James Ensor en het Mu.Zee in Oostende

De Belgische badplaats Oostende staat bekend om zon, zee en strand … Maar weinigen weten dat in de 'koningin der badsteden' een museum met enkele topwerken uit de recente Belgische kunstgeschiedenis te vinden is: het Mu.Zee. Uiteraard is vooral James Ensor goed vertegenwoordigd, met zijn meesterwerk 'Zelfportret met bloemenhoed' als uitschieter. Naast Ensor worden ook heel wat andere grote expressionisten tentoongesteld - denk aan Léon Spilliaert en Constant Permeke. Een bezoek aan het Mu.Zee is dan ook de moeite waard.

Inhoudsopgave

• Het Mu.Zee in Oostende: topmuseum in een modaine badplaats van weleer
• Belangrijkste werken in het Mu.Zee
• Praktische info voor een bezoek
• James Ensor: een Oostendse schilder met wereldfaam
• Meesterwerk van Ensor in het Mu.Zee: Zelfportret met bloemenhoed

Het Mu.Zee in Oostende: topmuseum in een modaine badplaats van weleer

Het Mu.Zee is de samensmelting van twee andere musea (2008), nl. het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst (PMMK) en het Museum voor Schone Kunsten van de stad Oostende. Het PMMK werd opgericht in 1957 en richtte zich in de eerste plaats op jonge Vlaamse kunstenaars, veelal uit de provincie West-Vlaanderen. De aankoop van het Permekemuseum in Jabbeke, op zo'n 15 kilometer van de badplaats, bracht enkele meesterwerken in de collectie. Het Permekemuseum maakt nu trouwens ook deel uit van het Mu.Zee, net als het het Ensorhuis in Oostende (het huis van de meester). De geschiedenis van het Museum voor Schone Kunsten gaat terug tot het einde van de negentiende eeuw. Na de donatie van een grote collectie werken aan de stad Oostende kreeg de vader van Constant Permeke, Henri, het conservatorschap in handen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging helaas in een bombardement een groot deel van de collectie verloren, welke in de jaren 1950 weer werd aangevuld.

Het museum is gevestigd in de imposante gebouwen van de grote winkel van Spaarzaamheid Economie Oostende, ontworpen door Gaston Eysselinck in 1947. De expositieruimtes geven hierdoor een wat donkere, industriële indruk - wat jammer, gezien het grote belang van licht in het schilderwerk van de expressionisten.

Belangrijkste werken in het Mu.Zee

Het expressionisme is zonder twijfel de belangrijkste kunststroming die in het Mu.Zee aan bod komt. Deze stroming uit het einde van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw wordt gekenmerkt door het uitzonderlijke belang dat aan gevoelens wordt toegekend. De kunstenaar drukt ('expressie') zijn gevoelens uit in zijn werk. Dit gevoel gaat voor op alle andere aspecten van het werk. De schilderingen van expressionistische kunstenaars hebben vaak bizarre, onbekende vormen - het is nu eenmaal het gevoel dat uitgedrukt moet worden, de stijl is hieraan ondergeschikt. Bekende expressionistische kunstenaars zijn Franz Marc, Amedeo Modigliani, Wassily Kandinsky, Karel Appel, Paul Klee en Edvard Munch. Ook de kunstenaars van de bekende Cobra-groep (Copenhagen, Brussel, Amsterdan) behoorden (gedeeltelijk) tot deze stroming.

In België kende het expressionisme een heel aantal kunstenaars van uitzonderlijk hoog niveau, waaronder Constant Permeke, Albert Servaes, Floris Jespers, James Ensor en Leon Spilliaert, al kan de laatste ook bij het symbolisme ingedeeld worden. De collectie van het Mu.Zee telt meer dan 3000 werken; deze kunnen uiteraard niet allemaal tegelijk getoond worden. Daarom wordt er geregeld gewisseld. De absoluut beste werken worden wel steeds tentoongesteld in de speciaal hiervoor ingerichte Topstukkenvleugel op de eerste verdieping. Naast werken van Roger Raveel, Luc Tuymans en anderen gaat in de eerste plaats over Ensor en Spilliaert (1881-1946). De twee meesters worden in dezelfde ruimte tegenover elkaar getoond - aan de ene muur Ensor, aan de andere Spilliaert. Dit zorgt voor een mooi contrasteffect.

Praktische info voor een bezoek

Het Mu.Zee is gelegen in de Romestraat 11, vlakbij het Leopoldpark waar het door Ensor zelf in 1930 onthulde standbeeld van de grote kunstenaar staat. Ook het bekende zeilschip Mercator ligt in de nabijheid. Het museum is makkelijk met de trein te bereiken; vanaf het station is het nog een tiental minuutjes stappen. Het museum is dagelijks geopend van 10u tot 17.30u (2020), uitgezonderd maandagen, Kerstmis en Nieuwjaar. Het museum is dus makkelijk te combineren met een grotere uitstap in Oostende en omgeving.

Een museumbezoek met jongeren of kinderen is nooit echt gemakkelijk, maar het Mu.Zee biedt de 'prikkelkamer' aan om het ook voor de kleine bezoekers interessant te maken. In deze ruimte kunnen kinderen (maar ook volwassenen met een jong hart, natuurlijk) naar hartenlust hun creativiteit bovenhalen. Op woensdagnamiddag en vrijdagavond zijn er labo's: zelf schilderen en tekenen. Tijdens de schoolvakanties zijn er ook nog allerlei andere activiteiten voor jongeren.

De toegang tot het Mu.Zee kost 9 euro; 12 euro wanneer er een belangrijke tentoonstelling plaatsvindt. Er zijn kortingen voor jongeren onder 26 jaar, groepen en houders van de lerarenkaart. Ook is het mogelijk om voor 70 euro een gids te boeken (per groep van maximaal 20 personen).

James Ensor: een Oostendse schilder met wereldfaam

Dat licht een belangrijke speelt bij alle expressionisten, maar zeker bij James Ensor, toont zijn wapenspreuk aan: Pro Luce nobilis sum ("voor het licht ben ik edel"). Deze spreuk koos hij in 1929, toen koning Albert I hem tot baron verhief. Het licht waarvan sprake is voor Ensor het licht van de zee: hij is onlosmakelijk met Oostende en de Noordzee verbonden: "Hij knuffelt dat licht, onderzoekt en experimenteert, is gefascineerd door zijn vermogen om iets af te breken en opnieuw op te bouwen, ontdaan van de vertrouwde inhoud." (Corremans, 2010)

Ensor werd in 1860 in Oostende geboren en ging in dezelfde stad 89 jaar later ook dood. Zijn vader was een Brit, zijn moeder een erg katholieke Oostendse uitbaatster van een souvenirwinkeltje. Hij liep even school op het Onze-Lieve Vrouwecollege, waar later ook Spilliaert les volgde. Al verliet Ensor al na twee jaar de school (hij was een echte rebel), toch pakt het college met een plakkaat aan de gevel uit met haar twee bekende studenten. Op een periode van drie jaar na, die hij in Brussel doorbracht, leefde Ensor zijn hele leven in de 'koningin der badsteden', welke door koning Leopold II zo verfraaid werd. Het is daar dat hij zijn eigen, erg individuele stijl ontwikkelde. Zijn stijl is een combinatie van expressionisme, impressionisme, symbolisme en vooral heel veel van die individualiteit. Ensor valt moeilijk in een bepaald hokje te plaatsen.

De kunstenaar voelde zich, zeker in zijn beginjaren, erg miskend. Al was hij zelf niet echt gelovig, hij begon zich te vereenzelvigen met Jezus Christus, die net als hijzelf miskend en onbegrepen werd. Denk hierbij ook aan het immense werk 'Intocht van Christus in Brussel', nu in het Getty Museum in Los Angeles. Zijn grote doorbraak komt dan ook pas aan het einde van de negentiende eeuw, wanneer de spot voor zijn werk langzaam wegebt. Tegenwoordig wordt hij als een van de grootste Belgische kunstenaars ooit beschouwd. Nog maar in 2007 kocht de Vlaamse regering het piepkleine werkje 'Pierrot et squelette en jaune' aan voor maar liefst anderhalf miljoen euro ...

Meesterwerk van Ensor in het Mu.Zee: Zelfportret met bloemenhoed

In 1883 schilderde Ensor het werk 'Mijn vermomd portret', een van de vele zelfportretten dat hij maakte. Het was een donker, sober aandoend werk. Vijf jaar later echter bewerkte hij het werk en overschilderde meerdere delen. Hij voegde een bloemenhoed toe en gaf het werk een nieuwe naam: 'Zelfportret met bloemenhoed'. Het is een van de meest mysterieuze werken van de meester. We zien hoe hij zichzelf in de spiegel bekijkt, alsof hij zich afvraagt wie hij in zijn diepste wezen is. Aangezien hij in de spiegel kijkt, beweren enkele kunstkenners dat we het spiegelbeeld van Ensor zien: de anti-Ensor als het ware, de man die hij eigenlijk niet was - vrolijk, wat vrouwelijk aandoend, frivool.

Anderen vergelijken het werk met het beroemde zelfportret van Rubens, waarmee het inderdaad wel enkele overeenkomsten vertoont. Dit zou dan wijzen op zijn vereenzelviging met een van de grootste schilders uit de wereldgeschiedenis, wat lijnrecht staat tegenover de tegenkanting en spot die hij in de jaren 1880 ondervond. Het schilderij zal steeds openstaan voor speculatie.