Devanagari, het alfabet van de goden

Wie teksten onder handen krijgt over Boeddhisme en Hindoeïsme, maar ook wie gewoon op straat loopt in India, zal worden geconfronteerd met het Devanagari alfabet.

Wat is Devanagari

Devanagari, letterlijk “stad van de goden”, is een oud alfabet uit India, bijna duizend jaar oud, waarmee zowel klassieke talen zoals het Sanskriet, als moderne talen zoals het Hindi worden geschreven.

Het bijzondere aan het Devanagari

Wat het Devanagari zo speciaal maakt, vergeleken met de westerse alfabetten, is dat de letters in dit alfabet elkaar niet lukraak opvolgen, zoals bij ons, maar geordend zijn in functie van de gebruikte spraakorganen.

• Het alfabet begint met de klinkers, die alle zowel in korte als in lange vorm bestaan. Elke klinker, behalve de korte a, heeft twee schrijfwijzen, een als ze los staat of vooraan in een woord en een andere schrijfwijze als ze op een medeklinker volgt.
• Dan volgen de medeklinkers, die alle aangeblazen, of niet-aangeblazen bestaan (met grote adem of met kleine adem).
• Deze medeklinkers worden gegroepeerd in keelklanken, klanken geproduceerd bij het zachte gehemelte, dan de retroflexe of die geproduceerd bij het harde gehemelte, vervolgens de dentale en uiteindelijk de lipklanken.
• Na de medeklinkers komen de half-klinkers (sommigen noemen ze de half-medeklinkers), de ya (uitgesproken “j”), ra, la, va.
• Dan volgen de sisklanken en het alfabet wordt afgesloten met de aanblazing, of de h.

Ligaturen

Het is voor de westerling even wennen dat in het Devanagari na elke medeklinker impliciet een korte a vervat is. Als je dus een K ziet staan, moet je Ka uitspreken. Zie je KLAP staan, dan moet je eigenlijk KaLAPa lezen. Soms echter heb je die impliciete a helemaal niet nodig. Daarvoor zijn verschillende oplossingen die de beginner in Devanagari grijze haren kunnen bezorgen. Het eenvoudigste geval is als een klinker op de medeklinker volgt. Dan eet deze klinker als het ware de impliciete a op. Als het probleem zich achter aan een woord voordoet, wordt onder de laatste medeklinker een schuin streepje geplaatst, een virama (spreek uit: viraam). Hieraan weet men dat na de medeklinker geen a wordt uitgesproken.

Gebeurt het echter midden in een woord, zoals bij ons voorbeeld KLAP, dat na een medeklinker geen impliciete a nodig is, dan gaan de twee medeklinkers versmelten. Dit noemen we een ligatuur. De K en de L van klap worden samen een nieuw letterteken dat elementen van de K en van de L bevat. Het is duidelijk dat dit voor de beginner lijkt alsof er duizenden verschillende letters in het Devanagari bestaan!

Vormgeving

Terwijl bij de meeste westerse alfabetten, zoals het Romeins, het Grieks, het cyrillisch en andere, de letters netjes op de regel staan, hangen ze in het Devanagari als aapjes aan de waslijn. Bovendien is de vorm van deze letters zeer sierlijk en geschikt voor kalligrafie.

Afgeleide alfabetten

Wie het Devanagari eens onder de knie heeft, zal snel een aantal afgeleide alfabetten kunnen leren zoals het Gujarati, dat heel erg lijkt op Devanagari, maar dan zonder de bovenstreepjes, of het Bengali, dat er eveneens op gelijkt, maar met meer driehoekige vormen in plaats van boogjes. Ook het Tibetaans alfabet is voor een groot deel op het Devanagari geïnspireerd.

Transcripties

Omdat niet iedereen in de wereld zin heeft het Devanagari te leren, maar velen toch talen als het Sanskriet of het Hindi willen leren, bestaan er omzettingen van het Devanagari naar het Romeins alfabet, de letters die we ook in het Nederlands gebruiken. Deze omzettingen worden romanizeringen of transscripties of translitteraties genoemd. Het grote probleem bij deze romanizeringen is dat er in ons Romeins alfabet slechts 26 letters zijn, terwijl het Devanagari er meer dan 50 heeft. Daarom moesten een aantal extra tekens worden ingevoerd, de zgn. diakritische tekens. In de westerse talen kennen we ook diakritische tekens, zoals de verschillende accenten op de e in het Frans en de umlaut in het Duits.

Een vervelende zaak is dat er verschillende romanizeringen van het Devanagari in omloop zijn. De meest gebruikte is die van het Congres voor Oriëntalisten van Athene in 1912. Maar de Fransen gebruiken soms nog een verouderd systeem met hun “ç”, de cédille om een bepaalde sisklank uit het Devanagari aan te duiden. Ook de Engelsen houden nog vaak aan hun ITRANS methode om de lange klinkers dubbel te schrijven (bijvoorbeeld: lange a wordt geschreven aa, korte a wordt geschreven: a), terwijl internationaal is overeengekomen de lange klinkers gewoon aan te duiden met een platte streep boven de klinker.

Rijkdom van het alfabet

Wie deze beginnermoeilijkheden eens achter de rug heeft, zal de ware rijkdom van dit alfabet pas echt naar waarde kunnen schatten