Gedichten - hoe werken ze

Men begon vroeger verhalen te rijmen om het makkelijker te onthouden, maar tegenwoordig wordt het beschouwd als een kunst vorm, hier is wat uitleg over gedichten.

Wat zijn gedichten?

Men begon vroeger verhalen te rijmen om het makkelijker te onthouden. Er waren ook mensen die zich professioneel met rijmen bezig hielden. Ze werden bard, troubadour of minstreel genoemd. Hun onderwerpen hadden te maken met geestelijke gebeurtenissen, wonderen of hooggeplaatste personen. Deze verhalen werden later opgeschreven. De zinnen werden met sierlijke letters begonnen. Dit heten miniaturen. Pas in de 16e eeuw gebruikte men gedichten niet alleen meer om verhalen te onthouden, maar omdat ze mooi zijn en je er leuke dingetjes mee kan doen. Er ontstonden rederijkerskamers (waar mensen die van taal hielden regelmatig bij elkaar kwamen).

Ze bedachten ook handige foefjes zoals rijmschema’s, alliteratie( beginrijm) assonantie(klinkerrijm) en beeldspraak. Ook bedachten ze soorten gedichten zoals kniegedicht (gedicht dat snel op een knie geschreven moet worden), Chronogram(gedicht waarin een jaartal voorkomt) en Acrostichon (naamgedicht, vb. Wilhelmus).

Bij de rederijkerskamers was de vorm van het gedicht het belangrijkste. Ze hielden ook landjuwelen(wedstrijden met andere rederijkerskamers uit het land) later kwamen er experimentele dichters(dichters die vonden dat gedichten niet aan strakke regels hoeven te voldoen maar dat gevoel het belangrijkste is) ook kon je spelen met taal (vb. Paul van Ostayen)

Nu telt bij gedichten meer de inhoud. Een gedicht geeft de gedachte van een schrijver zo goed mogelijk weer. Je kunt een gedicht herkennen aan de korte regels.

Soorten Gedichten

• Het rondeel: gedicht waarin hele regels worden herhaald, officieel maar 2 rijmklanken heeft, 8 12 of 13 regels lang is.
• Het sonnet: 2 kwatrijnen( strofe van vier regels, samen zijn zij het octaaf), dan zijn er 2 terzetten( strofe van 3 regels, samen zijn zij het sextet) tussen octaaf en terzet of tussen 2 terzetten zit de wending(chute volta of val). Dit is een wending in de inhoud van het gedicht. De tachtigers( groep uit eind 19e eeuw) was dit een zeer populaire dichtvorm. ( zie gedicht in boekje)
• De limerick: 5 regels, plaatsnaam in de 1e regel, in de laatste regel een pointe, uitsmijter of een grapje. 1e 2e en5e regel rijmen op elkaar. Regel 3 en 4 hebben weer een ander rijmschema en zijn veel korter. Het rijmschema is dus AABBA
• De haiku: Japanse dichtvorm van 3 regels. De eerste regel moet 5 lettergrepen hebben, de 2e zeven lettergrepen en de derde weer 5 (totaal 17 lettergrepen) er hoeft geen rijm in te zitten. Ze gaan over de natuur zintuigen of levens vragen.
• De ballade: de ballade heeft geen vaste dichtvorm en een wisselend aantal strofen, geen regels voor de rijm en de lengte doet er ook niet toe. Bij de ballade gaat het om inhoudelijke kenmerken: een legende mythe of sage. Verloopt in sprongetjes en de personages komen zonder inleiding aan het woord. Aan het eind van een strofe staat vaak een refrein. De ballade komt uit de middeleeuwen. Nu is een ballade meer een gedicht waarin een duidelijk verhaal wordt verteld.

Rijm

• Rijm: herhaling van klanken
• Eindrijm: herhaling van klank aan het eind van de regel
• Volrijm: woorden eindigen vanaf de laatste beklemtoonde klinker hetzelfde (meten-weten)
• Assonantie (klinkerrijm): alleen de klinkers rijmen van woorden die dicht bij elkaar staan (ziel-slie)
• Alliteratie: verschillende dicht bij elkaar staande woorden beginnen met dezelfde medeklinkers(zwarte zwaluwen)

Er zijn verschillende soorten rijmschema’s

• Gepaard rijm - aabb
• Omarmend rijm - abba
• Gekruist rijm - abab
• Slagrijm - aaa
• Gebroken rijm - abcb

Overige termen

• Metrum: de regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen, volgens een vast patroon.
• Jambe: afwisselend zwak-sterk
• Trochee: afwisselend sterk-zwak

Soms wijkt een schrijver bewust af van het vaste metrum. Dat doet hij met een enjambement.

• Enjambement: het einde van de versregel valt niet samen met de natuurlijke pauze in de zin