De legende van Gilgamesh

De legende van Gilgamesh is een populair verhaal uit het oude Nabije Oosten (Mespotamië, het huidige Irak) en één van de vroegste werken der literatuur. Het verhaal is genoemd naar de gelijknamige held Gilgamesh, een legendarische heerser over de Mesopotamische stad Uruk.

Gilgamesh

In het begin van het gedicht wordt Gilgamesh aan ons voorgesteld als een impopulaire koning, één die zijn soldaten dwong om aan atletische wedstrijden mee te doen en die er op stond dat hij het recht had om met bruiden te slapen op hun eerste huwelijksnacht.
De inwoners van Uruk beklaagden zich bij de goden, en hun antwoord was een gecompliceerd plan. De moedergodin Aruru vormde een nieuw schepsel uit klei, genaamd Enkidu. Enkidu leefde aan de rand van de beschaving, naakt en zonder zijn haar ooit te hebben geknipt.

His locks of hair grew luxuriant like grain,
He knew neither people nor country; he was dressed as cattle are.
With gazelles he eats vegetation,
With cattle he quenches his thirst at the watering place.
With the wild beasts his heart delights in water.

Terwijl de tijd verstreek, ving een jager een glimp op van dit schepsel en ontdekte dat het dieren had vrijgelaten die door de jager gevangen waren. De jager keerde terug naar Uruk om hulp te vragen aan Gilgamesh. Gilgamesh zond hem terug samen met een prostituée genaamd Shamhat. Shamhat deed wat haar was opgedragen en verleidde Enkidu.

Shamhat spread open her garments, and he lay upon her.
She did for him, the primitive man, as women do.
His love-making he lavished upon her.
For six days and seven nights…
When he was sated with her charms,
He set his face toward the open country of his beasts.
The gazelles saw Enkidu and scattered,
The beasts of the open country shied away from him.

Shamhat bedekte Enkidu met wat van haar kleren, en nam hem mee naar Uruk. Zij ontmoetten Gilgamesh in een huis waar net een huwelijk voltrokken was. Gilgamesh stond juist op het punt om gebruik te maken van zijn vermeende recht om met de bruid te mogen slapen.
Enkidu was hierdoor geschockeerd. Hij barricadeerde de deur van het huis en begon een gevecht met Gilgamesh. Uiteindelijk won Gilgamesh het gevecht. Dit bracht hem echter van zijn voorgenomen doel af. Gilgamesh en Enkidu omhelsten elkaar en werden vrienden.

Dit was het begin van een groot aantal avonturen dat zij samen beleefden.

Eén zo’n verhaal is bijvoorbeeld het verhaal waarin de godin Ishtar probeerde om Gilgamesh te verleiden. Gilgamesh weerstond haar pogingen echter, en de godin bezon op wraak. Zij besloot dat Enkidu moest verdwijnen en trof hem met een dodelijke ziekte. Na Enkidu’s dood was Gilgamesh intens verdrietig.

De dood van Enkidu maakte Gilgamesh bewust van zijn eigen sterfelijkheid. Dit maakte dat Gilgamesh op zoek ging naar de onsterfelijkheid.
Gilgamesh zoektocht leidde hem door de oceaan en de wateren des doods naar de enige mensen die door de goden onsterfelijkheid toebedeeld hadden gekregen. Het waren Utnapishtim en zijn vrouw. Gilgamesh vroeg hen hoe het kwam dat zij onsterfelijk waren. Utnapisthtim vertelde het lange verhaal over de Vloed, dat het gehele elfde tablet in beslag neemt van de twaalf tabletten die samen dit verhaal vormen.

Hier is een nauwe relatie te vinden tussen het verhaal over deze Vloed en het Bijbelse verhaal in Genesis 6-9.

De goden hadden besloten om de gehele mensheid door middel van een vloed te vernietigen. Utnaphishtim slaagde er echter in om dit te overleven, door volgens de instructies van de goden een boot te bouwen. Na afloop van de vloed was het eerste dat hij deed een dankoffer brengen.
De geur van geroosterd vlees herinnerde de goden eraan om welke reden de mens in eerste instantie geschapen was: de mens was geschapen zodat de goden niet zelf meer hoefden te werken (tempels bouwen, het land beheren, offers brengen).
Als blijk van waardering hiervoor maakten zij Utnaphistim en zijn vrouw onsterfelijk. Dit vertellende, maakte Utnaphistim duidelijk dat zijn onsterfelijkheid een eenmalige gift was geweest, die niet herhaald kon worden.

Wel wilde Utnaphistim Gilgamesh een aanwijzing meegeven op zijn terugtocht, zodat hij in staat was om een plant op de zeebodem te vinden die zijn jeugdige gestalte in ere zou herstellen. Gilgamesh slaagde erin deze plant te vinden, maar toen hij een verfrissende duik nam, wist een slang hem deze plant te ontfutselen. Deze slang herwon zijn jeugd: de oude huid van de slang liet los en maakte plaats voor een nieuwe huid.

Parallellen met het Bijbelse verhaal Genesis

• In de legende van Gilgmesh zijn een aantal parallellen te vinden met het Bijbelverhaal in Genesis 1-3.
• De aanwezigheid van een slang in combinatie met een plant die voor een soort van een onsterfelijkheid staat,
• De dood is een onvermijdelijk gegeven,
• Door verleiding verliest de mens de paradijselijke staat van eenheid met de natuur: Adam en Eva, maar ook Enkidu verliezen hun perfecte staat en 'degraderen' als het ware tot een onvolmaakt menselijk wezen nadat ze de gevolgen van verleiding hebben ondervonden.
• Onderdeel van die degradatie is het besef naakt te zijn en het plotselinge verlangen om zich te kleden.