Sixtijnse kapel - De fresco's op de zijwanden
De sixtijnse kapel is de belangrijkste kapel van Rome. Hij is zo bekend geworden door de vele schilderingen van Michelangelo. Ook wordt hier het conclaaf gehouden als er een nieuwe paus gekozen moet worden. Hieronder zullen de schilderingen van de zijwanden besproken worden.
In 1473 gaf Paus Sixtus de 4e de opdracht om een nieuwe kapel te bouwen, waar voortaan de pausen zouden worden gekozen; de Sixtijnse Kapel. Toen deze af was nodigde hij in 1481 4 schilders uit voor de versiering van de wanden.
- Pietro Perugino (1448-1523); Hij had de leiding
- Dominico Ghirlandaio (1449-1494)
- Sandro Botticelli (1445-1510)
- Cosimo Rosselli (1439-1507)
Later werd er daar nog 1 aan toegevoegd.
- Luca Signorelli (1445-1523)
De fresco’s op de zijwanden van de Sixtijnse Kapel beelden aan de ene kant situaties van het leven van Mozes uit, en aan de andere kant situaties uit het leven van Jezus.
In totaal zijn er 14 fresco’s gemaakt. In 1522 stortte echter een deel van de zijwand in. Hierbij gingen 2 fresco’s verloren: 1 met de opstanding van Jezus en 1 met de discussie over het lichaam van Mozes. (Deze zijn later wel vervangen, door fresco’s van dezelfde ontwerpen. (Hendrik van den Broeck en Matteo da Lecce))
Dat het leven van Mozes en Jezus tegenover elkaar staat is een parallel aan het denken van de Kerk. Volgens de traditie van de Kerk moest het Nieuwe Testament namelijk worden gezien als de vervulling van het oude testament. Het leven van Mozes wordt hier afgebeeld als een voorafbeelding van het leven van Jezus.
De fresco’s staan niet in chronologische volgorde van de gebeurtenissen, maar ze staan geordend naar de parallellen in de levensverhalen van Mozes en Jezus.
De fresco's
De 1e 2 fresco’s zijn
‘De tocht van Mozes naar Egypte’ en
‘De doop van Jezus in de Jordaan’. Deze fresco’s staan parallel, omdat die voor beiden het begin is van hun belangrijkste daden.
1 (Perugino)
Op het eerste schilderij is de tocht van Mozes naar Egypte afgebeeld. Mozes was 40 jaar geleden naar het land Midjan gevlucht, omdat hij een Egyptenaar had gedood. Na deze 40 jaar moest hij teruggaan om het volk Israel te bevrijden van de Egyptenaren.
(Links) bovenin zie je hoe hij afscheid neemt van zijn schoonvader Jetro. Vooraan zie je Mozes met zijn familie, die onderweg zijn naar Egypte. Onderweg wordt Mozes nog aangevallen door God, omdat hij zijn zoon niet heeft besneden. Nu hij de grote verantwoordelijkheid heeft om Israel te bevrijden, moet deze nalatigheid eerst worden rechtgezet. Rechts zie je dus hoe Mozes’ vrouw Zippora hun zoon besnijdt.
2 (Perugino)
Op het schilderij hier tegenover is de doop van Jezus in de Jordaan door Johannes de Doper te zien. Rechts achterin kun je Johannes zien die tot de mensen preekt, in het midden zie je hoe hij wordt gedoopt. Hij heeft een duif boven zijn hoofd. Deze stelt de Heilige Geest voor. De cirkel bovenin beeldt de Stem van God (de Vader) uit. Nadat Jezus gedoopt was, klonk er namelijk een stem die zei: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, in Hem vind Ik vreugde.’
Het 2e paar staat parallel, omdat beiden hier beproevingen ondergaan. Dit zijn
‘Beproevingen van de jonge Mozes’ en
‘De verzoeking van Jezus’.
3 (Botticelli)
Op dit schilderij zie je eigenlijk heel veel verschillende fragmenten afgebeeld. Je ziet bijvoorbeeld hoe Mozes een Egyptenaar doodt, vervolgens vlucht hij weg uit Egypte uit angst voor de Farao. Als hij dan in Midjan aankomt, ontmoet hij daar de dochters van de priester Jetro, wie uiteindelijk weer zijn schoonvader wordt. Je ziet hoe Mozes de schapen weidt en hoe hij daar bij een brandende braamstruik de opdracht van God krijgt om de Israëlieten uit Egypte te bevrijden. Dan zie je ook nog dat hij met zijn familie wegtrekt naar Egypte.
4 (Botticelli)
De duivel probeert hier als een bejaarde man Jezus te verleiden om zijn eigen verlangens en wensen te doen in plaats van de wil van God. Je ziet op twee plaatsen waar hij dat probeert. Uiteindelijk zie je rechts hoe Jezus de duivel tenslotte verjaagt. Hij verliest dan zijn mantel en valt van de berg af.
De volgende schilderijen zijn ‘
De tocht door de Schelfzee’ en
‘De roeping van de eerst apostelen’.
5 (Rosselli en d'Antonio)
Hier is de tocht door de Schelfzee van de Israëlieten en de verdrinking van de Egyptenaren te zien. Rechtsachter proberen Mozes en zijn broer Aaron de farao te overreden het volk te laten gaan. Na 10 plagen, mogen ze gaan. Met zijn staf splijt Mozes het water. Als de Israëlieten er door zijn, sluit het water zich, de Egyptenaren verdrinken. Links staat het volk met Mozes met zijn staf en daarnaast de profetes Miriam, die God dankt. Zij is een zus van Mozes.
6 (Ghirlandaio)
Op dit schilderij worden de eerste apostelen geroepen. De roeping van Petrus en Andreas is in 2 stappen afgebeeld. Linksachter zie je hoe Jezus hen aanspreekt, terwijl ze hun netten uitgooien om te vissen. Vooraan zie je nog eens dat Jezus hen aanspreekt om hem te volgen. Rechtsachter zie je ook nog dat Johannes en Jacobus worden geroepen. Zij zijn met hun vader Zebedeus aan het vissen.
De volgende schilderijen hebben als centraal thema de roep om gehoorzaamheid aan God. Het gaat dan om ‘Mozes met de tafelen der wet’ en
‘De Bergrede’.
7 (Rosselli)
Hier is de overhandiging van de tafelen der Wet te zien. Mozes kreeg van God de opdracht om de berg Sinaï op te klimmen. Hij nam Jozua mee, maar die mocht niet helemaal mee naar boven. Je ziet hem halverwege. Toen Mozes boven was, kwam God in een wolk naar hem toe, en gaf hem 2 stenen tafels met de 10 geboden daarin gegraveerd.
Onder de wolk zie je ook nog een afbeelding van het beloofde land, Kanaän, waarnaar de Israëlieten onderweg waren.
Terwijl Mozes op de berg is, maakt het volk een beeld van een gouden kalf, dat ze kunnen aanbidden, omdat ze vinden dat Mozes te lang wegblijft.
Als Mozes weer beneden komt, en het volk met het Gouden Kalf ziet, gooit hij de stenen kapot. Dat zie je linksonder. Mozes straft dan het volk en gaat opnieuw de berg op. Hij krijgt dan 2 nieuwe stenen tafels.
8 (Rosselli)
Dit is de Bergrede. In het midden zie je Jezus, die de Bergrede uitspreekt tegen de menigte. Rechtsonder geneest hij een melaatse.
In ‘
De opstand van Korach, Datan en Abiram’ en
‘de Uitverkiezing van Petrus als leider van de Kerk’ gaat het om de uitverkiezing van een leider, en het erkennen van diens gezag.
9 (Botticelli)
Dit is de opstand van Korach, Datan en Abiram en nog 250 Israëlieten. Zij komen in opstand tegen het gezag van Mozes en zijn broer Aäron. Hij was de hogepriester.
Links zie je Jozua, die een menigte tegenhoudt, die probeert Mozes te stenigen. In het midden staat Aäron met een mijter op. Hij wordt belaagd door een menigte die ruziemaakt over zijn priesterschap. Rechts staat Mozes, die de volgende tekst uitspreekt:
28Mozes zei: ‘Nu zult u inzien dat het de HEER is die mij gezonden heeft om alles te doen wat ik heb gedaan, en dat het niet uit mijzelf is voortgekomen. 29 Sterven deze mensen op de manier waarop iedereen sterft, treft hen hetzelfde lot als ieder ander, dan heeft de HEER mij niet gezonden. 30 Maar als de HEER iets laat gebeuren dat nog nooit gebeurd is, als de aarde haar mond openspert en hen met al hun bezittingen opslokt en zij levend in het dodenrijk afdalen, dan zult u inzien dat die mannen de HEER hebben afgewezen
Vervolgens spleet de grond onder hun voeten en werden Korach, Datan en Abiram opgeslokt, samen met hun familie.
De boog op de achtergrond is de Boog van Constantijn. Deze staat in Rome.
10 (Perugino)
Hier is de overhandiging van de sleutels van het ‘Koninkrijk der Hemelen' te zien. Petrus ontvangt deze sleutels van Jezus, de andere discipelen en andere mensen kijken toe. In de rechtse groep staan ook Perugino zelf, en de architect van de sixtijnse kapel, Giovanni dei Dolci. Door katholieken wordt dit gezien als de instelling van het pausschap, waarbij Petrus dan de eerst paus is.
18 En ik zeg je: jij bent Petrus, de rots waarop ik mijn kerk zal bouwen,
en de poorten van het dodenrijk zullen haar niet kunnen overweldigen. 19 Ik zal je de sleutels van het koninkrijk van de hemel geven, en al wat je op aarde bindend verklaart zal ook in de hemel bindend zijn, en al wat je op aarde ontbindt zal ook in de hemel ontbonden zijn.’
De overdracht van sleutels is natuurlijk niet letterlijk bedoeld. Toch wordt Petrus sindsdien in de beeldende kunst met sleutels afgebeeld.
De tempel in het midden is de tempel van koning Salomo. Dit is vreemd, want deze stond in Jeruzalem en volgens Mattheüs vond deze scene plaats in Caesarea.
De laatste 2 fresco’s,
‘de Laatste daden van Mozes’ en
‘Het laatste avondmaal’ gaan over de dood van beide personen.
11 (Signorelli)
Hier zijn de laatste daden en dood van Mozes te zien. Rechtsvoor houdt hij een laatste prediking. Aan zijn voeten staat de Ark van het Verbond met daarin de stenen tafelen met de wet. Rechtsvoor geeft hij zijn leidersstaf door aan zijn opvolger Jozua. Bovenin is Mozes met een engel en krijgt hij het beloofde land te zien, wat hij nooit zou bereiken. Hij is op de berg gestorven en na zijn dood heeft God zelf hem begraven, en niemand weet waar zijn graf is.
12 (Rosselli).
Dit fresco laat het laatste avondmaal van Jezus met zijn discipelen zien. Er achter in de ramen, zie je van links naar rechts: Drie slapende discipelen –Petrus, Johannes en Jacobus- , en Jezus, terwijl hij bid. Voor zijn dood gaat hij namelijk een berg op om te bidden. Hij vraagt deze 3 discipelen om te waken, maar zij vallen 3 keer in slaap.
Daarnaast zie je de gevangenneming van Jezus. Judas verraadt Jezus met een kus. Op de voorgrond hakt Petrus een oor af van Malchus, een dienaar van de hogepriester.
In het 3e raam is de kruisiging afgebeeld.