De reis van Odysseus

Odysseus, de man die Troje zijn ondergang bezorgde. De listige, de sluwe, de man die de waarheid vervlocht met verzinsels. Welke reis heeft Griek nou precies ondernomen? Wat is er allemaal gebeurd? Wat vertelt Homerus ons?..

Hoe het begon..

Nadat Paris, van Troje, Helena, van Sparta, geschaakt had, is de ellende beognnen. Menelaos, haar man, wilde haar terug en besloot haar te halen. Hij en zijn gigantische vloot en bemanning, waaronder de legendarische helden Achilles, Ajax en Odysseus, vertrok richting Troje. Daar streden ze tien jaar lang om Helena terug te winnen, maar Troje was een niet inneembare vesting. Odysseus verzon een list voor Menelaos: bouw een groot, houten paard, verstop daar een aantal van je beste krijgers in, en laat deze achter op de kust. Wij varen met onze vloot weg, verstoppen ons niet al te ver van hier en we laten de Trojanen denken dat het een geschenk voor ze is. Zo gezegd, zo gedaan. De Trojanen trappen erin, halen het paard met de machtige krijgers van de Grieken binnen de stadsmuren en vieren de hele nacht feest. Wanneer iedereen dronken in slaap gevallen is, klimmen de Grieken uit het paard en verwoesten Troje en hun inwoners. Hierna gaat iedereen, die niet bij de strijd omgekomen is, naar huis. Ook Odysseus vertrekt met zijn vloot richting zijn thuis, zijn Ithaka..

Hoe het verder ging..

De goden waren Odysseus na zijn overwinning op Troje niet erg gunstig gezind. 10 jaar lang heeft Odysseus nog rondgezworven op zee, voordat hij eindelijk thuis kon komen. En onderweg heeft hij van alles meegemaakt en van alles verloren. Het begon al gelijk toen ze op zee waren. De wind dreef hen naar het land van de Kikonen, waar Odysseus en de bemanning aan het plunderen zijn gegaan. Net toen ze dachten te kunnen ontkomen, maakten de Kikonen een groot deel van Odysseus vloot met de grond gelijk. Een deel van de vloot van Odysseus ontsnapt aan de genadeloze klappen die de Kikonen uitdelen. Hij zet koers richting Ithaka, maar komt in het land van de Lotoseters terecht. Zij eten bloemen die verslavend zijn en drie bemanningsleden hebben ervan gegeten. Ze moeten met geweld de boot op geduwd worden, wanneer ze het land van de Lotoseters weer verlaten.

Waarom Odysseus 10 jaar lang rond moest zwerven..

Ithaka lag nog steeds niet in zicht en Odysseus en zijn bemanning meerden eerst aan op het land van de Cyclopen. Cyclopen zijn reusachtige een-ogigen. Polyfemos, één van de Cyclopen, is de zoon van de god van de zee: Poseidon. Polyfemos neemt Odysseus en zijn bemanning gevangen in zijn grot met schapen. Daar worden een paar bemanningsleden gruwelijk verslonden en terwijl Polyfemos, dronken van de wijn die Odysseus hem aangeboden heeft, gaat slapen, verzint Odysseus een list. Al eerder heeft Polyfemos zijn naam gevraagd en Odysseus antwoordde dat hij 'Niemand' heette. Nu pakt Odysseus een balk, maakt een scherpe punt aan het uiteinde en laat het heet worden boven het vuur. Samen met zijn overige bemanningsleden rammen ze de balk in het enige oog van de Cycloop, die nu dus niets meer kan zien. Hij gilt het uit van de pijn en gaat blind op zoek naar de daders. Omdat hij die niet kan vinden, besluit hij zijn schapen naar buiten te laten en de daders dan te pakken. Die willen immers vluchten en er is maar één opening. Polyfemos rolt de grote steen weg en betast de schapen die eruit gaan. Zodra hij een mens te pakken krijgt, zal hij hem genadeloos verslinden. Maar ook hier heeft Odysseus iets op bedacht: hij en de mannen binden zich vast aan de buik van de schapen. Omdat Polyfemos alleen maar aan de bovenkant voelt, merkt hij niet hoe zijn gevangenen ontsnappen. Wanneer hij het doorheeft, schreeuwt hij luidt wat voor een ongenade hem aangedaan is. De andere Cyclopen vragen hem wie hem dit onrecht aangedaan heeft. Polyfemos schreeuwt: 'Niemand, Niemand heeft mij dit onrecht aangedaan!' Verward gaan de Cyclopen weer hun grotten in en laten Polyfemos voor wat hij is. Maar deze laat het niet op zich zitten en vraagt aan zijn vader, Poseidon, of hij Odysseus er zo lang mogelijk over wil laten doen voordat hij thuis komt, als wraak. En Poseidon verhoorde deze wens..

Winden, woestheid en wijze raad..

Nadat ze gevlucht zijn voor Polyfemos, zal het nog heel lang duren voordat Odysseus zijn vaderland eindelijk weer zal zien, mede dankzij Poseidon. Het eerste eiland waar ze aanmeren is het eiland van Aiolos, de god van de winden. Hij besluit Odysseus een gunst te verlenen en geeft hem een zak mee waar alle ongunstige winden in zitten. Alleen de wind die hem naar Ithaka kan brengen, zal blijven waaien. Odysseus neemt dankbaar de zak aan en beschermt deze met zijn leven. De boten gaan weer varen en Odysseus heeft zijn bemanning niet vertelt wat er in de zak zit. Zijn makkers worden achterdochtig en denken dat er geschenken van Aiolos in zitten die Odysseus voor zichzelf wil houden. Als Odysseus slaapt, maken ze de zak open. Alle winden ontsnappen en vlak voordat ze Ithaka bereiken, waait de wind hun helemaal terug naar Aiolos. Aiolos stuurt hen kwaad weg en ook Odysseus is boos op de bemanning. Ze varen verder en komen bij de Laistrygonen terecht. Hier gaan alle boten voor anker, behalve die van Odysseus. En dat is maar goed ook, want de Laistrygonen verpletteren alle boten in de haven met grote stenen. Alleen de boot van Odysseus ontkomt en snel gaan ze de zee weer op. Dit brengt hen op het eiland Aia, waar de tovenares Circe woont. Odysseus stuurt eerst een paar verkenners, die Circe in zwijnen verandert. Om Odysseus voor haar toverkunsten te behoeden, hebben de goden Hermes gestuurd, die Odysseus een kruid laat zien waardoor hij ongevoelig wordt voor de krachten van Circe. Zo dwingt hij haar zijn makkers terug te veranderen en na enige tijd op het eiland te zijn verbleven, willen ze weer verder vragen. Circe laat hen gaan, maar ze moeten eerst afdalen in de Hades om raad aan de overleden ziener Teiresias te vragen. Daar krijgt Odysseus van hem te horen dat de reis nog heel lang zal duren en dat als ze op het land van Helios aangekomen zijn, ze absoluut niet van de runderen moeten eten. Odysseus voelt zich niet op zijn gemak in de onderwereld en de dingen die Teiresias hem meegeeft, zijn ook niet bepaald geruststellend. Snel gaat hij weer naar het rijk van de levenden.

Ithaka

Ondertussen, op Ithaka, wacht zijn vrouw Penelope samen met hun zoon Telemachos op de terugkeer van Odysseus. Allerlei vrijers hebben gebruik gemaakt van de afwezigheid van Odysseus en proberen de hand van Penelope te krijgen. Odysseus is koning op Ithaka en dus zeer rijk. Penelope is net zo listig als Odysseus en verzint een list om de vrijers van zich af te houden. Ze wil eerst een lijkskleed weven en pas als die af is, zal ze trouwen met iemand anders. Overdag weeft ze, 's nachts haalt ze de knopen er weer uit. Deze list houdt ze heel lang vol en zo weet ze de vrijers lange tijd om de tuin te leiden..

Zangers en Monsters

Odysseus moet langs de Sirenen om op het eiland Helios te komen. De Sirenen kunnen prachtig en betoverend zingen, maar in werkelijkheid zijn het lelijke beesten die de boten laten verongelukken en vervolgens de bemanning opeten. Om de bemanning tegen het gezang te beschermen heeft Odysseus bijenwas in hun oren gedaan. Zelf is hij vastgebonden aan de mast, zodat hij onmogelijk los kan komen. Zo kan hij wel van het gezang genieten, maar stort hij zich niet in het verderf. Ongeschonden komen ze van de Sirenen af en het volgende gevaar wacht hen al op. In een nauwe, gevaarlijke zeestraat wonen Skylla en Charybdis. Skylla woont op een rots en verslindt bemanningsleden met haar lange poten. Charybdis slokt het water op en spuugt het weer uit. Alleen aan Skylla verliest Odysseus bemanningsleden, Charybdis weten ze te omzeilen.

Hongersnood

En zoals voorspelt komen ze op het eiland van Helios aan. Zijn runderen lopen rond, maar Odysseus heeft zijn bemanning gewaarschuwd er niet van te eten. Dit houden ze lang vol, maar een storm dwingt hen op het eiland te blijven en de voedselvoorraden raken op. Als Odysseus slaapt slachten de mannen runderen en genieten van het heerlijke vlees. Ze weten dat ze dit met de dood zullen bekopen..

Kalypso

Ze gaan de kalme zee weer op, die al snel verandert in woest water. Alle bemanningsleden komen om en alleen Odysseus overleeft het. Hij klampt zich vast aan brokstuk en spoelt aan op het eiland Ogygia, het eiland van de schitterende Kalypso. Zeven jaar lang blijft hij bij Kalypso. Als hij erachter komt dat hij zo lang op dit eiland geweest is, beseft hij dat de tijd hier anders gewerkt heeft. Hij wil dat Kalypso hem laat gaan en uiteindelijk moeten de goden haar overtuigen. Ze geeft hem het materiaal en gereedschap om een boot te maken, zodat hij koers kan zetten richting Ithaka. Bepakt vertrekt Odysseus en Poseidon lijkt hem even uit het oog verloren te zijn, want Odysseus is niet ver meer van huis..

Het varende volk

Vlakbij Ithaka merkt Poseidon Odysseus op en laat zijn schip zinken. Gelukkig is het eiland van de Faiaken vlakbij en Odysseus spoelt daar aan. Hij wordt ontvangen in het huis van de koning en uiteindelijk vertelt hij hier al zijn avonturen die hij meegemaakt heeft tijdens de reis. De koning biedt Odysseus hulp aan om op Ithaka te komen: het is niet ver meer van hier, maar als Poseidon je dwars zit, kan een klein stukje varen je dood worden. De Faiaken stonden bekend om hun uitstekende vaar- en roeikunsten. Niemand was zo snel als zij waren. Ze brengen Odysseus, zonder dat Poseidon het ziet, thuis op Ithaka. Op de terugweg krijgt Poseidon het plan door en verandert de boot van de Faiaken inclusief bemanning in een rots. Odysseus is inmiddels eindelijk weer thuis. Daar wachten hem nog slechts enkele dingen voordat hij zijn gezin in zijn armen kan sluiten..

De vrijers

Verkleed als bedelaar gaat Odysseus naar zijn huis. Daar ziet hij de troep die de vrijers aangericht hebben. Ze eten al zijn voorraden op en drinken van zijn goede wijn. Ondertussen hebben ze de list van Penelope doorgekregen en ze eisen dat Penelope nu een nieuwe echtgenoot kiest, want die Odysseus is toch allang dood. Penelope gaat akkoord, ze heeft geen keus. Ze stelt twaalf bijlen achter elkaar op en pakt de oude boog van Odysseus. De opdracht luidt als volgt: wie de boog kan spannen en erin slaagt een pijl door de twaalf gaten van de bijlen te schieten, zal met haar mogen trouwen. Het lukt niemand om alleen de boog al te spannen, laat staan het tweede deel van de opdracht te vervullen. Uiteindelijk vraagt de bedelaar of hij het mag proberen en hij wordt uitgelachen. Maar zonder enige moeite spant Odysseus de boog en schiet de pijl door de twaalf gaten. Alle vrouwen worden de zaal uitgezet en de vrijers bijeengedreven en samen met zijn zoon slacht Odysseus iedereen af. Pas als Penelope zeker weet dat dit haar echtgenoot is, zijn ze na 20 lange jaren eindelijk weer samen.