De duvelskoele bij Koekange - een sage uit Drenthe

Er bestaan in Drenthe veel oude verhalen over de duivel. Een bekende Drentse sage gaat over de ‘Duvelskoele’. Dit zou een kuil zijn die de duivel ooit in een woedende bui zou hebben gemaakt. Deze kuil kan men niet dichtmaken, want alles wat men erin gooit, verdwijnt in het niets. Deze duivelse kuil zou zich bevinden bij het Drentse dorp Koekange.

Het verhaal van de Duvelskoele

Bij Koekange woonde een arm keuterboertje. Het ging erg slecht met zijn boerderij en eveneens slecht met zijn huwelijk. Zijn vrouw had gezegd dat ze een grote gek moest zijn geweest, toen ze met 'zo'n mislukkeling' was getrouwd. De keuterboer zag het allemaal niet meer zitten. Hij wilde zich zelfs verhangen, maar terwijl hij daar de voorbereidingen voor deed, kwam er een onbekende man naar hem toe lopen.

De onbekende helper

Het leek een zwerver te zijn, of een stroper. De onbekende man weerhield de boer van zijn zelfmoordpoging en verkondigde dat hij hem wilde helpen als knecht op zijn boerderij. Hij hoefde hier geen geld voor te hebben. Er was slechts voorwaarde: op de dag dat de boer geen werk meer had voor de onbekende, dan zou de boer als tegenprestatie iets doen wat de onbekende hem dan zou vragen. De keuterboer ging hiermee akkoord. In de daaropvolgende dagen werkte de onbekende als knecht op de boerderij. Met wonderbaarlijke snelheid en ongekende perfectie volbracht de knecht alle taken die hem werden opgedragen. De boer keek er met verbijstering naar. 'Dit kan niet, hier is iets niet in de haak', dacht hij.

Het geheim

Het was al opgevallen dat de knecht enigszins mank liep. Volgens de meeste versies van dit verhaal was het vervolgens de boer zelf die het grote geheim ontdekte, maar volgens andere versies was het zijn vrouw. In ieder geval kwam men er achter dat de knecht geen gewone voeten had, maar bokkenpoten. Men concludeerde hieruit: hij was geen mens, maar de duivel. En de tegenprestatie die hij op den duur van de boer zou vragen, zou vanzelfsprekend afgrijselijk zijn.

De boer raakte helemaal in paniek. Zijn vrouw kende echter verhalen over listen waarmee men de duivel tegen kon werken. 'Je moet hem een opdracht geven die totaal onuitvoerbaar is, zelfs voor een duivel', zei ze. Welke opdracht gaf de boer vervolgens aan de duivel? In de meeste versies vraagt hij aan de duivel om 'van zand een touw voor de putemmer te draaien; een touw dat zo lang meegaat dat ook m'n kleinkinderen het nog kunnen gebruiken.' In sommige andere versies krijgt de duivel een andere absurde opdracht, of wordt niet exact verteld wat de opdracht was die hij kreeg.

De duvelskoele

De duivel ontstak in woede toen hij de onmogelijke opdracht hoorde. Hij stampte met zijn linkervoet op de grond, 'zo hard, datter een grote koele (kuil) kwamp, vlak noast de putte bi'j 't huus.' Vervolgens was de duivel verdwenen. De grote kuil die hij in zijn woedende bui had gemaakt, was gebleven. Wat men daarna in Koekange ook probeerde, men heeft die kuil nooit dicht kunnen krijgen. Als men er zand in gooide om het gat te vullen, dan zakte dat zand er gewoon in weg; het verdween in het niets. En ook nu, eeuwen later, bevindt die Duvelskoele zich nog steeds nabij Koekange. Maar waar precies? Dat weet niemand meer.

Bron van het verhaal

Zoals gewoonlijk bij sagen (volksverhalen) bestaan er heel veel verschillende versies van dit verhaal. Eén van de bekendste versies is geschreven door Jan Poortman (1897-1984). Hij was onderwijzer en daarnaast één van de invloedrijkste Drentse auteurs. Poortman had grote interesse in historie en in volksverhalen. Hij publiceerde veel in het dialect 'Zuidwest Zuid-Drents' (omgeving Meppel), onder meer in de Meppeler Courant. Zijn werk had een grote populariteit bij de Drentse krantenlezers. Poortmans versie van het verhaal over de Duvelskoele is ook in het dialect geschreven. Het is getiteld 'De streuper'. Poortman heeft verteld dat hij het verhaal over de duivelskuil oorspronkelijk van zijn grootvader heeft gehoord.

De duivel in Drenthe

Pact met de duivel

Van oudsher bestaan er veel verhalen over de duivel in Drenthe. Bekend is bijvoorbeeld de sage over een Drentse schipper die met behulp van de duivel gemakkelijk tegen de stroom in en tegen de wind in kon varen met zijn zeilboot. Een ander bekend verhaal gaat over een luie boerenmeid die elke ochtend uit wilde slapen en daarom een deal sloot met de duivel: die zou elke ochtend haar gedaante aannemen en haar werk doen.

Satan en het vuur

Berucht is het verhaal over ene Jantijn (of Jantien) uit het dorpje Lieving. Zij vertelde dat ze van Satan de onverbiddelijke opdracht had gekregen om het dorp Beilen in brand te steken. Om te voorkomen dat ze die opdracht van de duivel zou uitvoeren, werd ze preventief in de gevangenis van Assen opgesloten.

Worstelen met de duivel

Een ander bekend Drents verhaal gaat over een man die dronken naar bed ging. Middenin de nacht dacht hij dat de duivel naast hem in bed lag. Hij probeerde hem uit bed te duwen. Urenlang worstelde hij met die 'duivel'. Pas toen het buiten licht werd, zag hij waar hij al die uren mee had geworsteld: één van de bokken van deze boer zat in zijn bed.

Duivelsroosters

In Drenthe kent men ook het fenomeen 'duvelsroosters' (of duivelsroosters). Dit waren de roosters die bij de ingangen (poorten) van de kerkhoven lagen. In verschillende plaatsen (waaronder Borger) ging onder het volk het gerucht dat deze roosters bedoeld waren om de duivels buiten het kerkhof te houden. Duivels hadden volgens het volksgeloof immers bokkenpoten en zouden dus niet over zulke roosters kunnen lopen. In werkelijkheid waren die roosters echter gewoon bedoeld om dieren buiten het kerkhof te houden.

Duvelskut

Bij mensen van buiten Drenthe bestond in de vroege middeleeuwen de angst dat veel inwoners van Drenthe 'duivelsaanbidders' waren. Berucht is het verhaal over het hunebed met de bijnaam de 'Duvelskut'. Men beweerde dat de Drentse duivelsaanbidders reizigers van buiten hun streek gevangen namen (merkwaardig genoeg deed men dat met name graag met Brabanders). Vervolgens offerden ze hen in het hunebed de Duvelskut. Eerst moesten de slachtoffers tussen de stenen van het hunebed doorkruipen en werd men besmeurd met uitwerpselen, vervolgens werd men gedood. Volgens de legendes zou de missionaris Bonifatius een einde hebben gemaakt aan deze Drentse praktijken.

Koekange

Het dorp Koekange ligt in het zuiden van de provincie Drenthe. Koekange telt circa 2400 inwoners en bevindt zich ten oosten van de stad Meppel. Het dorp is een onderdeel van de gemeente De Wolden. Koekange is in de middeleeuwen ontstaan als een veenontginningsplek. De plaatsnaam betekent oorspronkelijk 'luilekkerland', wat eigenlijk een nogal cynische benaming is voor een plaats waar het bestaan eeuwenlang verschrikkelijk zwaar was voor de veenarbeiders die er woonden.

De Stilte van Koekange - Max Dendermonde

Het dorp Koekange is bij velen bekend vanwege het boek 'De Stilte van Koekange'. Dit is geschreven door Max Dendermonde en gaat over de nasleep van een drievoudige moord die ooit in Koekange plaatsvond. Het verhaal gaat dat een groot deel van de inwoners van het dorp wist wie die moord had gepleegd, maar dat ze allen weigerden om daar met buitenstaanders, laat staan met de politie over te praten.