Emma van Waldeck-Pyrmont (1858-1934)

Emma, prinses van Waldeck-Pyrmont werd geboren in Duitsland en op twintigjarige leeftijd uitgehuwelijkt aan de éénenzestig jaar oude koning Willem III der Nederlanden. Ondanks het verschil in leeftijd kon het tweetal het goed met elkaar vinden en in 1880 schonk Emma het leven aan dochter Wilhelmina. Na Willems overlijden werd Emma benoemd tot regentes van de Nederlanden en wist de vijandigheid die haar man had gecreëerd tijdens zijn bewind om te buigen naar een gevoel van saamhorigheid. Koningin-regentes Emma werd gerespecteerd om haar vele goede daden voor het volk en om het feit dat ze saamhorigheid wist te creëren in een land waar men weinig met elkaar gemeen had.

Inhoud

• Familie van Waldeck-Pyrmont
• Koningin der Nederlanden
• Koningin-Regentes Emma

Familie van Waldeck-Pyrmont

Adelheid Emma Wilhelmina Theresia - roepnaam Emma - werd geboren op 2 augustus 1858 in de Duitse plaats Bas Arolsen. Emma was het vierde kind - en tevens de vierde dochter - van vorst George Victor van Waldeck-Pyrmont (1831-1893), en zijn vrouw, Helena Wilhelmina Henriette Pauline Marianne van Nassau-Weilburg (1831-1888). Mede doordat haar beide ouders afstammelingen waren van het Huis van Oranje-Nassau, behoorde ook Emma tot deze dynastie. In de jaren voorafgaand aan de geboorte van Emma had haar moeder het leven geschonken aan drie oudere zussen; Sophie Nicoline (1854-1869), Pauline Emma Auguste Hermine (1855-1925) en Georgina Henriëtte Maria (1857-1882). Na de geboorte van Emma werden er nog twee zusjes en een jongere broer geboren die de namen Helena Frederika Augusta (1861-1922), Frederik Adolf Herman (1865-1946) en Louise Elisabeth Hermine Erika Pauline (1873-1961) kregen.

Emma's jeugd

De kleine Emma bracht haar jeugd door op het slot van haar ouders dat was gelegen in de Duitse stad Arolsen. Onder de bezielende leiding van haar moeder kreeg Emma thuis onderwijs en een gedegen, christelijke opvoeding die haar naar eigen zeggen 'plichtsbesef' en 'discipline' bijbracht. Aangezien er aan het hof van haar ouders Frans werd gesproken leerde Emma naast de Duitse ook de Franse taal vloeiend lezen, schrijven en spreken en las in haar vrije tijd dan ook graag Franse literatuur. Van haar Engelse gouvernante leerde Emma handwerken en door het liefdadigheidswerk van haar moeder had Emma al op jonge leeftijd een grote interesse in maatschappelijk werk. Met name op het gebied van de ziekenzorg had Emma uitgesproken ideeën die voort waren gekomen uit het feit dat één van haar zussen leed aan tuberculose. Als onderdeel van Emma's culturele opvoeding ging de familie regelmatig op reis waarbij ze niet alleen musea, maar ook familie bezochten, in onder andere Zuid-Frankrijk, Italië en Scandinavië.

Koning Willem III der Nederlanden

Toen Emma twintig jaar oud was bracht koning Willem III der Nederlanden (1817-1890) een bezoek aan haar en haar zussen. De 61 jaar oude koning van de Nederlanden had een bewogen leven achter de rug en zojuist zijn eerste vrouw, Sophie van Württemberg (1818-1877), begraven. Aangezien er nog maar twee van zijn drie zonen in leven waren - die beiden om verschillende redenen niet in staat werden geacht om hun vader op te volgen - was Willem III op zoek naar een nieuwe vrouw. Op aanraden van zijn zus was koning Willem III naar Waldeck-Pyrmont gereisd aangezien vorst George Victor meerdere huwbare dochters had en op 28 juli 1878 maakten Willem III en Emma voor het eerst kennis met elkaar. Ondanks dat Emma's oudere zus Pauline de meest voor de hand liggende keuze was bleek de koning het juist zeer goed te kunnen vinden met Emma en deed haar enkele dagen later een officieel huwelijksaanzoek.

Koningin der Nederlanden

Ondanks dat Willem III ruim veertig jaar ouder was dan Emma, en van veel hogere komaf, besloten beide families deze bezwaren aan de kant te zetten in het kader van het dynastieke belang en op 29 september 1878 werd de verloving officieel bekend gemaakt. Hoe Emma daadwerkelijk over haar aanstaande huwelijk dacht was niet duidelijk maar aangezien ze een sterk, religieus, plichtsbesef had maakte ze geen bezwaar tegen de keuze van haar ouders. Tevens nam ze direct een leraar Nederlands in de arm om haar les te geven in de taal en geschiedenis omdat ze naar eigen zeggen een Nederlandse wilde worden én blijven. Op 7 januari 1879 vond het huwelijk tussen Emma en Willem III plaats in haar geboortestad Bad Arolsen en na de plechtigheid vertrok het koninklijk paar direct naar de Nederlanden om Emma voor te stellen. De festiviteiten van het huwelijk werden echter al snel weer afgebroken toen Willems broer, prins Willem Frederik Hendrik (1820-1879), op 13 januari 1879 overleed en de officiële inhuldiging van het koninklijk paar werd uitgesteld tot april.

Prinses Wilhelmina

Met name het eerste jaar in de Nederlanden was niet makkelijk voor Emma. Eerst werd het Nederlandse hof in rouw gedompeld vanwege het overlijden van haar zwager om enkele maanden later te worden gevolgd door het overlijden van haar stiefzoon - én de kroonprins der Nederlanden - Willem Nicolaas Alexander Frederik Karel Hendrik (1840-1879). In het jaar 1880 was er eindelijk weer reden voor vreugde toen koningin Emma het leven schonk aan een gezonde dochter die de naam Wilhelmina Paulina Maria - roepnaam Wilhelmina - (1880-1962) kreeg. De geboorte van zijn dochter was ook voor koning Willem III een lichtpunt in zijn leven en hij speelde dan ook veel en vaak met zijn kleine prinsesje. In 1884 werden de Nederlanden opnieuw opgeschrikt, dit keer door het overlijden van Willems derde - en laatste zoon - Willem Alexander Carel Hendrik Frederik (1851-1884). Met het overlijden van de laatste kroonprins werd de kleine Wilhelmina de eerste in lijn voor de Nederlandse troonopvolging wat zorgde voor paniek en een grondwetswijziging.

Overlijden Willem III

Om er voor te zorgen dat de kleine Wilhelmina op haar achttiende verjaardag ook daadwerkelijk haar kroon in ontvangst kon nemen werden er diverse wetten aangepast. Tevens besloten de Staten-Generaal om meteen een voogd voor de kleine kroonprinses aan te wijzen, aangezien haar vader, koning Willem III, al op leeftijd was. Gezien Emma's interesse in het werk van haar man, haar betrokkenheid bij haar onderdanen en de wijze waarop ze de zorg over de kleine Wilhelmina op zich nam, maakte dat dat de Staten-Generaal haar op 29 juli 1884 officieel benoemde als regentes der Nederlanden. Dat deze taken niet geheel nieuw voor haar waren bleek uit het feit dat ze haar man al enige tijd bij stond aangezien zijn gezondheid in hoog tempo achteruit ging. Naast de taken die ze van Willem III overnam trad ze ook op als zijn verpleegster en bleek ze een zeer toegewijde echtgenote te zijn. Helaas mocht Emma's goede zorg niet baten, want op 17 november 1890 stierf koning Willem III op de leeftijd van 73 jaar. Drie dagen na Willems overlijden werd de tien jaar oude Wilhelmina benoemd tot koningin der Nederlanden onder leiding van haar moeder koningin-regentes Emma.

Koningin-Regentes Emma

De taak die Emma had gekregen was niet gemakkelijk aangezien haar man met zijn autoritaire optreden veel vijanden had gemaakt en zijn volk van zich had laten vervreemden. Ondanks dit probeerde Emma zijn lijn van regeren wel zo veel mogelijk voort te zetten, maar bracht hierbij een paar belangrijke wijzigingen aan. Zo hield ze rekening met het feit dat ze een constitutionele rol vervulde en stond dan ook open voor iedereen die haar wilde spreken. Emma probeerde ook zo veel mogelijk haar eigen post te openen en te beantwoorden wat haar populair maakte onder het volk. Om de relatie met haar regenten te herstellen paste ze zo veel mogelijk hoor en wederhoor toe en voerde iedere twee weken een persoonlijk gesprek met al haar ministers. Door de dossiers die ze onder ogen kreeg grondig te bestuderen en advies in te winnen, wist ze het respect van haar regenten langzaam te winnen. Bij de drie kabinetsformaties die Emma op haar bord kreeg liet ze duidelijk blijken haar eigen boontjes te kunnen doppen ondanks dat dit haar diverse problemen opleverde met haar ministers.

Opvoeding Wilhelmina

Naast haar politieke taken nam Emma ook haar taak als voogd zeer serieus en de kleine Wilhelmina kreeg dan ook een zeer strenge opvoeding. Wilhelmina's hele jeugd stond in het teken van de belangrijke taak die ze zou krijgen als ze achttien jaar oud was en als onderdeel van haar opleiding reisden moeder en dochter het hele land door. Zo brachten ze traditioneel een bezoek aan alle elf provincies van de Nederlanden, waren vaak en veel te gast bij bezichtigingsprogramma's en bezochten tientallen liefdadigheidsinstellingen, ziekenhuizen, kerken en fabrieken. Dat Emma hierbij niet te beroerd was om af en toe de handen uit de mouwen te steken maakte dat ze nationalistische gevoelens van haar onderdanen wist te versterken en de populariteit van het koningshuis aanzienlijk wist te vergroten. Toen Wilhelmina zestien jaar oud was, besloot Emma dat haar jeugd erop zat en in de laatste twee jaar van haar 'opleiding' droeg Emma steeds meer taken aan haar dochter over.

Koningin-moeder Emma

Dat het regentschap Emma zwaar viel, was haar goed aan te zien. Zo oogde de koningin-moeder al vroeg oud en had last van een broze gezondheid. Op 6 september 1898 was de dag eindelijk daar dat Emma haar taken mocht overdragen aan haar dochter, koningin Wilhelmina, maar ze bleef op de achtergrond nog steeds politiek actief. Zo woonden moeder en dochter tot het jaar 1901 samen waarbij Emma haar dochter vaak hielp bij het afwikkelen van protocollaire kwesties. Na het huwelijk van Wilhelmina met Hendrik Wladimir Albrecht Ernst van Mecklenburg-Schwerin (1876-1934) verhuisde Emma naar het paleis het Lange Voorhout in Den Haag, maar bleef haar dochter en schoonzoon bij publiekelijke aangelegenheden ondersteunen. Naarmate Wilhelmina meer haar eigen koers ging vader kreeg Emma tijd om te reizen en zich in te zetten voor de zieken en armeren in de samenleving. In 1909 mocht Emma nog meemaken dat haar kleindochter Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina - roepnaam Juliana - (1909-2004) werd geboren en werd ze voor de tweede keer in haar leven benoemd tot regentes.

Overlijden

In 1932 woonde Emma, samen met haar kleindochter Juliana, het zilveren regeringsjubileum bij van koningin Wilhelmina, maar dit bleek de laatste keer te zijn dat ze in het openbaar verscheen. In de laatst jaren van haar leven had Emma regelmatig problemen met haar gezondheid en op 20 maart 1934 werd een longontsteking de koningin-moeder fataal. Op de leeftijd van 75 haar overleed koningin Emma: 'Koningin der Weldadigheid' en 'de liefste oude dame van Europa', zoals ze vaak in de pers werd genoemd en op 27 maart werd ze bijgezet in de grafkelder van de familie van Oranje in de Grote Kerk in Delft. Ter nagedachtenis aan haar moeder liet koningin Wilhelmina twee Nederlands-Indische geldbiljetten ontwerpen van 10 en 20 gulden met de afbeelding van Emma.