Prins Willem IV van Oranje-Nassau (1711-1751)

Willem Karel Hendrik Friso ging de geschiedenisboeken in als Willem IV en was prins van Oranje en vorst van Nassau-Dietz. Hij was de eerste erfstadhouder van de gehele Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en stond bekend als een voornaam en vredelievend man. Helaas kampte prins Willem IV met een zwakke gezondheid en ondervond hij veel hinder van een vergroeiing in zijn rug. Willem IV trad in het huwelijk met de Engelse Princess Royal, Anna van Hannover, die Willem vijf kinderen schonk.

Inhoud

• Jeugd Willem IV
• Stadhouderloze Nederlanden
• Stadhouder Willem IV
• Willem als volwassen man
• Kapitein-generaal

Jeugd Willem IV

Op 1 september 1711 kwam in de Friese stad Leeuwarden een jongen ter wereld die de namen Willem Karel Hendrik Friso, roepnaam Willem (IV), kreeg. De kleine Willem was de eerste zoon en het tweede kind van de stadhouder van Groningen en Friesland, Johan Willem Friso van Nassau-Dietz (1687-1711), en zijn vrouw Maria Louise van Hessen-Kassel (1688-1765), welke een jaar daarvoor ook al het leven had geschonken aan Willems zus Anna Charlotte Amalie (1710-1777). Helaas maakte vader Johan Willem Friso de geboorte van zijn zoon niet meer mee omdat hij op 14 juli van dat jaar was verdronken in het Hollands Diep. Mede door het overlijden van zijn vader erfde de kleine Willem direct bij zijn geboorte diverse titels, waaronder de belangrijke en prestigieuze titel van prins van Oranje.

Stadhouderloze Nederlanden

Direct na Willems geboorte besloten de Staten van Friesland hem te erkennen als stadhouder, maar de Staten van Groningen besloten daarentegen om de kat uit de boom te kijken. Aangezien de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelre en Drenthe na het overlijden van hun laatste stadhouder - Willem III van Oranje (1650-1702) - hadden besloten om geen nieuwe stadhouder aan te stellen was Friesland in het jaar 1711 het enige gewest in de Nederlanden dat wel een stadhouder had. Friesland was dan ook de enige plaats in de Nederlanden waar de Prinsgezinden (aanhangers van het stadhouderschap en de prins van Oranje) het voor het zeggen had. In de overige gewesten zwaaiden voornamelijk de Staatsgezinden (tegenstanders van het stadhouderschap en de bijbehorende macht van de prins van Oranje) de scepter.

Opleiding Willem
Hoe en waar Willem zijn jeugdjaren precies doorbracht is niet bekend, maar vermoedelijk stond zijn hele opleiding in het teken van de belangrijke taak die op hem wachtte. Op zesjarige leeftijd vreesde men enige tijd voor Willems leven nadat hij van zijn paard was gevallen, maar gelukkig herstelde hij volledig en kon op latere leeftijd gaan studeren. Hij volgde eerst een studie aan de Universiteit van Franeker en aansluitend één aan de Universiteit van Utrecht en sprak - mede dankzij zijn goede opleiding - meerdere talen vloeiend. Willem stond bekend als een intelligente en vriendelijke leerling die een grote interesse had in de vaderlandse geschiedenis. Willem besteedde met name aandacht aan de fouten die zijn voorvaderen hadden gemaakt en nam zich stellig voor om niet ook dezelfde fouten te maken.

Stadhouder Willem IV

In de stadhouderloze gewesten zaten de Prinsgezinden ondertussen niet stil en waar mogelijk deden ze diverse pogingen om de macht van de Staatsgezinden in te dammen. Ook Willems moeder, Maria Louise, deed als regentes haar best om haar beste beentje voort te zetten wat in het jaar 1718 resulteerde in de benoeming van Willem tot stadhouder van Groningen. De Staatsgezinden in de stadhouderloze gewesten zagen deze benoeming met lede ogen aan en beseften dat de Prinsgezinden deze strijd hadden gewonnen. In het jaar 1722 - Willem was toen elf jaar oud - besloten ook Drenthe en Gelre om Willem te benoemen tot stadhouder, maar besloten de erfelijkheid van de functie nog niet vast te leggen. Toen Willem vijftien jaar oud was deden de Prinsgezinden een poging om hem lid te maken van de Raad van State - het hoogste adviesorgaan van de Republiek - maar dit plan werd door de Staatsgezinden gedwarsboomd.

Stress
In het jaar 1731 werd Willem op twintigjarige leeftijd meerderjarig verklaard en hij nam de taken als stadhouder van zijn moeder over. Twee jaar later stond zijn huwelijk met de Engelse Princess Royal, Anna van Hannover (1709-1759) op de planning, een huwelijk waar al sinds het jaar 1721 over werd onderhandeld. Willem en Anna gingen op 21 oktober 1733 voor het Gerecht van Leeuwarden in ondertrouw, maar hun huwelijk - dat stond gepland voor november dat jaar - ging niet door omdat Anna's vader het niet kon laten zich te bemoeien met het wel en wee van de Republiek. Willem kwam klem te zitten tussen de wensen van zijn aanstaande schoonvader aan de ene kant en de wensen van de Nederlandse Staten-Generaal aan de andere kant en werd ziek van de stress. Hij reisde naar een kuuroord in de Duitse stad Bath en was enkele maanden later voldoende hersteld om alsnog met Anna in het huwelijk te treden.

Willem als volwassen man

De huwelijksplechtigheid van Willem en Anna vond plaats in de Engelse stad Londen en ter gelegenheid componeerde de bekende componist Georg Friedrich Händel (1685-1759) een muziekstuk. Na de feestelijkheden keerden Willem en Anna terug naar de Nederlanden en maakten op 8 mei 1734 hun entree in Amsterdam. Helaas stonden de (veelal) Staatsgezinde regenten zeer argwanend tegenover de stadhouder en zijn herstellende gezag en zij ontvingen Willem en zijn bruid dan ook uiterst koeltjes. Na krap een half uur in Amsterdam te zijn geweest besloten Willem en Anna alweer om door te reizen naar Leeuwarden en niemand in Amsterdam was daar rouwig om. Bij terugkomst in Leeuwarden hield Willem zich voornamelijk bezig met het oprichten van vrijmetselaarsloges in Den Haag en Leeuwarden, dit nadat hij was toegelaten tot de Engelse vrijmetselarij naar aanleiding van zijn huwelijk met Anna.

Oorlog
In de jaren 1736 en 1738 beviel Anna van twee kinderen die beide hun geboorte niet overleefden en het jaar 1740 stond geheel in het teken van het uitbreken van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748). De Nederlanden besloten de kant van Oostenrijk te kiezen, wat betekende dat ze het aan de stok kreeg met Frankrijk. In het voorjaar van 1747 bedreigden de Franse troepen zowel Staats-Vlaanderen als Staats-Brabant en er voltrok zich een soortgelijke gebeurtenis als in het 'rampjaar' 1672. De burgers in de stadhouderloze gewesten waren van mening dat de regenten van de Staten niet bij machten waren om hen te beschermen en na een aantal opstanden wisten de Prinsgezinden de macht te grijpen in het machtige gewest Holland. In april en mei van het jaar 1747 erkenden zowel de Staten van Holland, als de Staten van Zeeland, Utrecht en Overijssel Willem IV als stadhouder, waarmee het stadhouderloze tijdperk in de gehele Nederlanden ten einde kwam.

Kapitein-generaal

Op 2 mei van dat jaar hadden de Staten-Generaal ook besloten om Willem de functie van kapitein-generaal van het Staatse leger toe te kennen en de Staatsgezinden waren terug bij af. Op 11 mei 1747 maakte Willem opnieuw zijn entree in Amsterdam en dit keer was de hele stad uitgelopen en in het oranje gehuld. Een wereld van verschil met dertien jaar terug toen Willem en Anna maar koeltjes ontvangen waren. De 'Oranje-gekte' in Amsterdam sloeg al snel over naar de omliggende steden en gewesten en Willems populariteit steeg in zeer korte tijd naar ongekende hoogte. In november dat jaar volgde Willems officiële benoeming tot erfstadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. En omdat hij op dat moment alleen nog maar een dochter had - Carolina (1743-1787) - werd direct de erfopvolging in de vrouwelijke lijn vastgelegd. Enkele maanden na Willems benoeming tot erfstadhouder vierde het hele land feest toen Anna het leven schonk aan een zoon én wettelijk opvolger die de naam Willem V (1748-1806) kreeg, maar zichzelf Willem Batavus zou noemen.

Gezondheidsklachten
Na de geboorte van zijn zoon kreeg Willem steeds meer problemen met zijn gezondheid en kon hierdoor een groot deel van zijn taken niet meer uitvoeren. Zijn vrouw, Anna, bleek in deze periode Willems steun en toeverlaat en nam hem dan ook diverse belangrijke (staats) zaken uit handen. Op 22 oktober 1751 overleed Willem nadat hij zojuist was teruggekeerd uit een kuuroord in de Duitse stad Aken en hij was op het moment van zijn overlijden pas veertig jaar oud. Op 4 februari 1752 werd Willems stoffelijk overschot in de grafkelder van de familie van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft bijgezet. Willems titels en zijn functie van erfstadhouder van de Republiek gingen over op zijn drie jaar oude zoon Willem V, welke werd geholpen door zijn moeder Anna die was benoemd tot zijn regentes. Na het overlijden van zijn moeder in het jaar 1759 werd Willems oma, Maria Louise van Hessen-Kassel (1688-1765), aangesteld als zijn regentes.