De legende van Willem Tell - de appel en de pijl

Heel veel schuttersverenigingen in Europa hebben de naam Willem Tell in hun schuttersnaam. Maar wie is nu eigenlijk die Willem Tell? Deze Zwitser is een ware legende in Zwitserland. De legende gaat dat hij een appel van het hoofd van zijn zoon heeft geschoten en daar staat hij nu nog steeds om bekend. En deze bekendheid heeft gezorgd voor verschillende toneelstukken en een heuse opera-uitvoering. Maar of deze legende ook echt is gebeurd? Niemand durft dit met honderd zekerheid te zeggen.

Inhoudsopgave

• De legende van Willem Tell
• Werkelijkheid of fictie?
• Conclusie

De legende van Willem Tell

Landvoogd Gessler

In het jaar 1307 was Zwitserland in handen van de Oostenrijkers. Onder de Zwitsers waren veel mensen die dit niet zagen zitten en in opstand wilden komen tegen het Oostenrijkse regime. Landvoogd Gessler had het vermoeden dat er iets gaande was in de Zwitserse kantons (provincies) waar hij landvoogd van was. Daarom besloot hij om in het midden van Altdorf (hoofdstad van kanton Uri) op de markt een stok te plaatsen met een Oostenrijkse hertogshoed. Alle lieden die langs die hoed kwamen moesten eerbied tonen aan die hoed alsof de landvoogd zelf daar aanwezig was. Iedereen die geen eerbied toonde aan de hoed werd opgepakt en als verrader bestempeld. Het hele dorp boog eerbiedig voor de hoed, op één man na. Deze man was Willem Tell. Hij weigerde te buigen voor een Oostenrijkse heerser en werd hiervoor dan ook opgepakt en naar de landvoogd gebracht.

De appel
Landvoogd Gessler wist dat Willem Tell een befaamde boogschutter was. Daarom gaf hij Willem Tell een uitdaging. Willem Tell moest met één pijl een appel van het hoofd van zijn zoontje schieten. Natuurlijk was Willem Tell het hier niet mee eens en weigerde deze opdracht uit te voeren. De landvoogd kwam vervolgens met een eis: Willem Tell schoot of de appel van het hoofd van zijn zoon, of de landvoogd zou zowel vader als zoon laten ombrengen. Willem Tell kon hierdoor dus niet anders dan de opdracht van de landvoogd uitvoeren. Buiten op het plein werd Willem Tell een boog gegeven en een koker met pijlen. Hij haalde uit die koker twee pijlen. Hij legde de ene pijl op zijn boog en zijn zoon stond op een andere plek op het plein met de appel op zijn hoofd. Willem Tell spande de boog en schoot de pijl dwars door de appel op het hoofd van zijn zoon. De aanwezigen op het plein juichten na deze overwinning op de landvoogd. Willem Tell had gewonnen. De landvoogd vroeg waarom Willem Tell twee pijlen had gepakt in plaats van één. Het antwoord van Willem Tell was simpel: als de landvoogd besloot zijn zoon alsnog te doden, dan zou de tweede pijl voor hem zijn. Door deze opmerking werd Willem Tell alsnog gevangen genomen.

Ontsnapping van Willem Tell

Diezelfde avond werd Tell met een boot het Vierwaldstättersee (Vierwoudstedenmeer) overgezet naar de gevangenis. Tijdens de boottocht stak er een hevige storm de kop op. De boot zou het niet lang vol gaan houden en volgens alle opvarenden kon alleen Willem Tell hen redden. Zijn boeien werden losgemaakt. Willem Tell nam het roer over en stuurde de boot richting de kust. Toen hij zelf dicht genoeg bij de kust kwam greep hij zijn boog en sprong aan land. (De rots waarop Willem Tell landde wordt tot op heden nog steeds de 'Tellsplatte' genoemd). Toen de bewakers door hadden wat er gebeurde was Willem Tell al verdwenen in de bergen.

Dood van de landvoogd

De volgende ochtend keerde de landvoogd vanuit Altdorf terug naar zijn slot. Hij zou hier alleen nooit aan gaan komen. Tussen de bergen, op een met bos beklede hoogte, werd landvoogd Gessler geraakt door een pijl. Zijn laatste woorden waren: "Dat is Tell zijn pijl." Hierna overleed de landvoogd.

Werkelijkheid of fictie?

Heeft Willem Tell werkelijk bestaan en is deze legende waar? Niemand die het eigenlijk zeker weet. In de historische papieren over Willem Tell is alleen bekend dat hij zou hebben gevochten bij de slag bij Morgarthen in het jaar 1315. Hij zou zijn overleden in het jaar 1354. Hij probeerde een jongetje uit een bergriviertje te redden en zou zijn verdronken. Verder is er eigenlijk helemaal niks over hem bekend.

Chronicum Helveticum

In geschriften van de Zwitserse historicus Aegidius Tschudi (GIlg) uit 1569 is een verhaal gevonden over Willem Tell. Maar of deze gegevens waar zijn is ook nog de vraag. Aegidius stond er om bekend dat hij zijn verhalen deels uit betrouwbare documenten haalde, maar ook een groot deel erbij verzon. Hij schreef vooral over de tijd 1000 tot 1400.

Gottlieb de Haller

Gottlieb de Haller was een geleerde in de achttiende eeuw. Hij las in één van zijn boeken een folkloristisch verhaal uit Denemarken. Het verhaal ging over koning Harald Blauwtand van Denemarken en Vikinghoofdman Toko. Toko moest om zijn leven en dat van zijn zoon te redden een appel van het hoofd schieten van zijn zoon. Deze koning regeerde van 936 tot 987 en regeerde dus al voor Willem Tell was geboren. Volgens Haller was de legende van Willen Tell dus eigenlijk het verhaal van de Vinkinghoofdman Toko. Hij beschreef dit dan ook in Willem Tell, een Deens fabeltje. Het Zwitserse volk accepteerde dit echter niet. Hij werd gerechtelijk vervolgd en zelfs bedreigd. Hierna verklaarde hij dat zijn werk geen historisch werk was maar, een uiting van literaire kunst. Het boek werd vervolgens op de markt van Altdorf verbrand.

Onafhankelijkheidsstrijd

Het verhaal over Willem Tell past perfect in de onafhankelijkheidsstrijd die de Zwitsers jarenlang hebben gevoerd. Sinds 1291 waren er verschillende Zwitserse kantons die zich begonnen af te zetten tegen het Habsburgse rijk. Het kanton van Willem Tell (Uri) was één van de drie kantons dat zich afzette tegen de overheerser. Op 1 augustus richtten de kantons Schwyz, Unterwalden en Uri het Zwitserse eedverbond op. De datum 1 augustus is tot vandaag de dag (2019) de nationale feestdag van Zwitserland.

Conclusie

Er is in de hele geschiedenis van Zwitserland amper tot niets terug te vinden over de legende van Willem Tell. In het boek over de geschiedenis van Zwitserland zijn maar twintig regels geweid aan Willem Tell en dat terwijl het boek uit meer dan duizend pagina's bestaat. Niemand weet dus met honderd procent zekerheid of Willem Tell echt heeft bestaan, maar voor de Zwitsers staat dit wel vast. Hij is een ware volksheld.

Lees verder

• Piraat Blackbeard, schrik van de Caraïben
• Friesland: Grutte Pier