 's middags verliet Willem met enkele regenten de eetzaal van het Prinsenhof en werd op de bovenste treden van de trap neergeschoten. Willem werd geraakt in zijn zij en zijn borst en was (vermoedelijk) op slag dood, al beweerden diverse mensen die bij de aanslag aanwezig waren dat Willem nog enkele laatste woorden had gesproken. Na Willems overlijden werd Louise officieel tot voogd van zijn kinderen benoemd en vier van Willems zes dochters - Louise Juliana (1576-1644), Elisabeth (1577-1642), Charlotte Brabantina (1580-1631) en Emilia II Antwerpiana (1581-1657) - trokken bij Louise in. Dochter Catharina Belgica (1578-1648) werd in huis genomen door haar peettante Catharina van Nassau (1543-1624) en Charlotte Flandrina (1579-1640) was kort na haar geboorte al toevertrouwd aan de zorgen van haar opa en naar Frankrijk gestuurd.

Politiek centrum

In 1585 verhuisden Louise en de kinderen naar de Zeeuwse stad Vlissingen, maar makkelijke jaren waren dit niet. Ondanks dat Louise de officiële weduwe van Willem was liet de afhandeling van zijn nalatenschap jaren op zich wachten en Louise moest meerdere malen bij de Staten-Generaal aankloppen voor financiële steun. Pas na haar verhuizing naar Den Haag in het jaar 1591 kenden de Staten-Generaal haar een jaar later zogenaamd jaargeld toe waarmee ze zichzelf en haar gezin kon onderhouden. Met haar verhuizing naar Den Haag was Louise in het politieke hart van de Republiek gaan wonen en ze leerde in de jaren die volgden dan ook vele belangrijke en invloedrijke personen kennen. Zo waren de Nederlandse theoloog Johannes Wtenbogaert (1557-1644) en de Hollandse raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) persoonlijke vrienden van haar en wist ze ook diverse belangrijke regenten voor zich te winnen.

Vrouwen van Staat

Gezien de belangrijke rol die Willem had vervuld in de Republiek der Nederlanden was een deel van zijn taken na zijn overlijden overgenomen door zijn zoon Maurits van Oranje (1567-1625) en ook voor de andere kinderen van Willem waren politieke functies in de toekomst weggelegd. Als vrouw wist Louise hoe belangrijk het was om een goed huwelijk te sluiten en dat ze bedreven was in het voeren van dynastieke politiek bleek wel toen ze voor twee van 'haar' vier dochters zeer goede huwelijken wist te sluiten. Hierbij hield ze niet alleen rekening met het belang van haar dochters maar verzekerde zich er ook van dat de verbintenissen bijdroegen aan het algemene belang van de Republiek. In 1598 reisden Louise en haar zoon Frederik Hendrik gezamenlijk naar Frankrijk om het huwelijk van Charlotte Brabantina met Claude de la Trémoille (1566-1604) bij te wonen en verbleven daarna een jaar lang aan het Franse hof om Frederik Hendrik bij de Franse edelen te introduceren. Na de terugkeer van Frederik Hendrik bleef Louise nog enige tijd in Frankrijk wonen waarbij ze afwisselend verbleef aan het Franse hof en op haar landgoed in Lierville.

Twee liefdes

In 1603 keerde Louise weer terug naar de Nederlanden maar aangezien haar liefde voor Frankrijk net zo groot was als haar liefde voor de Republiek reisde ze in de jaren die volgden regelmatig heen en weer. In de jaren 1605 tot en met 1608 verbleef Louise weer enkele jaren in Frankrijk en schreef in die tijd lange brieven aan haar dochters waarbij ze uitgebreid de politieke beslommeringen in Frankrijk en de Republiek beschreef. Dat Louise een grote interesse in de politiek had en haar rol als weduwe van Willem van Oranje uiterst serieus nam bleek ook wel uit het feit dat ze zichzelf en haar dochters omschreef als 'femmes d’état; oftewel 'vrouwen van de staat'. Zo speelde Louise in 1606 een belangrijke rol toen er moest worden bemiddeld tussen de toenmalige koning van Navarra en de Nederlanden en spoorde zij haar dochters aan om zich in te zetten voor goede politieke betrekkingen tussen Frankrijk en hun thuisland. Ook probeerde ze meerdere keren te bemiddelen tussen raadspensionaris van Oldenbarnevelt en haar stiefzoon Maurits, aangezien de raadspensionaris vrede met Spanje wilde sluiten maar Maurits niet.

Godsdienststrijd

In 1610 vertrok Louise weer naar Frankrijk maar bij haar terugkeer in de Nederlanden in 1613 bleek daar een godsdienststrijd te zijn uitgebroken. Zowel het Nederlandse volk als de Nederlandse regenten hadden zich verdeeld in remonstranten en contra-remonstranten en tot overmaat van ramp bleken Louise's stiefzoon Maurits en haar vrienden van Oldenbarnevelt en Wtenbogaert lijnrecht tegenover elkaar te staan. Ook dit keer nam Louise de taak op zich om te bemiddelen tussen beide partijen en probeerde zelfs de avond voor de executie van raadspensionaris van Oldenbarnevelt - met gevaar voor eigen leven - om haar stiefzoon Maurits op andere gedachten te brengen. Helaas mocht Louise's smeekbede voor van Oldenbarnevelt niet baten, maar op haar advies was
Wtenbogaert naar Antwerpen gevlucht en deze zou hierdoor in ieder geval blijven leven. Vanwege haar vriendschap met van Oldenbarnevelt en Wtenbogaert was Louise niet bij iedereen in de Nederlanden even geliefd en in 1620 besloot ze de Republiek definitief te verlaten. Volgens de verhalen werd haar koets in Delft besmeurd met modder en werd ze door de aanwezigen aldaar uitgescholden voor hoer. Louise verbleef de laatste jaren van haar leven in de Franse plaats Fontaineblau en stierf na een kort ziekbed op 13 november 1620. Op 24 mei 1621 werd haar gebalsemde lichaam bijgezet in het graf van haar man Willem van Oranje in Delft.