Tentoonstelling Sissi, sprookje & werkelijkheid

Vrijwel iedereen kent Sissi, keizerin Elisabeth van Oostenrijk (1837–1898); al is dat misschien wel vooral vanwege de romantische films over haar leven uit de jaren 50, waarin Romy Schneider haar personage speelde. Hierdoor lijkt het leven dat Sissi leidde vele malen mooier dan dat het in werkelijkheid was. Achter het sprookje van de jonge Beierse prinses, die op 16-jarige leeftijd trouwde met de haar aanbiddende keizer Franz Joseph van Oostenrijk, schuilt een leven vol eenzaamheid en verdriet. De tentoonstelling Sissi, sprookje & werkelijkheid vertelt over zowel de mooie als de minder mooie aspecten in het leven van de legendarische keizerin Elisabeth van Oostenrijk. Sinds jaar en dag worden er in de kerstperiode de drie nostalgische Sissi films - met Romy Schneider en Karlheinz Böhm in de hoofdrollen - op de Nederlandse televisie uitgezonden. Deze films die in de jaren 1957 tot en met 1959 zijn opgenomen schetsen vooral het sprookjesachtige beeld van de beeldschone 16-jarige prinses Elisabeth van Beieren die in het huwelijk treedt met keizer Franz Joseph van Oostenrijk. Over de schaduwzijde van haar leven aan het Oostenrijkse hof komt vrij weinig in de films naar voren. De tentoonstelling “Sissi, sprookje & werkelijkheid” zal een realistischer beeld weergeven van het leven van Sissi, de keizerin van Oostenrijk. De tentoonstelling is te bezichtigen van 10 april tot en met 27 september 2015 in Paleis Het Loo te Apeldoorn en is de grootste tentoonstelling over Sissi die er ooit buiten Oostenrijk heeft plaatsgevonden.

Elisabeth van Beieren

Sissi werd op 24 december 1837 als Elisabeth Amelie Eugenie in München geboren. Ze was hertogin in Beieren en prinses van Beieren uit het Huis Wittselsbach. Door haar lieflijke karakter en uiterlijk was ze algemeen bekend onder de naam Sissi, zoals ze al door haar familie werd genoemd. Met deze naam ondertekende ze ook haar brieven aan intimi.

Familie en jeugd

Sissi was de tweede dochter van hertog Maximiliaan Joseph in Beieren (1808-1888) en prinses Ludovika (1808-1892), de dochter van koning Maximiliaan I Joseph van Beieren. Sissi had in totaal negen broers en zussen: Lodewijk Wilhelm (1831-1920), Wilhelm Karl (1832-1832), Helene Caroline Therese (1832-1890), Karl Theodoor (1839-1909), Marie Sophie Amalie (1841-1925), Mathilde Ludovika (1843-1925), Maximiliaan (1845-1845), Sophie Charlotte Augustine (1847-1897) en Maximiliaan Emanuel (1849-1893); samen met hen bracht ze haar gelukkige kindertijd door. Het gezin woonde aan de Ludwigstrasse 8 in München, maar bezat ook een zomerverblijf aan de Starnberger See: Schloß Possenhoven. Haar ouders hadden als hertogelijke familie geen verplichtingen aan het Beierse hof, waardoor hun kinderen onbekommerd konden spelen en ravotten en zo kreeg Sissi een bijzonder zorgeloze en liberale opvoeding van haar vader.

Franz Joseph en Het Weense hof

Toen Sissi vijftien was, ging ze met haar moeder en oudere zus Helene, ook Nene genoemd, op reis naar het Oostenrijkse Ischl (het huidige Bad Ischl). Dit was ter gelegenheid van de drieëntwintigste verjaardag van hun neef Franz Joseph, keizer van Oostenrijk en het was de bedoeling dat Helene zijn aandacht zou trekken. Echter viel Franz Joseph voor Sissi en trouwde hij op 24 april 1854 met haar in de Augustinekerk te Wenen. Vanaf het begin had Sissi al moeilijkheden met haar leven aan het Weense hof, waar ze zich vooral in haar vrijheid beperkt voelde. Ze kon zich absoluut niet vinden in de Habsburgse hofetiquette en lag voortdurend in de clinch met haar schoonmoeder, aartshertogin en tante Sophie.

Huwelijk en kinderen

Sissi en Franz Joseph kregen vier kinderen: aartshertogin Sophie (1855-1857), aartshertogin Gisela (1856-1932), de ongelukkige kroonprins Rudolf (1858-1889) en Marie Valerie (1868-1924). Sissi mocht zich van haar schoonmoeder niet met de opvoeding van haar kinderen bemoeien, wat leidde tot problemen tussen haar en Franz Joseph. Na de geboorte van Rudolf ging het met hun huwelijk steeds slechter en pleegde Franz Joseph zelfs regelmatig overspel.

Reizen en ontvluchten

Sissi ontwikkelde een passie voor reizen. In eerste instantie reisde ze veel naar Hongarije en haar sympathie voor het land was er ondermeer de aanleiding voor dat Franz Joseph en zij in 1867 tot koning en koningin van Hongarije werden gekroond. Later waren het haar gezondheidsproblemen die ervoor zorgden dat ze op Madeira en Corfu verbleef. Op Corfu liet ze nog een slot - het Acheillon - bouwen. Toen ze eenmaal hersteld was maakte ze met Frans Joseph nog een reis door Italië. Op middelbare leeftijd ging ze vooral op reis om weg te vluchten van haar verplichtingen, omdat ze vond dat ze te oud en niet meer mooi genoeg was om zich aan het publiek te tonen.

Het einde van Sissi’s leven

Nadat haar zoon Rudolf in 1889 zijn zeventienjarige geliefde, barones Maria von Vetsera, doodde en daarna zelfmoord pleegde, belandde Sissi in een depressie die ze nooit meer te boven kwam. Ze ging nog rustelozer reizen dan dat ze al deed. Op 10 september 1898 werd Sissi in Genève door de Italiaanse anarchist Luigi Lucheni met een geslepen vijl doodgestoken. Sissi was overigens niet op slag dood; ze werd enige tijd later pas op haar hotelkamer in hotel Beau Rivage door de artsen dood verklaard. De vijl had een wond aan haar hart veroorzaakt, wat haar uiteindelijk fataal geworden was. Voor Franz Joseph betekende de dood van zijn vrouw Sissi een enorme klap en als aandenken aan haar stelde hij de Elisabeth-Orde in en liet hij als monument een kerkje op de Schneeberg voor haar bouwen: de Elisabethkirche. In het keizerlijk paleis van Wenen bevindt zich direct naast het appartement van de keizer een Sissi-museum dat vooral in het teken van haar privéleven staat.

Mythische status van een legendarische keizerin

Door de jaren heen heeft Sissi een bijna mythische status opgebouwd, waardoor haar rol in de politiek nogal wat overschat wordt. In de geschiedenis van Oostenrijk wordt ze namelijk slechts zijdelings genoemd. Toch werd ze in de twintigste eeuw een icoon, vergelijkbaar met de Britse prinses Diana: een vrijheidslievende geest in het starre hofceremonieel, maar tegelijkertijd ook een tragisch personage. Haar legendarische leven heeft schrijvers, film- en theatermakers geïnspireerd. Deze producties hebben veel aan de mythe Sissi bijgedragen.

De Sissi films

Vrijwel iedereen kent ze: de Sissi trilogie van Ernst Marischka die steevast elke kerstperiode op de Nederlandse televisie wordt vertoond. Films met Romy Schneider als Sissi en Karlheinz Böhm als Franz Joseph die dateren uit de eind jaren ’50 en die enorm tot de verbeelding spreken.

Sissi (1957)

De eerste Sissi film met toevalligere wijze ook de titel “Sissi” kwam uit in 1957. Het verhaal speelde zich af in zowel het Duitse Beieren, waar Sissi als kind is opgegroeid als in Wenen, waar het leven aan het Oostenrijkse hof zich afspeelde. Deze film toonde het romantische beeld van de jonge beeldschone prinses Elisabeth van Beieren – door haar lieflijke karakter en uiterlijk Sissi genoemd - die in 1854 op 16-jarige leeftijd trouwde met keizer Franz Joseph van Oostenrijk. In het eerste deel van de trilogie werd vooral het verhaal verteld van een ongedwongen meisje dat nadat zij samen met haar broers en zussen van een onbezorgde kindertijd had genoten, van de ene op de andere dag aan het strenge, strakke en saaie leven van het Weense hofprotocol werd overgeleverd.

Sissi – Die junge Kaiserin (1958)

In het tweede deel van de Sissi trilogie ging het verhaal verder waar het in het eerste deel geëindigd was. Alhoewel keizer Franz Joseph zijn vrouw Sissi aanbad, stelde hij zijn plichten aan het Oostenrijkse hof boven alles. Hij bemoeide zich van vier uur ’s ochtends tot laat in de middag meer met staatsdossiers dan met zijn vrouw, al had hij wel meerdere portretten van Sissi in zijn werkkamer uitgestald staan. Sissi moest zich eigenlijk volledig zonder begeleiding zien te redden. Aartshertogin Sophie - de moeder van keizer Franz Joseph - was de aangewezen persoon om haar te begeleiden, maar omdat zij haar eigen leven al in dienst van de monarchie gesteld had, vond zij dat de belangrijkste taken van Sissi het vervullen van officiële verplichtingen en het baren van kinderen waren.

Echter mocht Sissi in principe niet eens haar eigen kinderen opvoeden. Haar verdriet hierover was de aanleiding dat Sissi even terugkeerde naar Beieren, waar Franz Joseph haar al snel achterna kwam met als doel haar weer aan het hof te krijgen. In 1862 was ze terug in Wenen: veel zelfverzekerder, doordat ze zich meer bewust van haar schoonheid geworden was. Vanaf 1863 werd reizen haar passie en verdiepte ze zich in het land, de cultuur en het volk van Hongarije. Ze ging zich steeds meer verwant voelen met zowel het ongerepte land als de vrijheidslievende bewoners. Sissi leerde zelfs vloeiend de moeilijke Hongaarse taal spreken. Door haar toedoen wist ze de moeizame verhouding tussen Oostenrijk en Hongarije na de Hongaarse opstand van 1848 om te buigen naar een verzoening tussen beide landen en zo werden Franz Joseph en zij in 1867 tot koning en koningin van Hongarije gekroond.

Sissi – Die Schiksaljahren einer Kaiserin (1959)

Nadat Franz Joseph en Sissi aan het einde van het tweede deel van de Sissi trilogie koning en koningin van Hongarije geworden waren, werd Sissi in het laatste deel van de trilogie ziek. Ze leed aan een ernstige longaandoening, waardoor ze zich uit Wenen terugtrok om te herstellen op de eilanden Madeira en Corfu. Toen ze uiteindelijk genezen was, ging ze samen met Franz Joseph op rondreis door Italië, waar ze het hart van de in eerste instantie nogal stugge Italianen voor zich wist te winnen.

Na haar ziekte is Sissi eigenlijk nooit meer in de belangstelling verschenen. De festiviteiten rondom het vijfentwintigjarig regeringsjubileum van Franz Joseph in 1873 en hun vijfentwintigjarig huwelijksfeest in 1879 waren voor haar eerdere een publieke verplichting dan een feest. Het vasthouden van haar schoonheid was een obsessie, waardoor ze vanaf 1870 al niet meer geschilderd wilde worden. Ze viel in een diep gat na de tragische zelfmoord van haar zoon Rudolf in 1889 en in 1898 maakte een moordenaar in Genève een einde aan haar leven.

Na de derde Sissi film heeft Romy Schneider nog één keer de rol van Sissi gespeeld. Dit was in 1972 en betrof de wat oudere keizerin Sissi die deze keer niet meer als een zoetsappig en geïdealiseerd personage werd neergezet, maar de Sissi zoals men deze inmiddels ook in het echte leven kende: namelijk met al haar egoïsme en eigenzinnigheid. In 1991 werd haar levensverhaal wederom verfilmd en in 1992 ging de musical Elisabeth in première. Maar toch zijn het de verfilmingen uit de jaren 50 die bepalend waren voor het beeld dat men in het algemeen over de beeldschone keizerin Sissi heeft. Dat haar leven ook een andere kant had, laat de tentoonstelling Sissi, sprookje & werkelijkheid zien.

Tentoonstelling Sissi, sprookje & werkelijkheid

De tentoonstelling is samengesteld door Olivia Lichtscheidl, conservator van het Sissi-Museum en Shloss Shonbrönn in Wenen. De expositie laat het contrast zien tussen het sprookjesachtige beeld dat vooral is gecreëerd door de beroemde romantische films, en de realiteit met depressies, intriges, obsessies en de dood. Door middel van schilderijen, foto’s, filmfragmenten en persoonlijke bezittingen wordt Sissi’s jeugd, haar leven als keizerin aan het Weense hof, haar kroning tot koningin van Hongarije, de obsessie van haar uiterlijk en de mythevorming rond haar personage weergegeven. Daarnaast wordt er speciale aandacht besteed aan Sissi’s bezoeken aan Nederland. Deze tentoonstelling over het leven van Sissi is de grootste die er ooit buiten Oostenrijk heeft plaatsgevonden.

Locatie en openingstijden

De tentoonstelling vindt plaats in Paleis Het Loo aan de Amersfoortseweg te Apeldoorn van 10 april tot en met 27 september 2015 en is van dinsdag tot en zondag te bezoeken tussen 10:00 en 17:00 uur. Op maandag is Paleis Het Loo gesloten, tenzij het een feestdag betreft. Op Koningsdag is het overigens niet open. Een volledig bezoek duurt ongeveer drie uur.

Toegangsprijzen (per persoon)

• 14,50 euro (14 euro online) voor volwassenen
• 5,00 euro voor kinderen en jongeren van 4 tot en met 17 jaar
• 5,00 euro voor houders van een CJP kaart
• 37,00 euro voor een gezinskaart voor 2 volwassenen en maximaal 4 kinderen tot en met 17 jaar
• 13,50 euro vanaf 20 volbetalenden en alleen online geldig
• Gratis voor kinderen tot en met 3 jaar, Museumkaarthouders en Vrienden van Paleis Het Loo
• Voor de tentoonstelling Sissi, sprookje en werkelijkheid geldt een toeslag van 3,00 euro, met uitzondering van kinderen tot en met 3 jaar
• Honden worden niet toegelaten, met uitzondering van blindengeleiden- en hulphonden