Bekende Nederlandse gedichten over de lente

Het voorjaar is het seizoen van de hoop. Al vele eeuwen is de lente wereldwijd een grote inspiratiebron voor schrijvers en dichters. Ook in de Nederlandse literatuur bestaan veel klassieke gedichten over de lente. Beroemde Nederlandse poëten die geïnspireerd werden door dit jaargetijde zijn onder meer Herman Gorter, J.C. Bloem en Henriëtte Roland Holst.

Mondiaal: de lente als literair thema

In de oudheid werden schrijvers al volop gefascineerd en geïnspireerd door het jaargetijde lente, waarin de wereld weer tot bloei komt. Uit de Griekse oudheid bestaan bijvoorbeeld veel beroemde verhalen en gedichten over Demeter, de godin van de landbouw.

Het verhaal van Demeter en Persephone

Tot grote treurnis van Demeter was haar dochter Persephone voor straf verplicht om elk jaar enige maanden in de onderwereld door te brengen bij Hades. In de maanden dat Persephone in de onderwereld was, rouwde Demeter en als gevolg daarvan bloeide er dan bijna niets op aarde: het was herfst en winter. Maar als Persephone weer vrij werd gelaten en enige maanden bij haar moeder mocht zijn, dan was Demeter dolgelukkig en kwam alles op aarde in bloei: dan was het lente.

Flora en Ostara

In de Romeinse oudheid werd er volop literatuur geschreven over de lentegodin Flora. Zij werd aanbeden als degene die de bloemen in het voorjaar in bloei zette. De plantkundige term 'flora' is daarom vele eeuwen later ook naar haar vernoemd. Over de Keltische en Germaanse literatuur in de oudheid over het voorjaar is veel minder bekend. Deze volkeren hadden namelijk een orale traditie, waarbij verhalen en gedichten niet werden opgeschreven, maar werden doorverteld. Men vermoedt echter wel dat in die literatuur een lentegodin genaamd Ostara vaak een hoofdrol speelde. Mogelijk zouden van haar naam ook de Duitse en Engelse benamingen van pasen zijn afgeleid, respectievelijk Ostern en Eastern.

Nederland: Herman Gorter, Henriëtte Roland Holst en J.C. Bloem

Wat is het beroemdste Nederlandse, literaire gedicht over de lente? Dat is zonder twiijfel de Mei van Gorter. Hij schreef ook andere mooie gedichten over het voorjaar. Voor zijn generatiegenote Henriëtte Roland Holst was de lente eveneens een belangrijke literaire inspiratiebron. De lente was bij hen een symbool van licht en hoop. Hun tegenpool is wat dat betreft J.C. Bloem.

J.C. Bloem

Is de lente werkelijk het jaargetijde van de hoop? Jacques Bloem dacht daar blijkbaar anders over. Bloem is een dichter die men veel eerder zou verwachten in een bloemlezing van herfstgedichten dan in één van lentegedichten, maar deze 'grote dichter van de vergankelijkheid' heeft ook een klein aantal mooie, klassiek geworden gedichten over het voorjaar geschreven. Eén daarvan draagt de titel Vroege Voorjaarsavond.

Voor Bloem lijkt vaak het hele leven in het teken van de Dood te staan. Ook als hij over de lente schrijft, dan denkt hij niet aan 'hoop', maar aan 'de éne poort' waaraan geen mens kan ontwijken: de Dood. Zijn conclusie in deze overpeinzing over het voorjaar is dan ook, dat de mens maar één ding zeker weet over de lente: 'Dat eens de lente ons nimmer wederkeert.' Nee, het is geen erg blijmoedige gedachte, die Bloem in dit gedicht aan de lezer serveert, maar het is wel op een prachtige wijze geformuleerd.

Vroege Voorjaarsavond
Het ongelezen boek viel naast hem neder;
Hij streek langs de ogen met een vage hand,
En keek naar buiten: 't eerste lenteweder
Betoverde het schemerende land.

Er was een waas van het aanvanklijk lover
Om het afzonderlijke, zwarte hout,
En iets als zoelte zweemde de avond over,
Maar waar de wind zijn vleugel sloeg was 't koud.

De lenten gingen en de lenten komen;
De wereld is een onverganklijk oord,
Waaraan de harten, eenmaal opgenomen,
Niet meer ontwijken dan door de éne poort.

Waarom dan zich in dromen te vergeten?
Laat het boek ongelezen. Wie, die 't deert?
Er is maar één ding, dat wij zeker weten:
Dat eens de lente ons nimmer wederkeert.

Henriëtte Roland Holst-van der Schalk

Het sonnet dat hieronder staat van Henriette Roland Holst, is qua inhoud duidelijk een veel conventioneler voorjaarsgedicht dan het gedicht van J.C. Bloem hierboven. Roland Holst beschrijft hierin een ervaring die voor veel mensen herkenbaar zal zijn. Men kan op een dag in het voorjaar naar buiten lopen met een hoofd vol 'bekommering', 'twijfel' of getreur', maar dankzij de lentezon die je tijdens die wandeling beschijnt, kunnen dan ineens al die negatieve ideeën verdwijnen en kan je hoofd, alleen maar door dat heerlijke lenteweer, gevuld worden met moed en hoop.

Te loopen in het jonge lentelicht,
dat nu elken dag langer openbloeit, -
naar de steilte te heffen het gezicht,
daarheen waar hoog, eenzaam een vogel roeit,

of maar naar den top van den populier,
waarin de merel zijn avondlied zingt, -
lied, waar al het geluksverlange' in klinkt,
dat nu rumoert door mensch en dier, -

zoo te loopen, vaak vol bekommering
over de wereld, het duistre gebeur

in haar; kleine, nietige enkeling
vol zwakheid en vol twijfel en getreur,

en dan op eens, vol moed weer en vol drang
te helpe' en ook nog soms, vol lentezang.

De lente, de hoop en het socialisme

Het voorjaar komt regelmatig voor in het werk van Henriette Roland Holst. In veel andere gedichten van haar is dit seizoen vooral een metafoor voor 'hoop' en dan met name de hoop op een glorieuze toekomst voor het socialisme. Henriette had zich aan het einde van de 19e eeuw tot het socialisme bekeerd. Ze was hierin zeer fanatiek. De rest van haar leven zou grotendeels in het teken van de strijd voor haar idealen staan. Die strijd zou ook een hoofdrol spelen in de meeste dichtbundels die zij nog publiceerde. Het mooie aan de poëzie van Henriette Roland Holst is echter dat zij vaak niet in zulke concrete termen spreekt als andere radicale socialistische dichters, die hun poëzie bijvoorbeeld doorspekken met termen als 'arbeiders', 'socialisme' en 'revolutie'. Henriëtte Roland Holst gebruikt meestal abstractere termen, zoals 'hoop', waardoor ook lezers die helemaal niet instemmen met haar radicale socialistische geloof, toch kunnen genieten van de prachtige gedichten van haar. Die gedichten zitten vaak zo vol met hoop, dat ze op de lezer net zo'n heilzame werking kunnen hebben, als de lentezon op een wandelaar.

Herman Gorter

Mei

Wanneer men op zoek gaat naar de beste Nederlandse gedichten over de lente, dan zullen velen al snel denken aan de Mei van Herman Gorter, met de befaamde openingsregel: 'Een nieuwe lente en een nieuw geluid'. In het oeuvre van Gorter is echter nog een ander gedicht te vinden, dat nog veel puurder het gevoel van de lente uitdrukt. Het gaat om het gedicht met de beginregel 'De lente komt van ver, ik hoor hem komen', dat te vinden is in de bundel Verzen uit 1890. Het is prachtig om te zien wat Gorter in dit gedicht met de taal durft, hoe kwetsbaar hij zich opstelt en hoe sensitief hij de komst van de lente onder woorden brengt. Het is een onconventioneel gedicht waar de lezer zich echt voor moet openstellen. Als de lezer dat éénmaal heeft gedaan, dan kan hij het gedicht herlezen en herlezen en herlezen en elke keer in een zelfde soort extatische stemming komen, als de dichter had op het moment dat hij deze woorden schreef. Dit gedicht verdient dan ook de titel 'Het Beste Nederlandse Voorjaarsgedicht Aller Tijden'.

Socialisme

Herman Gorter wordt vaak in één adem genoemd met Henriette Roland Holst, omdat zij allebei niet alleen grote dichters waren, maar ook belangrijke propagandisten voor het socialisme. Toch moet men hierbij niet de vergissing maken om de lente in zowel de Mei als in het onderstaande gedicht aan te zien voor een metafoor voor 'hoop op een glorieuze toekomst van het socialisme' (wat overigens wel het geval is bij sommige latere gedichten van Gorter). De dichter bekeerde zich namelijk pas jaren na de Mei en na het onderstaande gedicht tot het socialisme.

L'art pour l'art

Het lentegedicht dat hieronder volgt heeft geen dubbele politieke of filosofische bodem, het is juist geschreven van uit de "L'art pour l'art"-principes die Gorter rond 1890 aan hing. Het is dus kunst zonder moraal, het is kunst die slechts om één reden is gemaakt: de schoonheid van de kunst.

De lente komt van ver, ik hoor hem komen
en de boomen hooren, de hooge trilboomen,
en de hooge luchten, de hemelluchten,
de tintellichtluchten, de blauwenwitluchten,
trilluchten.

O ik hoor haar komen,
o ik voel haar komen,
en ik ben zoo bang
want dit is het siddrend verlang
wat nu gaat breken --
o de lente komt, ik hoor hem komen,
hoor de luchtgolven breken
rondom rondom mijn hoofd,
ik heb het wel altijd geloofd,
nu is hij gekomen.

Goud is het in de lucht als goude heiligen,
in labberlichtkleeden, de zeilige
die nu de aarde bevaren, bezeilen,
over de luchte meeren
met het zachtgladde kleed scheeren
en blijven wijlen
en komen keeren,
het zachte hoog luchtkleed tillende zeilen
ze heene en weer wiegelende
en blikken zich spiegelend
in de blauwe verwarmde waterevlakken.

O hoor je haar komen
met je zachte warme vingeren
hoog trillende in de bloeme-
luchten die rondom klingelen?
met je vlottend haare
met het licht gebaren
van je blauwe vervlietende oogen
in het allerhooghooge
het hoogheilige luchtige goudluchtere licht?
hoor je 'm komen tederstil licht?

Laten we nu lachen
lachen lachen lachen
in zijn gezicht dat daar dagen
dagen doet in den dag,
laten we tranen weenen
weenen weenen weenen,
hij weent ook over ons henen
in zijn sneeuwglinsterdag.

Lentelicht is nu gekomen,
eindelijk is het gekomen,
o laten we toch lachen
lachen zoo licht als dagen,
want hij is er, hij is
en gij onz' droefenis
val toch in tintellichttranen
als bleeke vallende manen
stil in de lichternis.

Wij voelen als twee
hooge, op stengel verhoogde lenterood-bloemen
midden in de lichtzee --
de lente is gekomen.