Schilders 18e eeuw: de Spaanse schilder Francisco de Goya

De beroemde Spaanse schilder Francisco Goya vervaardigde in zijn lange leven fresco's, kartons voor wandtapijten, etsen en schilderijen. Als hofschilder van de koning maakte hij veel portretten van de koning en van zijn familie. In zijn eerste periode wil hij zijn opdrachtgevers met zijn werk behagen. Zijn werken stralen levensvreugde uit. In zijn tweede periode toont hij, niet zonder sarcasme, zijn ontzetting over de gebeurtenissen in Spanje. Zo toont een reeks etsen de wreedheden van Franse soldaten die ze begaan tijdens de Spaanse vrijheidsoorlog. De wanden van enkele kamers in zijn landhuis beschilderde Goya met afschrikwekkende schilderijen. Francisco de Goya y Lucientes (1746-1828) werd geboren in het armoedige dorpje Fuentetodos, op een paar kilometer van Saragossa. Zijn vader was ambachtsman en zijn moeder stamde uit verarmde landadel.

Als dertienjarige begon Goya zijn opleiding bij José Luzan in Saragossa. Van deze schilder, die voornamelijk grote roccoco-achtige voorstellingen voor in de kerken schilderde, leerde Goya compositie en tekenen. Werken van zijn leermeester en prenten van werken van grote meesters dienden daarbij als voorbeeld.

Op zijn twintigste vertrok hij naar Madrid. Daar werkte hij in het atelier van Francisco Bayeu, een frescoschilder voor koninklijke paleizen en kerken. Ook maakte Bayeu ontwerpen voor de koninklijke tapijtweverij in Madrid.

Zowel in 1764 als 1766 verloor hij een prijsvraag voor een studiebeurs, uitgeschreven door de Academie in Madrid. De eigenzinnige Goya weigerde om de voorgeschreven richtlijnen te volgen. In 1766 vertrok hij naar Italië. Over zijn jaren in Italië is niet veel bekend. Zeker is dat hij tweede werd bij een door de Academie van Parma uitgeschreven prijsvraag.

In 1771, terug in Spanje, schilderde Goya een fresco in de basiliek El Pilar in Saragossa. In 1773 huwde hij met Josefa Bayeu, de zuster van zijn leermeester Francisco Bayeu.

Kartons voor wandtapijten

Waarschijnlijk raadde Francisco Bayeu Goya aan om kartons voor wandtapijten te gaan maken. Hij kon dan zijn eigen vakmanschap doorgeven aan Goya. De in opdracht van de koninklijke tapijtweverij werkzame schilders vervaardigden onder andere kartons met kindertafereeltjes, galante scènes en fraaie landschappen. In Spanje golden wandtapijten in die tijd als meest luxueuze wandbekleding, bestemd voor paleizen en landhuizen. De afbeeldingen op de kartons werden gebruikt als patroon voor de kostbare wandtapijten.

De parasol uit 1777 behoort tot de reeks kartons voor de wandtapijten in de eetkamer van het Palacio del Prado in Madrid. Het is geschilderd in een vlotte, soepele stijl. De afbeelding is warm van kleur, stralend en vol levensvreugde. Het bevallige meisje, geplaatst tegen een heuvellandschap, heeft een verleidelijke en ondeugende glimlach.

De eerste portretten van Francisco de Goya

Goya schilderde acht jaar lang religieuze scènes in kerken en vooral kartons voor wandtapijten. Hij wilde echter graag gaan werken voor de belangrijkste opdrachtgever, het Spaanse hof. De roem die hij vergaarde met zijn ontwerpen voor wandtapijten leidde tot vriendschappen met leden van de Spaanse adel. Die vriendschappen met adellijke personen, zoals met de graaf Floridablanca, eerste minister onder zowel Karel III als Karel IV, zorgde ervoor dat hij geaccepteerd werd aan het hof.

Zijn eerste portretten tonen dat hij hooggeplaatste personen wilde behagen. Het door hem in 1783 vervaardigde portret van de graaf van Floridablanca is een geïdealiseerd portret. De minister is afgebeeld met tekenen van zijn macht. Plannen voor de aanleg van een kanaal liggen op de tafel. Achter hem staat zijn secretaris. Goya heeft zich afgebeeld in een onderdanige houding. Hij laat graaf Floridablanca een schilderij zien, maar die lijkt het schilderij geen blik waardig te gunnen.

Twee groepen kunstwerken

Het werk van Goya is aanvankelijk optimistisch en realistisch. Zijn kartons voor wandtapijten tonen de bekoring van het eenvoudige leven. Er is sprake van een levensblijheid. Zijn portretten van hooggeplaatste personen zijn geïdealiseerd.

Het aanvankelijke optimisme en levensblijheid maakt geleidelijk aan plaats voor een bijtend sarcasme. Zijn kunstwerken worden donker en zwart. Zo tonen zijn kopergravures 'Desastres de la guerra' dat hij geschokt was door de barbaarsheid en wreedheid
tijdens de oorlog. De omwenteling, van optimisme en realisme naar bijtend sarcasme is drastisch. Waarschijnlijk is er een verband tussen de omwenteling en de ernstige ziekte die Goya in 1792 trof. Hij werd doof. De schilder, die ervan hield om met zijn vrienden te discussiëren, belandde in een isolement.

Portret van de koninklijke familie

Goya werd in 1786 aangesteld tot schilder van de koning en in 1789 tot eerste kamerschilder (hofschilder) van de koning. Hij schilderde staatsieportretten en ruiterportretten.

Zijn beroemdste groepsportret is De familie van Karel IV (1800). Op dit meesterwerk zijn de personen verdeeld in twee compacte groepen links en rechts. Een derde groep staat in het centrum.

Dit schilderij werd vervaardigd in zijn tweede periode. Goya, die zichzelf linksachter in het donker afbeeldde, stelde de zwaktes en gebreken van de koninklijke familie aan de kaak. De koning, met zijn vele onderscheidingen, maakt een onnozele indruk. De koningin is afgebeeld als een sinistere en meedogenloze intrigante. De koninklijke familie, opgesteld als poppen in een schiettent, vond klaarblijkelijk niet dat ze aapachtig waren afgebeeld. Goya bleef zijn vorstelijke gage als hofschilder ontvangen.

De etsen van Goya

Goya maakte zich de etstechniek eigen. Hij was op de hoogte van allerlei technieken: gravure, etsen, droge-naald-etsen en lithografie. Zijn etsten, die het voordeel hadden dat er veel exemplaren van konden worden vervaardigd, werden goed verkocht.
Goya vervaardigde zijn eerste etsen, Caprichos (Grillen) genaamd, in 1789. Ze tonen een ontwrichte wereld, bewoond door kwaadaardige wezens. De volgende reeks prenten Desastres de la guerra (De gruwelen van de oorlog) is nog onrustbarender. Deze etsen tonen de wreedheden die de Franse troepen begingen bij het onderdrukken van de Spaanse opstand tegen de Franse overheersing.

Op de prent uit de reeks Desastres de la guerra straalt de voldoening van het gezicht van de Franse soldaat af. Hij kijkt voldaan naar zijn slachtoffer. De beestachtigheid van de oorlog wordt door deze ets krachtig getoond.

Goya maakte op latere leeftijd nog andere reeksen etsen. De Tauromaquia uit 1815 is een enthousiast beeldverhaal van een stierengevecht. In 1817 en 1818 voltooide hij de reeks etsen Disparates (De dwaasheden), waarin een poëtische en fantastische wereld wordt afgebeeld.

De derde mei 1808

Het schilderij De derde mei 1808 schilderde Goya in 1814, na het herstel van de Spaanse Bourbon-monarchie. Met dit schilderij wordt het begin van de Spaanse vrijheidsoorlog herdacht. Afgebeeld is het fusilleren van Spaanse opstandelingen door Franse soldaten.

Goya, die van de Bourbon-regering de opdracht kreeg om de glorierijke opstand van de Spanjaarden tegen de Franse overheersers vast te leggen, koos voor een anti-heroïsche scène. In het nachtelijk duister voeren Franse soldaten zonder gezicht een bevel tot executie uit. De veroordeelden wachten in doodsangst af. Een man met een wit hemd, goed zichtbaar door het licht van de enorme lantaarn, staat op het punt om door kogels te worden doorboord. De man is een anti-oorlogsymbool.

Saturnus verslindt zijn zoon

In 1818 kocht Goya een landhuis in de buurt van Madrid. Het staat bekend als Quinta del Sordo (landhuis van de dove). Op de muren van twee vertrekken schilderde hij in 1820 en 1821 schilderijen in donkere tinten met lugubere onderwerpen.

Een van de meest afschrikwekkende schilderijen in de eetkamer van Quinta del Sordo toonde de mythe van de God Saturnus die zijn zoon verslindt. Een enorm, afschuwelijk monster scheurt een verminkt en bloederig menselijk lichaam aan stukken.

De schilderijen in het landhuis werden in 1873 losgemaakt van de muren waarop ze waren geschilderd. Ze werden overgebracht op doek en ze zijn nu te bewonderen in het Prado in Madrid.

Laatste jaren van Goya in Frankrijk

In 1824 krijgt Goya toestemming van de koning om zich in Frankrijk te vestigen. Bij zijn terugkeer in Madrid in 1826 neemt hij ontslag als hofschilder. Hij krijgt een pensioen en keert terug naar Frankrijk. De laatste jaren van zijn leven woont hij in Bordeaux. Daar sterft hij op 16 april 1828.

Lees verder

• Schilders 17e eeuw: de Spaanse (hof)schilder Diego Velázquez