Sophia, godin van de wijsheid
De godin van de wijsheid vind je in vele culturen terug in verschillende vormen: Athena bij de Grieken als godin van de wijsheid en de krijgskunst, Minerva als de Romeinse godin van wijsheid en oorlog, Tara, de boeddhistische godin van mededogen die de wijsheid van de onthechting onderwijst, en Inanna, een oude Sumerische godin. Sophia, wier naam in het Grieks ‘wijsheid’ betekent, is verbonden met de verschillende incarnaties van de goddelijke vrouwelijke kennis en met al de godinnen hierboven.
Het gnosticisme
Sophia is een van de centrale figuren in het gnosticisme, een christelijke filosofie met mogelijk wortels in het oude Rome en Perzië. Het gnosticisme legt de nadruk op individuele kennis en wijsheid als weg naar de verlossing en vereniging met God. Zijn volgelingen aanbidden Sophia zowel als goddelijke vrouwelijke schepper en tegenhanger van
Jezus Christus. Volgens de gnostici vertoonde Christus twee gedaanten: een half mannelijke als zoon van God en een half vrouwelijke die Sophia werd genoemd, vereerd als de moeder van het universum.
Ialdabaoth
Volgens de apocriefe geschriften van
Johannes, een van de belangrijkste teksten van het gnosticisme uit circa 180, verzinnebeeldt Sophia de goddelijke wijsheid en de vrouwelijke geest. In het gnostische scheppingsverhaal wilde Sophia, toen ze God zijn schepsels zag, er zelf een voortbrengen. Het schepsel dat ze creëerde was haar zoon Ialdabaoth die het gezicht van een leeuw en het lichaam van een slang bezat. Ialdabaoth gebruikte later de macht van Sophia om de materiële wereld te creëren. Sophia werd bekend en vereerd als de moeder van het universum.
De joods-christelijke traditie
Sophia verschijnt in verschillende passages van de
Bijbel als de vrouwelijke personificatie van de wijsheid, hoewel haar rol en populariteit in de joods-christelijke traditie doorheen de tijden veranderd is. Ze wordt ook vereerd in de
Kaballah, een vorm van joods mysticisme, als de vrouwelijke gedaante van God.
Hildegarde van Bingen
Sophia is doorheen de geschiedenis door talrijke historische figuren vereerd, waaronder Hildegarde van Bingen, die ook in de Dinner Party aan bod komt, wier theologische geschriften aan Sophia en het concept van de goddelijke vrouwelijke wijsheid waren opgedragen. In bijna alle voorstellingen van de goddelijke wijsheid speelt Sophia doorgaans een rol; zij, alsook andere godinnen, werd in de middeleeuwen zelfs betrokken bij de verering van de
Heilige Maagd Maria.
Sixtijnse kapel
Sinds de opkomst van de feministische beweging in de jaren zestig-zeventig heeft Sophia aan populariteit gewonnen als goddelijke kracht. Ook op wetenschappelijk gebied tracht men deze godin van de wijsheid binnen de context van de christelijke praktijk, teksten en beelden beter te duiden. Een van de meest interessante theorieën behelst
Michelangelo’s schilderwerk op het plafond van de Sixtijnse kapel. Sommige geleerden en kunstkenners geloven dat de vrouwelijke figuur die zich onder de arm van God bevindt in de ‘
Schepping van Adam’ in feite Sophia is, die haar rol van vrouwelijke protagonist vervult in de schepping van het leven en de mens in het bijzonder.
Sophia in de Dinner Party (kunstwerk van Judy Chicago)
Sophia wordt in de Dinner Party
als een bloem weergegeven, waarvan echo’s weerklinken in zowel het bord als de tafellegger. Volgens
Chicago stelt Sophia’s aanwezigheid aan tafel het verval van de vrouwelijke religieuze macht voor. Tevens stelt het haar historische maatschappelijke transformatie voor van godin van de wijsheid en de vrouwelijke kracht in een zuiver spiritueel beeld dat een secundaire rol speelt ten opzichte van de mannelijke figuren in het christendom (Chicago, Embroidering Our Heritage, 51). Vroeger werd Sophia vereerd als de vrouwelijke kant van God en als een creatieve kracht in het universum, maar zoals zovele andere godinnen ging haar originele identiteit teloor of ging op in andere religieuze tradities.
In de tafelaankleding herken je de afbeelding van een van de voorstellingen van de godin van de wijsheid en haar transformatie in de volkscultuur doorheen de geschiedenis.
In vergelijking met de verschillende kleuren van de bloemblaadjes getuigt de witte kern van de bloem op Sophia’s bord van een stabiele factor. Het stelt de originele aard van de godin van de wijsheid voor en haar creatieve kracht in het universum. Het middelpunt van de bloem stelt wellicht ook het
Pleroma voor, de spirituele wereld van het gnosticisme dat de totale macht van God symboliseert, vanwaaruit Sophia voortgekomen is.
Op de legger vervaagt de kleur van de blaadjes van de kant naar het centrum toe, wat het verminderen van de vrouwelijke kracht binnen de evolutie van het christendom aantoont.
Het zijden gaas dat de bloemblaadjes versluiert is bedoeld om de stof eronder bleek te doen uitkomen, hiermee suggererend hoe het leven de vrouwen heeft verzwakt sinds de val van de godin in de vollkscultuur (Chicago,The Dinner Party, 38). Het gaas is de huwelijkssluier van Karen Valentine, een van de vrouwen die aan The Dinner Party heeft meegewerkt. De huwelijkssluier is een symbolische verwijzing naar het huwelijk en een van de interpretaties van zijn aanwezigheid houdt in dat het huwelijk een instituut is dat kan beschouwd worden als een van de oorzaken van de verzwakking van de macht van de vrouw binnen de samenleving.