Laagdrempelige literatuur voor de beginnende lezer

Veel mensen denken dat zij niet van lezen houden. Maar literatuur is er in soorten en maten en alles staat of valt met het boek dat je kiest. Als ‘beginner’ is het wellicht niet zo handig om meteen zware klassieke literatuur te lezen. Gelukkig zijn er schrijvers die tijdloze verhalen en avonturen in een literair jasje hebben gestoken. Schrijvers die zo vlot vertellen dat je het gevoel hebt naar een spannende film te kijken. Er zijn eigenlijk geen excuses om niet te lezen: literatuur is namelijk niet alleen voor intellectuelen, zoals in de oudheid. En zelfs stripboeken kunnen literaire waarde hebben. Dyslectici en slechtzienden staan allang niet meer buitenspel. Het is goed voor je ontwikkeling en voor je humeur, voor jong of oud, man of vrouw. Literatuur verrijkt je leven.

• Taalkunstenaars
• Lezen noodzakelijk kwaad?
• De ontwikkeling van de lezer
• Hoe kies je laagdrempelige literatuur?
• Je persoonlijke drempel
• John Irving
• Tommy Wieringa
• Fay Weldon

Taalkunstenaars

Het is de moeite waard het gewoon eens te proberen en te ontdekken wat literatuur met je kan doen. Ware taalkunstenaars kunnen je moeiteloos meeslepen in een dik boek vol letters, zonder plaatjes. Een aangrijpend onderwerp, het taalgebruik en de dosis humor bepalen in belangrijke mate of een boek laagdrempelig is. Weet je zo’n boek te vinden, dan kun je het bijna niet meer wegleggen tot het uit is. Je zou zelfs een leegte kunnen ervaren die het einde van een verhaal met zich meebrengt. Wellicht ga je dan opnieuw op zoek naar het gevoel dat literatuur je kan geven: verpozen in een andere wereld, herkenbaar en toch nieuw. Het zou zomaar een hobby kunnen worden om met een goed glas wijn en een lekker muziekje op de achtergrond te verdwijnen in die literaire wereld.

Lezen noodzakelijk kwaad?

Zelfbenoemde niet-lezers zijn moeilijk te overtuigen van het plezier dat een boek je kan geven. Op school hebben zij het misschien ervaren als een 'noodzakelijk kwaad'. Je zit toch liever achter de computer of je appt net lekker met je vrienden en een boek lezen kost zoveel vrije tijd … En ach, er zijn toch verfilmingen en samenvattingen, waarmee je de kritische vragen tijdens een mondeling examen kunt omzeilen? Je veinst gewoon literaire kennis. Wie herkent het niet?
Met name in de bovenbouw van havo en vwo wordt uitgebreid aandacht besteed aan literatuur. Elke taal heeft een eigen literatuurlijst, voorzien van punten per boek, die toegekend worden op basis van de moeilijkheidsgraad. Voor het examen moet een bepaald aantal punten gelezen zijn. Wie geen havo of vwo doorlopen heeft, of wie voortijdig heeft afgehaakt of weinig talen in het pakket had, komt automatisch minder in aanraking met literatuur. Zoals met veel vakken op de middelbare school het geval is, kan het best gebeuren dat je één en ander pas op veel latere leeftijd gaat waarderen.

De ontwikkeling van de lezer

Groeien in literaire vaardigheden is niet anders dan groeien in lengte, in liefde, in leven. Toen je leerde lopen, begon je ook niet meteen aan een marathon. Hoogstwaarschijnlijk zul je dat ook nooit gaan doen. En dat hoeft ook niet. Vergelijkbaar is het met lezen. We noemen eenvoudig taalgebruik niet voor niets Jip en Janneke-taal. Iedereen begrijpt wat dit is en waarom het zo genoemd wordt. Je hebt in het dagelijks leven geen enkele boodschap aan de (vak-)termen A2 of B1. Leren lezen op school begint met het begrijpen van tekens die samen eenvoudige, korte woordjes vormen. En zo begin je in de literatuur met eenvoudige, begrijpelijke en herkenbare verhalen. Voor een jongere of jong volwassene is een boek vaak aantrekkelijk als het spannend is en het tempo van gebeurtenissen hoog, als er weinig inspanning vereist is voor het volgen van het verhaal. Vanaf dit 'belevend lezen' groeit de beginnende literatuurlezer naar 'herkennend lezen', waarbij geloofwaardigheid en betrokkenheid nog wel steeds een grote rol spelen. De ontwikkeling voltrekt zich daarna via 'reflecterend' en 'interpreterend' lezen naar 'letterkundig' lezen. De marathon van de literatuurontwikkeling tenslotte is het 'academisch' lezen, waarbij de lezer bewust zoekt naar uitdaging en groei. Samengevat kan een lezer zich dus geleidelijk aan steeds meer verplaatsen in andere meningen, culturen, omstandigheden en achtergronden. Ook wisselingen in chronologie (volgorde in tijd) en perspectief (wie zegt en doet wat?) vormen uiteindelijk geen enkel obstakel meer. Naarmate een lezer verder gevorderd is, zal het kiezen van de gewenste literatuur ook steeds gemakkelijker zijn.

Hoe kies je laagdrempelige literatuur?

Het kiezen van een geschikt boek is voor een beginnende of herintredende lezer minder eenvoudig. Er zijn veel manieren om je te helpen de draad weer op te pakken. Wellicht grijp je gewoon het eerste het beste boek dat thuis nog in de boekenkast staat te verstoffen. Maar je kunt bijvoorbeeld ook een forum raadplegen waarop mensen elkaar tips geven op basis van hun leesniveau, hun interesse, of hun achtergrond. Daarnaast is het mogelijk om een online literatuurlijst te raadplegen. Daar kan een selectie gemaakt worden op basis van taal, niveau en thema. Aan de hand van de verschillende leesniveaus is het bovendien mogelijk enkele overeenkomsten in literatuur te ontdekken, die deze geschikt maken voor de relatief beginnende lezer. Denk bijvoorbeeld aan humor, of herkenbaarheid, of een vlotte schrijfstijl zonder lange, ingewikkelde zinnen. Maar ook hilarische ontwikkelingen of gebeurtenissen en een duidelijk onderscheid tussen chronologie en flashback (sprongetjes terug in de tijd), fantasie en werkelijkheid enzovoorts. Ben je eenmaal gegrepen door een boek dat je prettig vond om te lezen, dan is de drempel naar wat zwaardere literatuur al flink lager.

Je persoonlijke drempel

Volgens de in 2016 gelanceerde monitor 'Boekwerk' van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB) is voor 75% van de lezers hun belangrijkste motivatie: de bijdrage die lezen geeft aan de algemene ontwikkeling (nulmeting oktober 2015). Dat is mooi meegenomen, maar die bijdrage ervaar je natuurlijk alleen als je het boek ook daadwerkelijk leest. Daarom is plezier in het lezen ook best een beetje belangrijk (69%). Maar hoe bepaal je nu als toekomstige literatuurliefhebber wat een leuk boek is? Je kunt lukraak wat recensies zoeken op internet, maar misschien is het handiger om een klein beetje te weten waarnaar je eigenlijk zoekt. Bepaal om te beginnen wat je persoonlijke drempel is. Is je gezichtsvermogen misschien wat minder of ben je dyslectisch? Kies dan een boek met een rustig, groot lettertype. Of een luisterboek. Word je ontmoedigd door enorme lappen tekst en kijk je liever plaatjes? Probeer in dat geval eerst eens een graphic novel, een literair stripverhaal. Weet je gewoonweg niet wat je smaak is? Dan heb je misschien baat bij deze drie suggesties in verschillende genres, elk doorspekt met de kenmerken van pakkende literatuur voor beginners,om in één ruk uit te lezen. Zelfs voor verstokte niet-lezers.

John Irving

Het bekendste boek van John Irving is De wereld volgens Garp. Maar het aantal boeken dat hij schreef is enorm. Mocht zijn schrijfstijl je aanspreken, dan ben je dus wel even zoet. Een aantal van zijn boeken is verfilmd, waaronder The Hotel New Hampshire (met onder meer Jodie Foster, Beau Bridges, Rob Lowe en Natasja Kinski). De meest treffende samenvatting van de literatuur van John Irving is dat het leest alsof je naar een spannende film kijkt. Bizarre gebeurtenissen die elkaar in hoog tempo opvolgen lijken moeiteloos samen te vloeien met diepzinnige persoonlijke ontwikkeling van de personages. Veel thema’s en details komen steeds weer terug. Worstelen bijvoorbeeld, zowel letterlijk als figuurlijk, speelt in veel van zijn boeken een grote rol. Andere boeken van John Irving zijn De Beren Los, Bidden wij voor Owen Meany en Weduwe voor een jaar. Laat je niet afschrikken door de dikte van sommige boeken. Wie eenmaal Garp gelezen heeft, is vaak van mening dat een boek van Irving nooit te dik kan zijn.

De wereld volgens Garp

Het leven van de opgroeiende Garp vormt de basis van het verhaal. Een belangrijk aandeel hierin hebben zijn moeder en de liefde voor het meisje van zijn dromen. Al met de opmerkelijke conceptie van Garp, een gebeurtenis die meteen ook zijn naam verklaart, wordt duidelijk dat Garp geen gewone jongen is. De moeder van Garp heeft heldere principes die alles behalve burgerlijk zijn. De vrouw krijgt onverwacht groot succes met haar feministische boek, waarmee zij een statement maakt dat veel navolging vindt. Tot groot ongenoegen van Garp, die vindt dat 'schrijver zijn' een serieuze aangelegenheid is. Hij is vastberaden een succesvol schrijver te worden, omdat het volgens hem de enige manier is om het meisje van zijn dromen te veroveren. Hilarische momenten en bizarre gebeurtenissen zijn smaakmakers voor een dieper liggende gedachte: een enorme persoonlijke ontwikkeling en grote maatschappelijke misstanden worden meeslepend beschreven in dit boek. Het is gebleken dat zelfs veel verstokte niet-lezers het in één ruk uitlezen en daarna de smaak van lezen te pakken hebben.

Tommy Wieringa

Ook het boek Joe Speedboot van Tommy Wieringa leest alsof je naar een film kijkt. De beelden zie je vanzelf voor je, daar zijn geen illustraties of veel fantasie voor nodig. Het boek is nog niet verfilmd (2019), maar zou zich daar uitstekend voor lenen. Volgens Wieringa zelf is het echter belangrijk dat in een verfilming van het boek niet alleen het avontuurlijke, maar ook de reflectie goed naar voren komt. Wieringa beschrijft in Joe Speedboot erg uitbundig herkenbare situaties, in een verhaal dat eigenlijk juist heel ongeloofwaardig is. Zijn stijl is ‘jongensachtig’: laagdrempelig in taalgebruik maar intelligent en briljant in de vertelkunst. De combinatie van alledaagse, typisch Hollandse locaties en bizarre on-Hollandse actie geeft het verhaal een bijzondere sfeer. Je krijgt gemakkelijk het gevoel dat je zelf één van de buurjongens of -meisjes bent en voelt snel sympathie voor de hoofdpersoon. Andere romans van Wieringa zijn Alles over Tristan en Dit zijn de namen.

Joe Speedboot

De hoofdpersoon in dit boek heeft een ernstige lichamelijke beperking. Dat weerhoudt hem er echter niet van om in zeer merkwaardige avonturen verzeild te raken. Zijn nieuwe buurjongen heet Joe Speedboot. Die naam heeft hij zelf verzonnen, omdat hij vindt dat deze beter past bij wie hij is. Joe brengt de hoofdpersoon niet alleen in ongewone situaties, maar geeft hem ook nieuwe inzichten in zijn eigen leven en mogelijkheden. Zo weet hij de nadelen van zijn lichamelijke beperking juist om te zetten in voordelen, zelfs uit te buiten. De hoofdpersoon leert zo dat hij allesbehalve weerloos en hulpeloos is, dat je een 'probleem' ook kunt zien als een 'kans' en krijgt weer oog voor de toekomst en ook voor de liefde.

Fay Weldon

De verfilming van Leven en liefdes van een duivelin (She-Devil) zal voor niet-lezers de enige bel doen rinkelen bij het horen van de naam Fay Weldon. Maar deze schrijfster heeft nog veel meer boeken geschreven over de opmerkelijke gedachtekronkels die vrouwen kunnen drijven tot hun handelingen. Enkele daarvan zijn Zusjes, Uit Elkaar en De Klonen van Joanna May. Vaak gaan haar personages tot het uiterste, gedreven door gevoelens als haat, lust of wanhoop. Weldon is een meesteres in het neerzetten van geloofwaardige idioterie. Vooroordelen over wat er in een vrouwenhoofd omgaat lijken allemaal waar te zijn. Toch brengt de opeenvolging van gebeurtenissen je tot de conclusie dat de gang van zaken heel logisch is. Onvermijdelijke rampzaligheid dus, te midden van sterke en zwakke kanten van de vrouwelijkheid. Soms zwartgallig en fatalistisch, maar altijd met veel humor, is het werk van Fay Weldon uitstekend te bestempelen als geschikte ‘Literatuur voor beginners’.

Leven en liefdes van een duivelin

Dit boek wordt de ‘zwartste’ satire van Fay Weldon genoemd. De hoofdpersoon is een onopvallende, wat lompe vrouw die ontdekt dat haar ogenschijnlijk liefhebbende echtgenoot een affaire heeft met een sexy, beroemde en steenrijke schrijfster (in de film gespeeld door Meryl Streep). Dan verandert de verraden echtgenote in een onwaarschijnlijk wraaklustige duivelin, die op geniale wijze korte metten maakt met haar overspelige man en hem alles ontneemt wat er te ontnemen valt. De briljante uitwerking van haar plannen en het eindeloze geduld van de hoofdpersoon gaan gepaard met veel humor. Het uiteindelijke resultaat van de wrakingen is, zacht uitgedrukt, heel opmerkelijk.