Onomatopee: stijlfiguur in de Nederlandse taal

Wat is een onomatopee? Een onomatopee is een stijlfiguur dat in de Nederlandse taal wordt gebruikt. Het betekent letterlijk klanknabootsing. Waarom noemen we het geluid dat katten maken miauwen? Het woord miauwen wordt gebruikt omdat het lijkt op het geluid dat de kat voortbrengt. Er zijn in de Nederlandse taal nog veel meer onomatopeeën. Ook in andere talen komt deze stijlfiguur voor. Stijlfiguren worden vaak door schrijvers of dichters gebruikt om hun taalgebruik te verrijken. Ook bij het houden van een speech kan men gebruik maken van stijlfiguren om extra cachet te geven aan de redevoering.

Betekenis

De betekenis van onomatopee is klanknabootsend woord. Het woord onomatopee komt uit het Oudgrieks: ὄνομα (naam) + ποιέω (ik maak). Ik maak een naam dus. Hoe dat gebeurt ligt eigenlijk nogal voor de hand en we mogen veronderstellen dat bij het ontstaan van taal al meteen gebruik werd gemaakt van onomatopeeën. Hetzelfde gebeurt als ouders hun kinderen leren spreken. Een auto wordt aangeduid als een toetoet, naar het geluid dat de claxon voortbrengt. Een kat is een miauw en een hond een woef woef.

Voorbeelden van onomatopeeën

Dieren

Er zijn heel wat voorbeelden te geven van onomatopeeën. Bij de aanduiding van een aantal dieren komen we het verschijnsel onomatopee tegen. De oehoe is bijvoorbeeld een soort uil die is vernoemd naar het geluid dat hij voortbrengt. Het geluid dat een bij maakt wordt aangeduid met zoemen. Al bij het uitspreken van de eerste letter treedt er herkenning op met het geluid dat de bij werkelijk maakt. Een bijzonder fraai voorbeeld van een onomatopee is die van de karekiet. Dit is een vogel die twee varianten kent: de grote en de kleine karekiet. Deze vogel is genoemd naar het geluid dat hij voortbrengt: karre karre kiet kiet kíét. Het behoeft geen betoog dat dit voor beide varianten geldt, al is mij niet bekend of de kleine karekiet nog anders klinkt dan de grote karekiet.

Muziekinstrumenten

Een ander terrein waarop we de onomatopee veelvuldig tegenkomen is dat van de muziekinstrumenten. Deze zijn eveneens vaak vernoemd naar het geluid dat ze voortbrengen. Een sprekend voorbeeld hiervan is de didgeridoo. De Didgeridoo is een muziekinstrument dat wordt gebruikt door de Aboriginals uit Australië. Het woord didgeridoo is niet bedacht door de Aboriginals zelf maar door Europeanen of Amerikanen. Toen die in Australië kwamen, kwamen ze in aanraking met Aboriginals die geluiden voortbrachten met een soort holle pijp. De klank die uit de pijp kwam was zoiets als Did-zju-rrrie-doeh, Did-zju-rrrie-doeh, Did-zju-rrrie-doeh. Zo kwamen zij al snel tot de naam didgeridoo voor het instrument.

Het gebruik van de onomatopee in de literatuur

De onomatopee is goed bruikbaar als stijlfiguur. Zij maakt de taal levendig. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de onomatopee regelmatig als stijlfiguur wordt toegepast in de literatuur. Dit werd vooral gedaan door schrijvers die tegenwoordig als impressionisten worden aangeduid. Impressionistische literatuur kenmerkt zich, aldus Wikipedia, door de weergave van een grote hoeveelheid zinnelijke indrukken, in een poging bepaalde stemmingen weer te geven. Dit weergeven van zinnelijke indrukken kan heel goed worden gedaan door het gebruik van onomatopeeën. Ook in stripverhalen is het een veel gebruikte stijlfiguur. Bij een botsing tussen twee zaken zien we regelmatig een ballonnetje met de tekst 'boem' naar het geluid dat men zich bij de gebeurtenis moet voorstellen.

Internationaal

De onomatopee komt niet alleen in de Nederlandse taal voor. Het is een algemeen toegepast fenomeen. In het Engels gebruikt men bijvoorbeeld de woorden 'boom' (voor een laag diep geluid) en 'hiss' (een soort luid gefluister). Het Duits kent onder andere 'knallen, rumpeln, rauschen, klirren, bellen'. Deze Duitse voorbeelden behoeven geen verder betoog. Ook zien we dat dezelfde onomatopeeën in verschillende talen worden gebruikt. Zo wordt het geluid van een eend in Nederland 'kwak' genoemd. In het Engels gebruikt men 'quack' en in het Spaans 'cuac'. Het geluid dat een kat maakt is in het Nederlands 'miauw'. In het Engels gebruikt men hiervoor 'meow' en in het Spaans 'miauw'. In het Chinees wordt de hele kat 'māo' genoemd. Voor vertalers een makkie dus.

Lees verder

• Barbarismen in de Nederlandse taal, uitleg en voorbeelden
• Praeteritio: een stijlfiguur in de Nederlandse taal
• Schelden, hoe doen we het in Nederland en elders?