Cursus Schrijven: het ambacht onder de knie krijgen

De kern van elke cursus Schrijven is het ambacht. De schrijver zet een verhaal in elkaar zoals de meubelmaker een kast bouwt. Veel ambachtelijke techniek kan je leren, bijvoorbeeld door af te kijken bij de grote meesters. Helaas heeft het ambacht ook grenzen. Bij cruciale onderdelen van het schrijfproces, zoals de ontwikkeling van de plot en de keuze van het vertelperspectief kan je meestal niet volstaan met standaard oplossingen.

Het ambacht van schrijver

Een goede schrijver sleept de lezer mee door het verhaal, vanaf de eerste boeiende regel tot het onontkoombare slot. Daarbij gebruikt de schrijver allerlei technieken, die (als het goed is) voor de lezer verborgen blijven. Een lezer die doorheeft welke trucs er worden toegepast raakt afgeleid. Als schrijver moet je dus de juiste technieken gebruiken, maar dan zo dat het niet opvalt.
In de loop van de eeuwen hebben schrijvers steeds nieuwe manieren gevonden om hun verhaal te vertellen. Een complete gereedschapskist staat tot je beschikking. Maar het vraagt veel oefening om alle trucs te leren beheersen. Dit zijn de belangrijkste onderdelen van het ambacht, die je als schrijver onder de knie moet proberen te krijgen:

Het beschrijven van omgeving, gebeurtenissen en personages.

Vanuit de Amerikaanse traditie van Creative Writing is altijd veel nadruk gelegd op het indirect vertellen van het verhaal, bijvoorbeeld via een natuurbeschrijving. Zie deze schrijfopdracht:
Beschrijf een landschap, zoals het gezien wordt door een oude vrouw, wier man (een weerzinwekkende figuur) net gestorven is. Noem de echtgenoot niet, en gebruik geen enkele verwijzing naar het begrip ‘dood’. (Een schrijfopdracht van de Amerikaan John Gardner, de aartsvader van alle schrijfdocenten)

Volgens Gardner mag je dus niet schrijven: “de vrouw keek naar het saaie landschap, een beetje droef, maar ook opgelucht dat de huistiran eindelijk het hoekje om was gegaan.” De regel in Creative Writing is: show, don’t tell. Laat de lezer zien wat je bedoelt, zonder dat je het zegt. Anders voelt de lezer zich niet serieus genomen.

Ben je verplicht die regel toe te passen? Nee, in de literatuur is alles geoorloofd. Thrillerschrijvers maken er geen punt van om de lezer bij de hand te nemen en het verhaal voor te kauwen - maar dat maken ze weer goed met een ondraaglijk spannende plot.

Monologen, dialogen, gesprekken in een groep.

Een verraderlijk genre, omdat het zo makkelijk lijkt. Gewoon opschrijven wat er wordt gezegd, toch? Probeer het maar eens. Om een gesprek levensecht te laten lijken moet je merkwaardige kunstgrepen uithalen. Dit is nu echt een onderdeel dat je onder de knie krijgt door het veel te oefenen.

Het vertelperspectief

Een van de moeilijkste kwesties uit de literatuur. Wie vertelt het verhaal? Is dat een alwetende verteller, die als een soort engel boven de actie hangt, en van tijd tot tijd afdaalt om ons een goed zicht te geven op de gore details (zoals in De Aanslag van Mulisch)? Of bevinden we ons in het hoofd van een personage? Wanneer je boeken van goede schrijvers leest lijkt de keuze die zij gemaakt hebben glashelder. Begin je zelf aan een verhaal te schrijven, dan merk je dat er veel te veel opties zijn. Ook binnen een categorie als de Alwetende Verteller blijken er namelijk eindeloos subtiele variaties mogelijk, met meer of juist minder afstand tot de handeling. Het is een heel werk om uit te zoeken welk type verteller het beste past bij jouw verhaal (en bij een volgend verhaal kan dat weer heel anders zijn).

Het verloop van de tijd

Hoe ervaart de lezer het verloop van de tijd in je verhaal? Een echt ambachtelijk probleem, dat je goed leert beheersen door oefenstukjes te schrijven. De tijd stil zetten, of juist als een razende vooruit laten draaien, flash backs, flash forward. Vooral in thrillers wordt er veel gespeeld met de tijd, het creëert een sfeer van opwinding.

De plot

Wat is het kernprobleem waarom het verhaal draait, en op welke manier wordt dat probleem ontrafeld (of juist op de spits gedreven)? Sommige plots worden steeds weer hergebruikt. Vergelijk het verhaal van Romeo en Julia maar eens met dat van West Side Story, en vervolgens met de plot van Grease. Gebruik je geen standaard plot, dan heb je een probleem. Er zijn wel boeken waarin wordt beweerd dat alle verhalen uiteindelijk gebruik maken van dezelfde veertig standaard situaties. Maar in de praktijk is het erg moeilijk om een plot te ontwikkelen die precies vertelt wat jij wilt vertellen, het verhaal zich laat ontvouwen en eindigen zoals jij wilt, en ook nog klopt. Over de plot van je verhaal kan je eindeloos nadenken. Het vervelende is, dat een kleine verandering halverwege het verhaal grote gevolgen kan hebben voor delen die je al geschreven hebt, waardoor het einde weer op losse schroeven komt te staan, waardoor je het begin opnieuw moet componeren, enzovoort. Over plot kan je veel leren in een cursus Schrijven, maar nooit genoeg.

Het ambacht van schrijver leren beheersen

Het belangrijkste wat een cursus Schrijven je kan bieden is dat je een of meerdere van deze ambachtelijke kwesties leert beheersen. Bij voorkeur natuurlijk allemaal. Elke schrijver heeft nou eenmaal zijn of haar zwakke plek. Bij de een zit hem dat in de beschrijvingen (saai om te maken, houden de actie op), bij de ander rammelen de dialogen of de plot (de personages beleven de mooiste dingen met elkaar, maar het verhaal is niet waarachtig). Tijdens een goede cursus Schrijven stuit je op onderdelen van het vak die je minder beheerst, daar kan je dan iets aan gaan veranderen.