Woltersum – Nederlands Hervormde Kerk

Midden in het dorp Woltersum staat de Nederlands Hervormde Kerk. Dit overwegend negentiende eeuwse bouwwerk herbergt een aantal overblijfselen van oudere datum. In 1964 werd tijdens het opknappen van de preekstoel een bijzondere ontdekking gedaan. “…De meulen “Fram”doar vlak bie diek
Dei is een lust veur ’t oog.
De fuut, dei op de toren stait,
Holt fier zien kop omhoog…”.

De parochie van Woltersum

Hoe oud de parochie van Woltersum is, is niet bekend. Wel weet men dat er in het jaar 1283 een parochie bestond. Er was ook een kerkgebouw, dat wordt omschreven als groot en ruim met een koor in de vorm van een halve maan. Deze kerk hoorde niet tot de oudste van de provincie, want er werd voor de bouw geen gebruik gemaakt van tufsteen. Tufsteen was een grijze natuursteen afkomstig uit het Eiffelgebergte. We zien het vooral terug in bouwwerken van voor 1200, de tijd dat er nog geen bakstenen werden gebruikt..

1765 nieuwe kerk

In 1765 was de kerk in een dusdanig slechte staat, dat de regering van Groningen besloot deze af te breken. Alleen het koor bleef in stand. Er kwam een veel kleinere kerk voor in de plaats, die aansloot op het bestaande koor. De toren, een zwaar vierkant geval, stond los van het kerkgebouw (aan de oostkant). Vermoedelijk is tijdens de afbraak ook het orgel verdwenen. Een gedenksteen met jaartal van deze verbouwing is nu terug te vinden in de westgevel tussen twee spitsboogvensters.

1837 verbouwing kerk

Aanpassing kerkgebouw

In de jaren 1837 en 1838 werden kerk en toren onder leiding van architect Pieter Kuipers, verbouwd. De verbouwing werd uitgevoerd door aannemer Willem Reinders uit Woltersum. Met twee traveeën werd de kerk naar het oosten verlengd. Voor de verbouw werden oude bouwmaterialen hergebruikt.

Koor en toren afgebroken

Het koor en de toren waren te bouwvallig om te herstellen en werden daarom afgebroken.

Nieuwe situatie

De kerk zelf is een onregelmatig zaalgebouw met een zadeldak tussen sluitgevels. De nieuwe toren is deels ingebouwd. De onderbouw van de toren is vierkant, daarna volgt een ingezwenkte overgangsgeleding met daarboven een achtkante klokverdieping met naaldspits. Men kan de kerk binnengaan via de rondbogige toreningang, maar ook via een aangebouwd portaal aan de zuidzijde. Boven de hoofdingang is een gedenksteen te zien met de tekst “Gebouwd in den Jare 1838”. De kerk als geheel is vergeleken met het oorspronkelijke middeleeuwse gebouw een halve slag gedraaid.

Bijzondere vondst

Toen men het koor afbrak, werden in de kelder overblijfselen van drie doodskisten ontdekt. Waarschijnlijk ging het hier om een grafkelder van de bewoners van het Glimmerhuis, een borg die bij Woltersum heeft gestaan.

Klokken

Oude klokken

In de oude toren hingen oorspronkelijk twee klokken. In 1838 werd één daarvan, daterend uit begin vijftiende eeuw verkocht. De andere klok dateerde uit 1415. Men wilde deze graag behouden voor de nieuwe toren, maar de ring waaraan de klok moest hangen was versleten en zou te weinig draagkracht hebben.

Nieuwe klok

Zo kwam er een nieuwe klok, gemaakt door Bergen en Zoon uit Midwolde. De inwoners van Woltersum mochten een spreuk bedenken, die op de klok zou worden gegraveerd. Gekozen werd de spreuk van de heer B.J. Graatsma (1816-1898):
O, dat mijn luide stem alom
De christenen ter kerke trekke
En hun daar in dat heiligdom
Het Godlijk woord ten zegen strekke.

Verder kwam er op te staan:
”In den jare 1838 ben ik hergoten ten dienste der Hervormde Gemeente van Woltersum door A.H. v Bergen en Zoon te Midwolde”.

Tweede Wereldoorlog

Helaas is ook deze klok ter ziele. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de klok door de bezetter gevorderd. Toen er voor een nieuwe klok werd gekozen, kwam daarop de oude spreuk in iets gewijzigde vorm terug.

1874 nieuwe toren en andere verbouwingen

In 1874 werd de toren vertimmert en werd er een lijkenhuisje gebouwd.

Windwijzer

Op de naaldspits staat een windwijzer. Dit zou een fuut zijn, hoewel ook wel wordt beweerd, dat het een eend is. Waarschijnlijk staat de watervogel symbool voor het lage gebied, dat vaak onder water stond. In 1794 zou het dorp in de winter alleen per boot te bereiken zijn geweest.

Nieuwe toren

Op de plek waar zich eerst het koor bevond, werd nu een nieuwe toren gebouwd. Het werd een nieuwe toren gebouwd van het materiaal van de oude.

Andere vernieuwingen

Er kwamen nieuwe vensters in het gebouw. De oude preekstoel werd verplaatst naar het westeinde van de kerk en een deel van de zolder werd vernieuwd. De eerste preek na de verbouwing werd gehouden op 8 juni 1838 door dominee Wibrandus Gerardus Reddingius. In 1894 kreeg de kerk een nieuw orgel, een klavier met 12 registers gebouwd door de firma Van Oeckelen uit Harendermolen.

1964 vondst bijzondere beschilderde panelen

In 1964 moest de oude eikenhouten preekstoel worden opgeknapt. Daarbij ontdekte men bij toeval oude schilderingen uit de periode voor de reformatie (16e eeuw). De panelen werden ontdekt onder een laag zwarte verf en meerdere andere lagen. Het betrof schilderingen uit de Roomse tijd, die na de kerkhervormingen verboden werden. De schilderingen dateren uit 1530. Natuurlijk zijn deze panelen na de vondst gerestaureerd.

Voorstellingen

Te zien zijn, een voorstelling van de geseling van Christus aan de martelpaal. Links en rechts van hem staat een soldaat. Onderaan de afbeelding is een andere soldaat bezig is het kleed van Christus te verdobbelen. Op een ander paneel is Pilatus te zien naast de gebonden en met doornen gekroonde Christus. Pilatus, die zijn opgeheven handen in onschuld heeft gewassen. Verder valt de kruisiging te zien, waarbij ook Maria Magdalena en Johannes zijn te onderscheiden. De afbeelding op het voorpaneel is niet herkenbaar.