Picasso’s ‘Laatste Momenten’

De meeste artiesten, in welke kunstrichting ook, tonen reeds staaltjes van hun aangeboren talent in hun jeugd en jonge jaren. Ook bij de beroemde Spaanse schilder Pablo Picasso (1881 - 1973) was dat het geval. In het eerste werk zijn reeds de kiemen aanwezig van wat tot grootse kunst zou leiden. Voor Picasso was de Universele Tentoonstelling in Parijs van 1900 het beginpunt van een schitterende carrière omdat daar een eerste werk werd getoond.

Barcelona

Pablo Picasso, die niet de naam van zijn vader met wie hij een minder goed contact had, maar wel van zijn moeder aannam, groeide op in de periode van het Symbolisme in de kunst. Vandaar dat zijn eerste werk ook die richting uitging. De Malagees kwam eind van de negentiende eeuw naar Barcelona waar hij de taverne Els Quatre Gats -De Zwarte Kat- frequenteerde. Daar kwam hij in contact met een groep Catalaanse modernisten bij wie hij snel aansluiting vond. Onder hen ook de schilder Carles Casagemas met wie hij bevriend werd.

In 1900 toonde Picasso al een vrij omvangrijk werk van 150 tekeningen, vooral portretten, in een tentoonstelling in deze op de Parijse cabarets geïnspireerde taverne. Hoewel niet alle collega’s opgetogen waren met zijn werk werd er toch een monumentaal schilderij uitgepikt om in het Spaanse paviljoen op de Exposition Universelle in Parijs te worden tentoongesteld. Het was getiteld ‘De Laatste Ogenblikken’.

Het mysterieuze schilderij

Op het schilderij zie je een vrouw op haar doodsbed met naast zich een treurende man. Het kan geïnspireerd zijn door de dood van zijn zusje Conchita dat op zesjarige leeftijd aan difterie bezweek, maar ook door Verdi’s ‘La Traviata’, het verhaal van de courtisane Violetta die aan tuberculosis overlijdt.

Abnormaal is de keuze van het thema van het schilderij niet gezien jonge mensen vaak met de dood in het hoofd rondlopen. In een andere beschrijving van het schilderij is er sprake van een priester die een stervende vrouw bijstaat. Uit notities van Picasso zelf kon men afleiden dat de treurende man later door een priester werd vervangen zodat beide beschrijvingen een grond van waarheid bevatten.

Morbied symbolisme

Specialisten spreken van een morbied symbolisme in de persoon van de biddende priester en de stervende vrouw en Picasso’s symbolistische stijl zou schatplichtig zijn aan El Greco, die op dat ogenblik als de vader van de modernistische traditie werd beschouwd. Het was tevens de periode van collega schilder Edvard Münch en de schrijvers Maurice Maeterlinck, literatuur, en Henrik Ibsen, toneel.

Casagemas, de inspirator

Een jaar na de Grote Wereldtentoonstelling in Parijs pleegde Picasso’s vriend Casagemas zelfmoord door zich, naar analogie met Van Gogh, door het hoofd te schieten. Dit was de onmiddellijke aanleiding van zijn melancholische ‘Blauwe periode’. Hij overschilderde ‘De Laatste Ogenblikken’ met ‘La Vie’, een schilderij waarover de grootste specialisten zich nog steeds het hoofd breken wat de bedoeling kan geweest zijn. Op dit schilderij wordt de figuur van Casagemas afgebeeld omringd door twee vrouwen: de ene is zijn minnares, de andere is een moederfiguur. Zijn linkerbeen dat een stap vooruit heeft gezet en de wijsvinger die in de richting van een baby wijst, geven een levendige figuur aan, waardoor de over elkaar geschilderde schilderijen ergens een verband hebben: de dood en het leven verenigd in één.

Deze ‘Laatste momenten’ werd pas door onderzoekers, verbonden aan het Museum van Cleveland, ontdekt doordat men ‘La Vie’ met X-stralen had doorgelicht. Zodoende is het nergens te bewonderen. Wel werd er nog een voorbereidende schets van het schilderij teruggevonden.

Picasso’s biograaf, Anatoly Podoksik, beschouwt deze schilderijen als de perfecte weergave van de universele menselijke gevoelens.