In de naam van... Echte kamille

Een akkeronkruid zoals Kamille, groeit waar mensen de grond omwoelen. Dus op de akkers en langs wegkanten, maar in onze moderne tijd vooral op plaatsen waar wegen aangelegd en huizen gebouwd worden. Gewaardeerd door de ene en vervloekt door de andere. Dat is het lot van de onkruiden. Waardering klinkt uit volkse namen zoals Moederkruid en Maagdebloemen, afkeer uit Stinkers en Stinkende kamille.

Kamille, een appel- of een kweepeergeur?

De officiele Nederlandse naam Echte kamille is eerder neutraal. Deze naam heeft een lange weg afgelegd samen met de Latijnse naam Chamomilla. Afkomstig van het Griekse woord chamaimelon. Chamai is nederig, laag, klein en melon betekent appel. Een laag plantje met een appelgeur. Deze algemeen geaccepteerde verklaring vind ik nogal teleurstellend. Kamille heeft wel een specifieke geur maar dat moet dan wel een appelgeur van een voorhistorisch ras zijn. Mogelijk heeft niet alleen de geur maar ook de bolle vorm van de gele buisbloemen meegespeeld in dat appelverhaal. Een andere mogelijkheid is dat ‘melon’ kweepeer zou kunnen betekenen, en die geur heeft volgens mij meer overeenkomst met de Echte kamille.

In elk geval, uit dat chamaimelon ontstond de Latijnse naam chamomilla, dan mogelijk camilla (populaire vrouwennaam) en daaruit tenslotte Kamille. Deze vervorming van de naam, is ook in andere landen gebeurd. En zo ontstonden gelijklopende namen in Frankrijk camomille, in Duitsland Kamille en in Engeland Camomile. En dat allemaal omdat Kamille een appeltje zou zijn! Voor dat appeltje pleiten ook verschillende Vlaamse dialectnamen. Hapel, hoapel, appellijn, het is zelfs de enige plantennaam, die ik mij herinner uit mijn jeugd. De door mijn vader vervloekte Hoapel in zijn graanakkers. Ik heb de naam dus ook nooit geschreven gezien, alleen maar als rauwe klank gehoord.

Matricaria van baarmoeder

Terug naar de deftige Latijnse naam, die nu niet meer Chamomilla vulgaris is, maar Matricaria chamomilla of nog juister Matricaria recutita. Dat Matricaria spreekt mij meer aan, is afkomstig van matrix, baarmoeder en carus, dierbaar en verzorgen. Kamille werd ook wel moederkruid genoemd, omwille van zijn gebruik tijdens de bevalling of tegen menstruatiepijn.
Moederkruid mogen we wel niet meer gebruiken omdat een andere plant Tanacetum parthenium officieel Moederkruid wordt genoemd.

Dodonaeus adviseerde Kamille al tegen baarmoederproblemen. Die stinckende Camille is goet den vrouwen als die moeder uut huer plaetse is ende van der eender sijden in die andere valt/ als men se in water siedt ende daer inne met den voeten badet. Dese Camille is oock goet tseghen dat opclimmen van die moedere (baarmoeder) gheroken oft inghenomen/
Dat ierste gheslacht van wilde Camillen/ wordt nu ter tijt gheheeten Chamaemelum album. In die Apoteke Camomilla/ daert voor dat recht Leucanthemum ghebruyckt wordt. Ende daer naer in Hoochduytsch Chamill. In Franchois Camomille/ hoe wel nochtans dattet die rechte Camille niet en is/ ende daerom hebben wy tselve Chamaemelum sylvestre genaempt/ dat is in Duytsch wilde Camille. In Franchois Camomille sauvage.

Kamille, een zeer oud geneeskruid

Kamille is al zeer lang gekend en gebruikt. We zeggen dat van veel planten maar bij kamille is het ook bewezen. Reeds de oude Egyptenaren gebruikten al kamille. In de maag van de mummie van Ramses II is zelfs stuifmeel van kamille gevonden. In de Nijldelta wordt ten andere nog steeds een goede kwaliteit kamille gekweekt. Ook Dioscorides adviseerde de 'Maagdebloemen' al tegen menstruatieklachten. Hildegard van Bingen noemde Kamille ‘Metra’ zij schrijft: Nimm Metra, zerstoße sie zu Saft, gib etwas Kuhbutter dazu und salbe stark ein, wo es weh tut und es wird geheilt.

Andere kamillesoorten

• Valse kamille (Anthemis arvensis), de naam verwijst naar de mogelijke vergissingen met Echte kamille;
• Schijfkamille (Anthemis discoidea), schijf omdat de bloem alleen gele buisbloemen heeft zonder witte lintbloemen;
• Roomse kamille (Anthemis nobilis of Chamaemelum nobile), anthemis van Griekse anthemom, betekent bloem verwijzend naar de rijke bloei;
• Gele of Verfkamille (Anthemis tinctoria), tinctoria van kleuren, verven. Gele kamille is een bekende verfstofplant.

Andere volksnamen:

Hapel, Kamelle, Moederkruid, Stinkers, Zere ogenbloem (als compres op de ogen).

Duitse namen:

Kamille, Apfelkraut, Kummerblume, Mutterkraut, Kuhmelle, Muskatblume, Deutsche Kamille, Hermel [Hegi], Mägdeblume [Hegi].

Synoniemen, vroegere Latijnse namen voor Matricaria recutita L.

Chamomilla courrantiana C. KOCH [Index Synonymique], Chamomilla recutita (L.) RAUSCHERT [Wisskirchen, Haeupler], Chamomilla vulgaris K. KOCH [Hegi], Chrysanthemum chamomilla (L.) BERNH. [Index Synonymique], Matricaria chamomilla auct. non. L. 1753 (L. 1755), Matricaria coronata (J. GAY ex BOISS.) J. GAY ex KOCH [Index Synonymique], Matricaria suaveolens L. [Index Synonymique]

Lees verder

• In de naam van de kruiden, van Achillea tot Withania