Creatief schrijven: haal het beste uit je verhaal!

Als schrijver wil je dat je lezer zich inleeft in je verhaal. Een goed verhaal bedenken is slechts het begin van het creatieve schrijfproces. De manier waarop je je woorden kiest en rangschikt, bepaalt hoe jouw verhaal overkomt. Een goed schrijver weet met woorden zijn verhaal te laten herleven in de fantasie van de lezer.

Schrijven om gelezen te worden

Wie schrijft en gelezen wil worden, zal de lezer voorop moeten stellen. Natuurlijk bepaal jij de inhoud van je verhaal. Voor jou is dat verhaal levend. Je ziet het voor je: de hoofdpersonen, de situaties, de locaties, de kleuren, de geuren, je voelt de sfeer en weet wat je personages voelen. Om dat verhaal tot leven te wekken bij je lezer zul je moeten weten hoe jij in woorden dat verhaal precies zo kunt overbrengen bij je lezer. Je zult ook bewust moeten zijn wanneer je kiest voor ruimte voor de fantasie van de lezer en wanneer het nodig is om precies te zijn in je beschrijving. Daarnaast bepaalt je woordkeuze en zinsbouw of je de aandacht van de lezer kunt vasthouden.

Het materiaal van de schrijver

Als je net begint met schrijven, begin dan niet meteen aan je bestseller. Ook als je al wat langer schrijft, is het goed om af en toe jezelf te trainen en terug te gaan naar de basis van schrijven. Het schrijven van goede fictie kun je zien als een talent. Het kiezen en rangschikken van woorden om een bedoeld effect of beeld bij je lezer op te roepen, is iets wat je wel degelijk kunt trainen.

Een talentvol schilder zal bijvoorbeeld van nature al zeer goed waarheidsgetrouw een boom kunnen tekenen. Maar door vaker te schilderen en tekenen, zal hij steeds beter de boom kunnen weergeven en daar zijn eigen interpretatie aan kunnen geven. Door te oefenen met kleur, lijn, materiaal et cetera zal hij steeds beter begrijpen wat het effect is van het gebruik van zijn materiaal. Dit kan hij vervolgens doelbewust toepassen.

Het materiaal van de schrijver bestaat uit woorden, rangschikking van woorden, woordgebruik, woordklank, lengte van zinnen, ritme van woorden en zinnen, afwisseling van woorden en zinnen, associaties, interpretaties, betekenis van woorden, zwaarte van woorden en leestekens. Met het materiaal creëert de schrijver zijn verhaal.

Een woord roept een beeld op

Woorden worden vaak te snel gekozen. Wat zie je bijvoorbeeld bij het woord "spiegel"?

Je ziet misschien de spiegel die bij jou in de badkamer staat. Wat gebeurt er dan bij de zin "de vrouw staat voor de spiegel"? In jouw gedachte staat er dan een vrouw voor de spiegel in een badkamer die lijkt op jouw badkamer. Als dat alle informatie is die jij jouw lezer geeft, staat de vrouw bij elke lezer in een andere ruimte voor een andere spiegel. Het vervolg kan meer duidelijkheid geven: "haar man draait zich om. Het is vijf uur. Ze heeft nog geen oog dicht gedaan". In vier zinnen maak je duidelijk waar de vrouw is, dat ze getrouwd is en al de hele nacht wakker is. Je weet niet wat er aan de hand is, maar wel dat er iets is. Waarom kan ze niet slapen, en waarom staat ze voor de spiegel? Ook de spiegel heeft een betekenis. Als schrijver kies je nooit zomaar iets. Je personage staat niet zomaar voor de spiegel, anders had je het net zo goed kunnen weglaten. Ze had ook voor een open koelkast kunnen staan. Dat geeft een heel ander beeld.

Vage woorden

Een ander voorbeeld van te snel woorden kiezen: "ik voel me zo verdrietig."

Woorden die staan voor emoties, karakter of gedrag zijn woorden die iedereen heel goed snapt, maar aan de andere kant zijn ze te vaag. Ook bij het woord "verdrietig" heeft ieder zijn eigen invulling. De een ziet een personage die met opgetrokken schouders en de armen over elkaar in een stoel zit en naar buiten staart, en de ander ziet een personage die hard huilend een sigaretje staat te roken. De vraag is ook of je met een dergelijke woord je lezer kunt laten inleven in je personage. Beter is het om te omschrijven hoe dat verdriet er uit ziet, bijvoorbeeld door handelingen of fysieke kenmerken te beschrijven.

Een oefening

Om jezelf te trainen in het gebruik van woorden, kun je de volgende oefening regelmatig doen:
Neem een moment van de dag, die je nog bijstaat. Het hoeft geen bijzonder moment te zijn, als je het nog maar voor je kunt halen. Beschrijf zo precies mogelijk wat er gebeurt. Daarbij probeer je de lezer mee te nemen in wat jij meemaakt. De lezer moet als het ware zich kunnen verplaatsen in jou. Beschrijf de dingen die jij op dat moment ziet, doet en denkt, en die van belang zijn. Schrijf de tekst in tegenwoordig tijd. Vermijdt lange zinnen en uitgebreide beschrijving, maar wees precies. Lees daarna je tekst kritisch door, alsof het een tekst is van iemand anders. Welke zinnen zijn vaag of hebben meerdere interpretaties? Zijn er zinnen die je weg kunt laten? Je zult zien dat zelfs de kleinste momenten mooie teksten kunnen opleveren. Daarnaast train je jezelf in het herschrijven van teksten.

Less is more

Aan de ene kant zit de kracht van je tekst in de woordkeuze. Precies en bewust kiezen voor woorden versterken het doel van je tekst. Het schrijven zonder planning kan soms leiden tot mooie ingevingen of toevalstreffers. Zodra je je verhaal op papier gaat zetten, is het goed te weten wat het doel van je verhaal is. Dat helpt je in het structureren en opbouwen van je verhaal. Des te beter je weet wat je wilt, des te meer controle je over je verhaal hebt.

Sterker wordt je verhaal wanneer je de kunst van het weglaten verstaat. Ongemerkt beschrijf je vaak meer dan nodig is. En als je kritisch leest ontdek je dat je soms dubbelop beschrijft. Nog iets: Wanneer is een thriller het engst? De schaduw, het geluid in de andere kamer? Of de moord zelf?

Herschrijven

De beste schrijvers herschrijven hun teksten. Verwacht niet van jezelf dat je in één keer de perfecte tekst schrijft. Juist door de tekst regelmatig weg te leggen, schep je afstand tot de tekst. Dan zie je vaak beter of je teksten scherper kunt maken, zinnen kunt schrappen of beter de volgorde kunt veranderen. Herschrijven is als het ware het bijschaven en perfectioneren van je kunstwerk.

Jij bepaalt

Schrijven kan soms heel zwaar voelen. Je zit midden in een verhaal en je weet niet hoe je verder moet. Of je hebt last van je personage, of de situatie die je gecreëerd hebt. Probeer altijd in gedachte te houden dat jij als het ware "god" van je eigen stuk bent. Als schrijver kan jij alles oplossen, omdat je alles kunt verzinnen. Bedenk waar je naar toe wilt met je verhaal en creëer de brug die je naar dat moment in je verhaal brengt. Alles kan: met woorden kun je alles aannemelijk maken, als je maar weet welke woorden je moet kiezen.

Lees verder

• Associatief schrijven - oefening
• Dramales: een rolbiografie schrijven