De Gouden Koets van het Koningshuis

De Gouden koets is een prachtig rijtuig, een geschenk van de stad Amsterdam aan de jonge koningin Wilhelmina. De Gouden Koets brengt sindsdien de koning of de koningin elk jaar op Prinsjesdag naar de Ridderzaal. De koets staat vol met historische afbeeldingen en symbolen. Wat betekent dat alles, en wat is de geschiedenis van dit unieke rijtuig?

Wilhelmina

De eerste Nederlandse koning, Willem I, zoon van stadhouder Willem V, werd in 1815 gekroond. Na hem zaten zijn zoon Willem II en diens zoon Willem III op de Nederlandse troon. Toen koning Willem III stierf, was zijn dochter Wilhelmina pas tien jaar oud. In de acht volgende jaren trad haar moeder koningin Emma als regentes op. In deze periode legde Wilhelmina overal in het land bezoeken af en legde veel contacten. Hierdoor steeg haar populariteit, en dat was belangrijk na de regeerperiode van haar vader. Het sprak de mensen aan, geregeerd te gaan worden door de jonge vorstin.

Amsterdam

De inwijding van de nieuwe koningin stond gepland voor 24 januari 1898. In Amsterdam ontstond het idee de jonge koningin een passend cadeau aan te bieden ter gelegenheid van de inhuldiging. Passend, en ietwat nostalgisch, werd gekozen voor een speciaal rijtuig. Er werden speciale kaarten gedrukt, waarom de Amsterdammers een bijdrage konden invullen. De opzet slaagde, een bedrag van zo'n hondertwintigduizend gulden (€ 54000), een voor die tijd waarlijk vorstelijk bedrag, werd bijeengebracht.

Koets

Afgesproken was aan Wilhelmina een speciale koets aan te bieden. Deze koets zou gemaakt worden door de rijtuigenfabriek van Hendrik Jan en Jacobus Spijker. Later werd i.v.m. Internationale overwegingen de fabriek omgedoopt naar Spyker. Na afloop van de bouw van de koets zou het bedrijf zich gaan specialiseren in auto's, en het Nederlandse automerk Spyker produceren.

Nederlands

Men was vastbesloten aan Wilhelmina een zo vaderlands mogelijk geschenk aan te bieden. Dat hield in dat alle onderdelen van de koets zoveel mogelijk ergens in het koninkrijk geproduceerd moesten zijn, en door Nederlandse werklui verwerkt. Dat lukte, behalve één grondstof: nergens werd binnen het koninkrijk goud gevonden, dus dat moest worden geïmporteerd.

Snufjes

De koets werd uitgevoerd met een aantal, zeker voor die tijd, bijzondere snufjes. Omdat Wilhelmina in de koets wilde kunnen staan, dreigde de koets te hoog te worden voor diverse poortjes. De oplossing werd gevonden door de kroon op het dak demontabel te maken. Nog steeds moet de kroon bij het in- en uitrijden van de Koninklijke Stallen even worden losgedraaid. Daarnaast werd de koets uitgerust met een systeem van dubbele vering. Ook werd elektrische verlichting aangebracht, en werden de wielen met rubber wielbanden omkleed. Comfort was belangrijk!

Voorstellingen

Niet alleen de materialen in de koets waren zoveel mogelijk uit het koninkrijk verzameld. Ook de versieringen moesten het koninkrijk in al zijn facetten vertegenwoordigen. Dat wil zeggen dat de vormgeving van de onderdelen iets wezenlijks van het koningschap moest laten zien. Zo werden de wieldoppen uitgevoerd met verwijzing naar de zon, de wieldoppen stelden de zonnestralen voor. Onderdelen werden versierd met afbeeldingen van dieren, die trouw, waakzaamheid en voorzichtigheid voorstellen. Op het dak werden vrouwenfiguren geplaatst die handel, arbeid, scheepvaart en landbouw voorstellen, op het moment van vervaardigen van de koets de belangrijkste middelen van bestaan in het koninkrijk. De vier vrouwenfiguren hielden bovendien een kussen omhoog met kroon, scepter en het rijkszwaard.

Schilderingen

Op de panelen van de koets werden voorstellingen aangebracht, ontworpen door professor N. van der Waay (hoogleraar aan de Amsterdamse Rijksacademie voor Beeldende Kunsten).

De voorstellingen op de panelen stelden voor:

• Hulde aan Nederland
• Hulde der Koloniën
• De Historie
• De Toekomst

Hulde aan Nederland

De schildering 'Hulde aan Nederland' werd op het rechterzijpaneel weergegeven, als Nederlande Maagd, verbonden aan het Huis van Oranje. Lelies en rozen werden hierbij afgebeeld, voorstellende reinheid, maagdelijkheid en onschuld. Op de rechterzijde van dit paneel werden ook nog figuren geschilderd, die vrede, onderwijs, nijverheid, geloof, landbouw, handel, veeteelt voorstelden. Aan de linkerzijde werden muziek, wetenschap, dichtkunst, beeldende kunsten, leger, wijsheid, recht, orde en tucht geplaatst.

Hulde der Koloniën

Op het linkerzijpaneel werd opnieuw de Nederlandse Maagd geplaatst, als centrale figuur in een eerbetoon aan de overzeese Nederlandse gebiedsdelen. Je kon hier wapens, een buffel en een aantal inlanders zien, hoogwaardigheidsbekleders, producten, etc. Verder werd op deze afbeelding duidelijk gemaakt hoe Nederland over beschaving, onderwijs en vrijheid bracht. Op deze afbeelding werd in 2011 kritiek geuit. Het zou niet meer van deze tijd zijn om de koningin op prinsjesdag te laten rondrijden in een koets met afbeeldingen die herinneren aan de koloniale tijd, met al zijn nadelen. Het zou natuurlijk even vreemd zijn om alle afbeeldingen uit het verleden die tijden van minder of geen beschaving laten zien uit de geschiedenis te verwijderen. Ook premier Mark Rutte liet zich in die strekking hierover uit.

De Historie

Op het achterpaneel werd de aanstaande inhuldiging van koningin Wilhelmina geschilderd, samen met Clio en Vader Tijd, die samen de hulde van het volk en de muze van de geschiedenis voorstelden. Ook afgebeeld werden Trouw met het koninklijke wapen, en Mercurius, de Romeinse god van de handel. Daarnaast waren afbeeldingen te zien van Amsterdam, de stad die de koets aan Wilhelmina schonk: het Paleis op de dam, de Nieuwe Kerk, het IJ.

De Toekomst

Op de voorkant van de koets werd De Toekomst afgebeeld. Belangrijk element hierin: de levensverzekering, waarop door zieken en behoeftigen aanspraak gemaakt moest kunnen worden.
Daarnaast: het algemeen onderwijs.

De binnenzijde

De Gouden koets werd aan de binnenkant bekleed met zijde, dat met miljoenen steekjes allerlei prachtige voorstellingen liet zien. Voor de tijd waarin de koets werd gebouwd zeer bijzonder: in het plafond werd een elektrisch kristallen lampje aangebracht.
Ook waren hier de letter W van Wilhelmina en de tekst Huldeblijk van de Amsterdamse Volk aan Hare Majesteit Koningin Wilhelmina. Natuurlijk mocht een verwijzing naar de bouwer niet ontbreken: onder de portieren werd op een plaatje 'Gebr. Spijker ontwerpers en makers' en 'Amsterdam Ad 1898' aangebracht.

Inhuldiging

Overal in Nederland waren voorbereidingen gestart om de inhuldiging tot een enorm feest te maken. Lang voor de inhuldiging had Wilhelmina al te kennen gegeven dat ze geen geschenken wenste. Na uitgebreid overleg besloot Wilhelmina de Gouden Koets toch te aanvaarden, maar dan pas ná de inhuldigingsfestiviteiten.

Gebruik van de Gouden Koets

In 1901 werd de Gouden Koets voor het eerst gebruikt, in Den Haag, ter gelegenheid van het huwelijk tussen Wilhelmina en prins Hendrik. De Amsterdamse bevolking kreeg de koets een maand daarna te zien. In 1903 werd de Gouden Koets voor het eerst ter gelegenheid van Prinsjesdag gebruikt. Sindsdien werd bijna elk jaar op de derde dinsdag van september ter gelegenheid van Prinsjesdag de Gouden Koets ingezet. Voor de oorlog bleef de koets in verband met het slechte weer enkele keren binnen, na de oorlog vond Wilhelmina het vertoon van de koets niet in lijn met de heersende soberheid. Na de inhuldiging van Juliana in 1948 werd de traditie in ere hersteld en met een onderbreking in 1974 werd de Gouden Koets elk jaar opnieuw ingezet. Behalve bij Prinsjesdag is de Gouden Koets o.a. ook gebruikt bij het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus (10 maart 1966), en later het huwelijk van Willem-Alexander en Maxima (2 februari 2002).

Paarden

De Gouden Koets werd -uiteraard- getrokken door paarden. Volgens traditie werd een achtspan van zwarte paarden ingezet, voorbehouden aan regerende koningen of keizers. Voor prinsen werd een zesspan ingezet.

Bekijken

De Gouden Koets is regelmatig te bekijken. Uiteraard elk jaar met Prinsjesdag, maar soms ook op tentoonstellingen. De laatste keer was in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, van 17 november 2001 tot 20 januari 2002.

Onderhoud

In 2015 was de Gouden Koets voorlopig voor het laatst in de praktijk te zien. Na prinsjesdag 2015 wordt de Gouden Koets voor een complete opknapbeurt onder handen genomen. Niet alleen de buitenkant, maar ook het binnenwerk en het veersysteem zullen een grondige renovatie ondergaan. Dat betekent dat we na prinsjesdag 2015 een aantal jaar zonder Gouden Koets moeten doen. Voor de traditionele rijtoer zal de koning in die periode gebruik maken van de Glazen Koets, die zo'n renovatie inmiddels achter de rug heeft.

Lees verder

• Het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam