De invloed van 19e eeuwse engineers op moderne architectuur

De ijzeren constructies die veelvuldig in de 19e eeuw werden gebouwd door de engineers, waren bedoeld om de sterke groei in stedelijke populaties aan te kunnen. Zo bouwde men bruggen, treinstations, markthallen e.d. Hoewel deze ijzeren constructies niet bedoeld waren om schoonheid uit te stralen, zouden ze toch esthetisch ongeëvenaard blijken. Vanuit deze stalen constructies sijpelde de invloed van ijzer door naar de rest van de architectuur en zou het leidden tot moderne gebouwen, zoals wolkenkrabbers.

Ijzeren constructies uit de 19e eeuw

In de 19e eeuw werden er al veelvuldig ijzeren bruggen gebouwd met de duidelijke en doorzichtige constructie die men toen al zo mooi vond. Het gaf de bruggen een technologisch uiterlijk zonder af te doen aan esthetische aspecten van design. Onbedoeld hadden de toenmalige engineers kunst gecreëerd.

Suspension bridge

Naast de ijzeren bruggen die gebruik maakte van bogen, werden er ook andere bruggen gebouwd “suspension bridge” heten deze. Die zijn gebaseerd op het chinese idee om bruggen op te hangen aan stalen kettingen. De eerste brug die hiervan gebruik maakte in Europa werd over de rivier Tees gezet in de 18e eeuw. Deze brug was echter zo onprettig, dat men er zestig jaar lang geen nieuwe “suspension bridge”bouwde, totdat James Finley een nieuwe start maakte met dit soort bruggen in Amerika.

De ontwikkeling van suspension bridge ging snel na Finley; hijzelf bouwde er acht tussen 1801 en 1811. In Engeland begon men pas weer aan de suspension bridge in 1815. De mooiste brug van dit type is waarschijnlijk de Clifton Suspension Bridge in Bristol. Het lijkt wel alsof de schoonheid van dergelijke structuren niet toevallig kan zijn. De pure functionele energie draait in een prachtige curve om de beide oevers te overspannen. Niet een ding is teveel, er zijn geen vormen die afdoen aan het geheel. De grote pilonnen waaraan de kabels hangen, geven een prachtig contrast aan de doorzichtigheid van de ijzeren constructie. Zodra men echter bij andere bruggen bewust bezig ging met de schoonheid van dergelijke bruggen en men bij de bruggen ook echt probeerde om kunst te maken, werden bruggen minder mooi.

Waar ijzeren kolommen gebruikt werden in kerken en publieke gebouwen, kan gesteld worden dat men nog steeds het materiaal gebruikte voor praktische in plaats van esthetische redenen. Dit ging echter ook in Engeland veranderen, en daarna in andere landen, onder invloed van de prachtige ijzeren constructies van de engineers.

Ijzer en glas

Ijzer en glas hebben duidelijke voordelen voor bijvoorbeeld markthallen en treinstations. De groei van de bevolking in de steden zorgde ook dat er behoefte was aan dergelijke gebouwen.

Koepels werden nu ook vaker gemaakt met ijzer en glas. Het eerste voorbeeld hiervan was de Halles au Blé in Parijs, gebouwd in 1811. Hierdoor kwam er altijd evenveel daglicht binnen in het gebouw. Ook “conservatories” werden nu gebouwd met dergelijke koepels. Tegen 1830 bestonden er in Engeland al redelijk wat “broeikassen” met dergelijke koepels. Deze ontwikkelingen zorgden uiteindelijk voor de bouw van het Crystal Palace in 1851.

Crystal Palace (gemaakt door Paxton, 1851)

Crystal Palace is het perfecte voorbeeld van ijzer/glas architectuur uit het midden van de 19e eeuw, dit komt mede dankzij de enorme grootte van het geheel (groter dan het paleis in Versailles), maar ook door de afwezigheid van alle materialen behalve ijzer en glas en het gebruik van een prefab idee (panelen werden elders gemaakt en bij de bouw in elkaar gezet op locatie)(door de prefab kon het gebouw in de ontzettend korte tijd van 10 maanden gebouwd worden).

De schoonheid van metaal en glas had de aandacht getrokken van progressieve Victorianen en van het grotere publiek. In de vakbladen van architecten heerste er een felle discussie over het gebouw en het gebruik van metaal en glas.

Pugin haatte het gebouw bijvoorbeeld. Hij noemde het “het Glazen Monster”.

Ruskin noemde het een broeikas, groter dan welke broeikas dan ook en vond het een bewijs dat het dus onmogelijk was om iets moois te maken van ijzer. Dat is raar, want in 1849 suggereerde hij nog dat er wellicht een nieuw systeem van architectuurwetten ontwikkeld moest worden dat gericht was op het bouwen met ijzer.

De oppositie tegen dit negatieve geluid kwam van de Cole circle. Matthew Digby was de spreekbuis op het gebied van ijzeren architectuur binnen de Cole circle. Hij zei dat het moeilijk was geworden om te bepalen waar civil engineering eindigde en architectuur begon. De nieuwe bruggen noemde hij “wonders of the World”.

De treinstations uit die tijd waren het terrein waar engineering en architectuur echt bij elkaar kwamen.

De maatschappij was simpelweg in verwarring; men was verward tussen de sociale en esthetische overwegingen die gemaakt moesten worden bij het bouwen, critici waren wat verward.

Viollet-le-Duc

Viollet-le-Duc komt tegen de tweede helft van de 19e eeuw in beeld. Dit was een persoon die zeer invloedrijk was, net zoals Pugin. Hij was eerst restaurateur van oude kathedralen, maar nu ook een radicale politicus en een geleerde architectuur historicus. Hij verdedigde de gotische 13e eeuw als een eeuw van “de mensen”, maar verdedigde ook het gebruik van ijzer in architectuur en constructies. “making use of these means with a view to the adoption of architectural forms adapted to our times”. Hiermee bedoelt hij dat we de ijzer moeten gebruiken in een vorm die past bij de huidige tijd, in plaats van ijzer te gebruiken in oudere stijlen van architectuur. Viollet-le-Duc wilde zware Victoriaanse gebouwen maken met gedecoreerde ijzeren ondersteuningen.

De engineers en de Eiffeltoren

Het stoppen met het gebruik van oude architectuurelementen, zoals Viollet wilde, kwam niet vanuit de architecten zelf, maar kwam meer vanuit de engineers. De late 19e eeuw zou dan ook het tijdperk van hun triomf zijn. In deze tijd werd bijvoorbeeld door Gustave Eiffel de Eiffeltoren gebouwd in 1890. Dat was toen het hoogste gebouw ter wereld en zou dit nog blijven tot zelfs iets na de eerste wereldoorlog.

De Eiffeltoren zou nooit gebouwd zijn als staal nog niet gewoon was in architectuur. Vanaf 1890 kan men dan ook niet meer naar gebouwen kijken zonder het gebruik van staal hierbij in beschouwing te nemen. Wolkenkrabbers laten dit perfect zien; zonder staal zijn deze gebouwen niet mogelijk. Het begrip wolkenkrabber is alleen van toepassing op gebouwen waarbij een “skelet” constructie gemaakt is waarop de muren rusten. Om wolkenkrabbers mogelijk te maken moest trouwens ook de lift worden uitgevonden, in 1852.