De Ontdekking van de Hemel, roman van Harry Mulisch

De Ontdekking van de Hemel wordt beschouwd als het magnum opus van Harry Mulisch. De roman, verschenen in 1992, bestaat uit 901 bladzijden en telt 65 hoofdstukken. Mulisch trekt in deze roman alle mythologische, filosofische en Bijbelse registers open. Het verhaal wordt verteld door engelen die verslag uitbrengen van het verloop van een opdracht die ze van De Chef hebben gekregen, namelijk het opsporen en terugbrengen van de Stenen Tafelen met de Tien Geboden, door God ooit aan Mozes geschonken.

Plot

Het begin van het begin

In de proloog vertelt een engel aan een andere, hoger geplaatste engel, hoe hij de opdracht van ‘de Chef’ (God) om het testimonium terug te brengen heeft volbracht. Het verhaal begint bij Onno Quist, een taaldeskundige. Na een ruzie op zijn vaders verjaardag, gaat Onno liftend terug naar Amsterdam. De man die hem meeneemt heet Max Delius, een astronoom die voornemens is de hemel te ontdekken. Max is een vrouwenversierder en Onno heeft een vriendin, Helga. Door de vriendschap tussen Max en Onno loopt Onno’s relatie op de klippen. Max ontmoet Ada, een celliste. De moeder van Max was een Jodin en is omgekomen in een concentratiekamp; ze was verraden door haar eigen ex-man die een SS-er was. Max is opgevoed door pleegouders en weet vrijwel niets van zijn biologische ouders. Max reist naar Berlijn en Auschwitz om zijn verleden onder ogen te zien. De relatie met Ada loopt hierdoor stuk, en zij krijgt een relatie met Onno. Als Max terugkomt is hij al snel gewend aan de nieuwe verhoudingen. Als Ada en haar collega Bruno moeten een concert geven in Havana, Cuba, worden Max en Onno uitgenodigd mee te gaan. Tegelijkertijd vindt op Cuba een communistische, conferentie plaats. Max en Onno worden aangezien voor de Nederlandse delegatie en worden in een heel chique hotel ondergebracht. De laatste nacht op Cuba bedriegt Onno Ada met een Cubaanse vrouw. Ada gaat echter diezelfde nacht vreemd met Max. Wanneer Onno terugkomt in het hotel, bedrijft hij de liefde met Ada.

Het einde van het begin

Terug in Nederland blijkt Ada zwanger. Onno gaat er vanuit dat hij de vader is. Na de bruiloft van Onno en Ada willen Max en Onno de dag vieren dat ze elkaar ontmoet hebben, maar Onno wil Ada wel meenemen. Ze vieren deze dag in Drenthe, waar Max werkt. Als Ada het bericht krijgt dat haar vader een hartaanval heeft gekregen, gaat het drietal onmiddellijk op weg. Het is noodweer en er valt een boom op de auto. Ada raakt in coma, het kind kan echter wel geboren worden. Max vertelt het nieuws aan Sophia, Ada’s moeder, en blijft bij haar logeren. ’s Nachts bedrijven Sophia en Max de liefde met elkaar.
Onno kan niet alleen voor het kind zorgen, en Max biedt aan om samen met Sophia de zorg voor het kind op zich te nemen. Max huurt een appartement in het kasteel Groot Rechteren.

Het begin van het einde

Quinten blijkt een heel bijzonder kind te zijn. Naast zijn merkwaardige uiterlijk en bijzonder helder blauwe ogen, huilt hij nooit. Op zijn derde verjaardag neemt hij Onno mee naar het graf van een paard, waar een obelisk staat en zegt hij tegen Onno, die hij zelden ziet, z’n eerste woordje: Obelisk. Naarmate Quinten ouder wordt, wordt hij steeds onbegrijpelijker voor de buitenwereld. Als hij zeven is bezoekt hij voor het eerst z’n moeder die nog steeds in coma ligt. Na deze ontmoeting krijgt hij een droom over een Burcht, die maandelijks terugkeert. Bij meneer Themaat, één van de andere bewoners van Groot Rechteren, leest hij over architectuur. Gebouwen uit de oudheid lijken soms op de burcht en hij verzameld alle gelijkenissen in een doos met de opschrift ‘Quintens droom’ in het Latijn: ‘Somnium Quinti’. Onno is inmiddels minister geworden, maar wordt weer ontslagen vanwege de conferentie op Cuba waaraan hij deelgenomen had. Op de dag dat hij ontslagen wordt krijgt hij te horen dat Helga, inmiddels weer zijn vriendin, om het leven is gekomen bij een overval. Onno schrijft Quiten, Max en Sophia een brief waarin hij aangeeft van de aardbol te zullen verdwijnen. Niet lang daarna overlijdt de huurbaas van Groot Rechteren. Quiten erft veertigduizend gulden van hem. De volgende verhuurder zorgt ervoor dat de bewoners één voor één vertrekken. Max ontdekt dat er vóór het ontstaan van het universum een negatieve tijd-ruimte expansie moet zijn, en dreigt op die manier de hemel te ontdekken. Hij wordt getroffen door een meteoriet. Quinten besluit op zijn 17e Onno te gaan zoeken. Hij reist naar Italië en bezoekt de bouwwerken die op de burcht uit zijn dromen lijken.

Het einde van het einde

De engel stuurt een raaf naar Onno, zodat hij niet helemaal van de wereld losraakt en een volledige kluizenaar wordt. Hij woont in Rome. Quinten reist ondertussen door Italië en komt uiteindelijk in Rome terecht. Ze ontmoeten elkaar door louter toeval. Dan vliegt de raaf weg. Quinten blijft bij Onno logeren en Onno laat zijn zoon het mooie Rome zien. Na een lange zoektocht komt Quinten erachter dat in het Sancta Sanctorum de stenen tafelen met de Tien Geboden zouden moeten liggen. Om het te bewijzen wil Quinten inbreken. Onno laat zich overhalen om mee te werken en ze laten zich insluiten. Quiten vindt de stenen tafelen in een spleet onder het altaar. In de haast om weg te komen vergeet Onno zijn wandelstok.

’s Ochtends weten ze met een smoes naar buiten te komen en ze stappen op het vliegtuig naar Israël. De wandelstok in het Sancta Sanctorum is wereldnieuws. Op de hotelkamer wordt alles plotseling stil en als Quinten naar buiten kijkt komt de raaf aangevlogen. Deze wijst Quinten de weg. Als hij de hotelkamer uitloopt, is alles veranderd in de burcht uit zijnn droom. Hij pakt de stenen en de raaf wijst hem verder de weg naar de Kettingkapel. Quinten gaat in het middelpunt van de kapel staan en de grauwe laag die om de stenen heen zit smelt eraf en er komen saffieren platen in de kleur van Quintens ogen met letters van licht tevoorschijn. De stenen worden zwaarder en Quinten laat ze vallen. De letters vliegen als vlinders weg. Dan zijn er allemaal vrouwen gekleed in het wit die allemaal Ada, zijn moeder zijn. Hiermee eindigt de rol van Quinten: hij heeft zijn taak volbracht en wordt opgenomen in de hemel.

Onno is er ondertussen achtergekomen dat hij misschien niet de echte vader van Quinten is, naar aanleiding van een ontmoeting met een vrouw met dezelfde bijzondere kleur ogen als Quinten die precies op de moeder van Max lijkt zoals hij haar op de foto heeft gezien en die bovendien een nummer van een concentratiekamp op haar arm heeft staan. Onno wil bij Quinten informeren. Als hij een lege kamer vindt met de kleren van Quinten op de grond en ontdekt dat de Stenen Tafelen zijn verdwenen, beseft Onno dat er iets heel vreemds moet zijn gebeurd. Die avond belt Sophia en zij vertelt dat Ada die dag is gecremeerd. Dan gaat het verhaal over naar de engelen. De Chef heeft zich teruggetrokken en alle hoop op redding van de mensheid heeft opgegeven.

Reacties

De reacties op De Ontdekking van de Hemel waren lovend.

• ‘Dit is een roman schrijven op luisterrijke, indrukwekkende, overmoedige schaal' - Publishers Weekly
• ‘Deze vrolijke grootse roman is een schitterende uiting van een krachtige verbeelding' - John Updike, The New Yorker
• 'Voor het geval binnenkort de Nobelprijs voor Literatuur aan een Nederlander wordt toegekend, dan kan deze uitsluitend Harry Mulisch heten.' - Welt am Sonntag
• 'Net als Homerus, Dante en Milton gebruikt Mulisch de kosmos als toneel en zijn thema is de geschiedenis en betekenis van alles.' - Jamie James, Wall Street Journal
• 'De heer Mulisch spint zijn garen geraffineerd, zijn scherpe (en vaak zeer geestige) uitweidingen bedreigen nimmer de levendigheid van het verhaal... Een ieder die de Ontdekking van de hemel leest zal zich verlicht, uitgedaagd en vermaakt voelen' - The Wall Street Journal, zoals afgedrukt op de achterflap van de Penguin pocket versie van de Engelse vertaling
• 'Het indrukwekkendste van De ontdekking van de hemel is misschien wel de volmaakte eenvoud waarmee dit toch allerminst simpele verhaal wordt verteld.' - Carel Peeters, Vrij Nederland
• 'Een van de meest vermakelijke en diepgaand filosofische romans ooit geschreven' - The Washington Post

Verfilming

In 2001 kwam de film The Discovery of Heaven uit, geregisseerd door Jeroen Krabbé. Met onder anderen: Stephen Fry, Greg Wise, Flora Montgomery, Neil Newbon, Diana Quick, Emma Fielding, Jeroen Krabbé, Ellen Vogel en Marjolein Sligte.

Trivia

• Mulisch heeft het kasteel Groot Hoenlo bij Olst (Overijssel) als voorbeeld genomen voor het fictieve kasteeltje Groot Rechteren.
• Mulisch gaf zijn toestemming voor de verfilming onder de voorwaarde dat de Engelse acteur Stephen Fry de rol van Onno spelen zou.
• In 2007 verscheen een literaire-kritiek-in-romanvorm van Elsbeth Etty, Maak jezelf maar klaar, waarin ze hetzelfde verhaal nog eens vertelt, nu vanuit het perspectief van Ada Brons.