Schilderkunst: "De schreeuw" van Edvard Munch

Schilderkunst: "De schreeuw" van Edvard Munch "De schreeuw" is een kunstwerk van de schilder Edvard Munch. Dit schilderij heeft niet altijd deze naam gehad; bij onthulling heette het werk "de wanhoop". Het schilderij is gemaakt in 1893 en de gebruikte materialen bestonden uit olieverf, tempera en pastel. "De schreeuw" behoort tot het expressionisme en is een wereldwijd bekend kunstwerk.

De voorstelling en de betekenis

Dit schilderij geeft een figuur weer die zich op de voorgrond bevindt. Dit figuur is duidelijk in paniek gezien de gezichtsuitdrukking, de handen die naar het gezicht grijpen en de grillige vormen die het lichaam van dit figuur heeft. Zijn ogen zijn wijd opengesperd en uit zijn mond lijkt een echte – voor ons geluidloze – schreeuw te komen. Deze figuur bevindt zich op een brug waar het water hard onderdoor lijkt te stromen. Het water heeft evenals de figuur een onheilspellend en grillig karakter door de vele golvende lijnen. Op de brug lopen ook twee andere personen; zij zijn donker afgebeeld en vallen hierdoor niet erg op. De lucht is rood en is tevens golvend van structuur; dit geeft een dramatisch effect aan het gehele tafereel. De rest van de omgeving is zonder detail en oogt erg chaotisch. Dit komt erg overeen met de uitstraling van de figuur op de voorgrond.

Het kleurgebruik in het werk lijkt te duiden op een avond met het avondrood in de lucht en het donkere water. Echter, het kleurgebruik is niet natuurlijk; een lucht met avondrood is nooit zo fel van kleur als in dit schilderij. Wat opvalt aan het kleurgebruik is dat de kleuren echt in elkaar overvloeien en een geheel vormen. Hierin zijn de elementen aarde, lucht en water te herkennen. Er is eigenlijk geen sprake van strakke lijnen – behalve bij de brug. De brug bevat wel rechte en strakke lijnen. Wat opvalt aan de compositie in dit schilderij is de afsnijding die te zien is aan de linkerkant. De onopvallende persoon op de brug staat er maar net op en bij de schreeuwende figuur op de voorgrond mist het onderlichaam. De figuur op de voorgrond lijkt ten einde raad te zijn en schreeuwt om hulp of verlossing. Het valt op dat niet alleen de figuur schreeuwt, maar ook de omgeving. Het schilderij geeft een onmiddellijk gevoel van drama weer. De golvende natuur om de figuur heen zou veroorzaakt kunnen worden door de schreeuw van de figuur.

De wijze van maken

Er is veel gebruik gemaakt van lichtval in het schilderij. Dit is te zien aan de lucht die veel rood uitstraalt en op de reling van de brug is deze rode gloed van de lucht wederom zichtbaar. Ook op het wateroppervlak en op het schreeuwende figuur. Opvallend zijn de verschillende materialen en technieken die zijn gebruikt. Hier en daar vind je een vluchtige toets van het penseel; bijvoorbeeld bij de twee personen op de brug. In feite zijn het twee vlekken maar zij suggereren dat er twee personen lopen. Ook is er gekrast in het materiaal. Dit is te zien in het water. De kleuren zijn bewust gekozen. Er is zowel gebruik gemaakt van warme als koude kleuren. Deze twee soorten zijn contrasterend en zijn haast met elkaar in gevecht. De kleuren ogen ook vrij helder. Dit komt onder andere door de witte penseelstreek die hier en daar in het schilderij te herkennen is.

De bedoeling van de maker

De schreeuwende figuur op de voorgrond belichaamt eigenlijk Edvard Munch zelf. De Schreeuw is een onderdeel van meerdere schilderijen die hij in een periode van zijn leven heeft geschilderd. In zijn privéleven ging het niet van een leien dakje; hij verwoordde zijn gevoel van zijn relatie met Millie Thaulow in verscheidene doeken. De Schreeuw was het werk dat hij maakte toen deze relatie definitief was beëindigd. De Schreeuw toont in feite een angstvisioen. Munch zag zichzelf met twee vrienden lopen langs de weg. De zon ging onder en de lucht werd bloedrood. Een schreeuw weerklonk door de natuur. Het werk ademt onmacht, depressiviteit, radeloosheid, grilligheid en wanhoop.

Munch heeft zelf het volgende gezegd over "De Schreeuw":

I was walking along a path with two friends
the sun was setting
I felt a breath of melancholy
Suddenly the sky turned blood-red
I stopped and leant against the railing,
deathly tired
looking out across flaming clouds that hung
like - blood and a sword over the
deep blue fjord and town
My friends walked on -
I stood there trembling with anxiety
And I felt a great, infinite scream pass
through nature.


Voor wie het is gemaakt

Vermoed wordt dat Munch dit schilderij met name voor zichzelf heeft geschilderd. Hij schilderde iets wat hij heeft gezien; een angstvisioen dat hij had. Vorige eeuw werd De Schreeuw gezien als symbool voor een wereld die geen raad meer weer met de snelle ontwikkeling van de maatschappij en de nieuwe eeuw die voor de deur staat.

Relevantie, functie en zin met betrekking tot de tijd waarin het werk is ontstaan

Het werk is gemaakt aan de vooravond van een nieuwe eeuw. Dit was waarschijnlijk niet de directe bedoeling van Munch zelf, maar wel wat zijn medemens terugzag in dit werk. Het geeft de onzekerheid aan van een nieuwe eeuw. Men vraagt zich af wat er in de nieuwe eeuw zal gaan gebeuren en dit uit zich in de radeloosheid van De Schreeuw.

Redenen waarom dit werk tot het expressionisme wordt gerekend

Dit schilderij is overduidelijk geschilderd vanuit het gevoel – een belangrijk kenmerk van het expressionisme. De figuur die in paniek naar zijn hoofd grijpt en schreeuwt – net als de natuur – heeft een typisch expressionistisch karakter. De kleuren zijn onnatuurlijk en ook dit is een kenmerk van het expressionisme; het kleurgebruik is meer bedoeld om de emotie die het schilderij heeft kracht bij te zetten en niet zozeer voor een realistische weergave.

De relatie met andere kunststromingen

In dit werk zijn ook kenmerken van het impressionisme te herkennen. Dit is ook niet erg vreemd aangezien het expressionisme een reactie is op het gevoelloze en weinig betekenende impressionisme. Concreet zijn er ook enkele kenmerken van het impressionisme te herkennen:
  • De fotografische afsnijding in het werk. De brug is afgesneden evenals het onderlichaam van de figuur op de voorgrond en de linkerfiguur op de achtergrond;
  • Een snelle toets, wat een chaotisch beeld geeft.

De waardering

In de tijd dat het schilderij is gemaakt, zag de mens het vooral als een symbolische weergave van de nieuwe eeuw die voor de deur stond. Men wist niet wat hen te wachten stond. Bijvoorbeeld: zou er weer een oorlog komen?

Na de dood van Edvard Munch werd het schilderij immens populair. Er werden vele reproducties gemaakt die als warme broodjes over de toonbank gingen. Ook in de media werd De Schreeuw gebruikt; het bekende filmkarakter “Scream” is gebaseerd op dit schilderij. In 1994 werd zelfs voor het eerst een van de versies van De Schreeuw gestolen. In 2004 gebeurde dit nogmaals met een andere versie ervan.
© 2012 - 2024 Kim-89, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De Schreeuw - Edvard Munch (1863-1944)De Schreeuw - Edvard Munch (1863-1944)De Schreeuw van Edvard Munch is een schilderij dat eigenlijk iedereen wel kent. Maar wat is nu eigenlijk het verhaal era…
Edvard Munch: het expressionismeEdvard Munch: het expressionismeEdvard Munch wordt veelal bewonderd vanwege zijn zeer intense en aangrijpende schilderijen, waarvan `De Schreeuw` het be…
Expressionisme 1905 - 1940Expressionisme 1905 - 1940Het expressionisme is een stroming in vooral kunst en literatuur in Europa, vanaf 1905 tot 1940. Het woord "expressionis…
1912: Bezoekers verward op eerste expositie moderne kunst1912: Bezoekers verward op eerste expositie moderne kunst100 Jaar geleden, in 1912 werd een van de meest invloedrijke tentoonstellingen van moderne kunst georganiseerd: Sonderbu…

Schilderkunst: "Guernica" van Pablo Picasso"Guernica" is een schilderij van de schilder Pablo Picasso. Het schilderij is gemaakt in 1937 en behoort tot het kubisme…
Origami: KraanvogelOrigami is de kunst van het vouwen van papier. Hiermee kun je heel veel verschillende figuren en dieren maken. Het is ni…
Bronnen en referenties
  • Munch Museum
Kim-89 (37 artikelen)
Gepubliceerd: 16-04-2012
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Kunst
Bronnen en referenties: 1
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.